Skoða frumkóða fyrir Frankfurt am Main

{{tilvísun|Frankfurt}}
{{Byggð
| nafn = Frankfurt
| skjaldarmerki = Wappen Frankfurt am Main.svg
| kort = Karte frankfurt am main in deutschland.png
|undirskipting_gerð = Sambandsland
| undirskipting_nafn =  [[Hessen]]
| flatarmál_heild_km2 = 248,31
| mannfjöldi_heild = 701.350  <small>(31. des 2013)</small>
| mannfjöldi_þéttleiki_km2 =2.824
| hæð_m = 112
| vefsíða =[http://www.frankfurt.de/ www.frankfurt.de] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120716223653/http://www.frankfurt.de/ |date=2012-07-16 }}
}}
{{Hljóð|De-Frankfurt_am_Main-pronunciation.ogg|'''Frankfurt am Main'''}} er stærsta borg þýska sambandslandsins [[Hessen]] og fimmta stærsta borg [[Þýskaland]]s. Hún er staðsett á bökkum árinnar [[Main]] og er stærsta fjármálamiðstöð Þýskalands. Þar er meðal annars Seðlabanki Evrópu.

== Lega ==
Frankfurt liggur við ána Main sunnarlega í Hessen, ekki langt frá [[Baden-Württemberg]] og steinsnar fyrir suðaustan miðhálendið [[Taunus]]. Næstu borgir eru [[Wiesbaden]] og [[Mainz]] til vesturs (20 km), [[Darmstadt]] til suðurs (20 km) og [[Würzburg]] til suðausturs (60 km).

== Skjaldarmerki ==
[[Skjaldarmerki]] borgarinnar er silfurlitaður örn með kórónu. Örninn er tákn keisararíkisins og fenginn að láni þaðan á [[13. öldin|13. öld]]. Þegar borgin varð fríborg var sett kóróna á höfuð hans. Núverandi skjaldarmerki er frá [[1841]], með örlitlum síðari tíma breytingum.

== Orðsifjar ==
[[Mynd:Die Frankenfurt.jpg|thumb|Saxar fylgjast með rádýri vaða yfir ána Main.]]
Borgin hét upphaflega Frankenfurt eða Vadum Francorum, sem merkir ''frankavaðið'' og kom fyrst við skjöl [[794]]. Hér er verið að tala um hættulaust vað yfir ána Main. <ref>Geographische Namen in Deutschland. Duden. 1993. Bls. 101.</ref> Alþjóðlega er borgin yfirleitt aðeins kölluð Frankfurt en Þjóðverjar nota gjarnan fullt nafn til aðgreiningar frá [[Frankfurt an der Oder]], sem er borg í sambandslandinu [[Brandenborg]]. Borgin er stundum kölluð Frakkafurða á íslensku. Til er þjóðsaga um tilurð heitisins. Er [[Karlamagnús]] var að berjast við saxa eitt sinn höfðu saxar betur. En eftir að Karlamagnús dró sig í hlé til að safna liði og blása til nýrrar sóknar, hörfuðu saxar að ánni Main, sem þeir töldu ófæra. En þá sáu þeir hvar rádýr skoppaði á vaði yfir ána. Þetta vað nýttu saxar sér og sluppu þannig við frekari bardaga. Karlamagnús þorði ekki yfir ána og því var staðurinn kallaður frankavaðið (Frankfurt á þýsku). Engar heimildir eru hins vegar til um það að Karlamagnús hafi nokkru sinni barist gegn söxum í nágrenni árinnar Main.

== Saga Frankfurts ==
=== Keisaraborgin Frankfurt ===
[[Rómverjar]] hófu byggð í Frankfurt á 1. öld e.Kr. Þeir yfirgáfu hins vegar staðinn á miðri 3. öld. Enn í dag eru til rómverskar rústir í miðborginni. Þar heitir enn Römerberg (''Rómverjahæðin''). [[793]] kemur Frankfurt fyrst við skjöl í bréfi Karlamagnúsar sem germanskur bær. Þar reisti Karl sér aðsetur og er hann talinn stofnandi borgarinnar. Hann hélt þar ríkisþing. Sonur hans, [[Lúðvík hinn frómi]], settist einnig að í Frankfurt. Barnabörn Karlamagnúsar gerðu með sér [[Verdun-samningurinn|Verdun-samninginn]] árið [[843]]. Í honum var frankaríkinu mikla skipt í þrennt. Lúðvík hinn þýski fékk austurhlutann og settist meira eða minna að í Frankfurt, sem við það verður faktískt að höfuðborg austurhluta frankaríkisins. [[1152]] predikaði munkurinn [[Bernhard frá Clairvaux]] í Gömlu Nikulásarkirkjunni og hvatti fólk til að fara í [[Krossferðir|krossferð]]. [[Konráður III (HRR)|Konráður III]] ákvað að taka þátt í ferðinni en lét fyrst krýna son sinn til konungs eftir sig í Frankfurt. Síðan þá hafa allmargar krýningar átt sér stað í borginni, þrátt fyrir að aðalkrýningarborg þýsku konunganna var Aachen. Frankfurt varð hins vegar að kjörstað konunganna. Kjörfurstarnir hittust reglulega þar til að velja nýjan konung. Árið [[1245]] varð Frankfurt formlega að ríkisborg, aðeins undirgefin konungi/keisara.

=== Siðaskipti ===
[[Mynd:Frankfurt Beschießung 1796.jpg|thumb|Frakkar skjóta á Frankfurt 1796]]
Um miðja [[15. öldin|15. öld]] fann [[Jóhannes Gutenberg]] upp prentvélina í Mainz. Bækur voru prentaðar, ekki síst í Frankfurt, sem varð að mikilvægri bókaborg. Í borginni voru skipulagðar stórsýningar á bókum (''Frankfurter Buchmesse'') sem enn er við lýði. [[1530]] urðu [[siðaskiptin]] í borginni. Nokkrum árum síðar gekk borgin til liðs við her mótmælenda (''Schmalkaldischer Bund''). Sá her reyndist ekki giftudrjúgur og neyddist Frankfurt til að opna hlið sín fyrir keisarahernum þegar hann mætti til borgarinnar í [[desember]] [[1546]]. En borgin hélst þó lútersk. Á seinni hluta [[16. öldin|16. aldar]] fluttu margir mótmælendur þangað frá [[Niðurlönd]]um, sem þá voru stjórnuð harðri hendi af [[Spánn|Spánverjum]] (spænsku Habsborgaralínunni). Árið [[1556]] var [[Ferdinand I (HRR)|Ferdinand I]] krýndur keisari í Frankfurt. Síðan þá hafa langflestir þýsku keisaranna verið krýndir þar, í stað þess að ferðast alla leið suður til [[Róm]]ar. Frankfurt var að öllu leyti hlutlaus í [[30 ára stríðið|30 ára stríðinu]], enda fríborg, og kom ekki við sögu í þeim hildarleik. Við friðarsamningana í Vestfalíu [[1648]] var fríborgarstatus Frankfurts staðfestur.

=== Napoleonsstríðin og bylting ===
[[Mynd:Nationalversammlung in der Paulskirche.jpg|thumb|Þjóðþingið í Pálskirkjunni 1848]]
Í [[október]] [[1792]] hertóku franskir byltingarmenn borgina og kröfðust hárra greiðslna. [[Frakkland|Frakkar]] urðu hins vegar að hörfa þaðan aftur þegar herir [[Prússland|Prússar]] og Hessen frelsuðu borgina í desember sama ár. En [[1796]] voru Frakkar aftur mættir og hófu mikla skothríð á borgina. Hún var hertekin í [[júlí]] það ár. Frakkar yfirgáfu borgina í desember eftir að hafa tæmt borgarsjóðinn. [[1806]] voru Frakkar enn í borginni. Það ár var [[Rínarsambandið]] stofnað af leppum [[Napoleon Bonaparte|Napoleons]]. Við það missti Frankfurt fríborgarstatusinn, enda var borgin keisaraborg og keisaraveldið var lagt niður. Hessen varð að stórhertogadæmi og varð Frankfurt höfuðborg þess. Borgarmúrarnir voru rifnir, að hluta til að skapa meira byggingapláss og að hluta til að eyðileggja varnir borgarinnar ef til nýs stríðs skyldi koma. [[1813]] mætti prússneski stjórnmálamaðurinn Freiherr von Stein með her til Frankfurt og hrakti Frakka burt. Napoleon var á þessum tíma að snúa heim eftir mislukkaðan leiðangur til [[Rússland]]s. Í byltingunum [[1848]]-[[1849|49]] var Frankfurt að nokkurs konar höfuðborg byltingaraflanna. Árið 1848 var haldin mikil ráðstefna lýðræðislega kjörna þingmanna Þýskalands í Pálskirkjunni í borginni. Þar sást í fyrsta sinn hinn [[Þýski fáninn|svart-rauði-guli fáni]]. Þing þetta kallaðist Deutsche Nationalversammlung (''Þýska þjóðarsamkundan'') og var nokkurs konar forboði að alþingi Þýskalands.

=== Iðnbylting ===
[[1866]] hertók Prússland Frankfurt og var hún innlimuð Prússlandi. Höfuðborg Hessen varð Kassel í stað Frankfurt, sem varð að annars flokks borg. [[1870]]-[[1871|71]] háði Prússland sigursælt stríð við Frakkland. Friðarsamningar landanna voru undirritaðir í Frankfurt en í [[Versalir|Versölum]] í Frakklandi var [[Vilhjálmur I (Prússland)|Vilhjálmur I]] krýndur til keisara. Frakkar voru neyddir til að greiða stríðsskaðabætur, sem komu Frankfurt til góða. Borgin óx, iðnaður dafnaði og listir og menning voru ríkjandi. Fyrsta rafmagnssporvagn Þýskalands var settur upp í Frankfurt, Philipp Reis þróaði [[Sími|símann]] í borginni (áður en [[Alexander Graham Bell|Bell]] gerði hann að nothæfu tæki), fyrsta símakerfið var sett upp [[1881]] og stærsta járnbrautarstöð [[Evrópa|Evrópu]] var vígð þar [[1888]]. [[Goethe-háskóli í Frankfurt|Goethe-háskólinn]] var stofnaður [[1912]] og nýbyggingin vígð [[1914]]. Íbúum fjölgaði ört. Þegar keisarinn var krýndur 1871 voru íbúar Frankfurt 90 þúsund en við upphaf [[Heimstyrjöldin fyrri|heimstyrjaldarinnar fyrri]] voru þeir orðnir 400 þúsund.

=== Heimstyrjöldin síðari og eftirspil ===
Frankfurt var þekkt í Þýskalandi fyrir að vera „gyðingavæn“ borg. [[Nasismi|Nasistar]] kölluðu hana oft ''Jerusalem am Main''. Á [[3. áratugurinn|3. áratugnum]] bjuggu þar alls um 29 þúsund gyðingar. Strax við valdatöku nasista hófst grimmileg herferð gegn þeim. Sumir flúðu, eins og fjölskylda Önnu Frank, en flestir voru sendir í útrýmingarbúðir. Aðeins 140 gyðingar frá Frankfurt lifðu [[helförin]]a af. Borgin varð fyrir nærri gegnumgangandi loftárásum meðan [[heimstyrjöldin síðari]] geysaði. Mestu árásirnar voru gerðar [[1944]] en þá nær gjöreyðilagðist miðborgin, nokkur iðnaðarhverfi og höfnin við ána Main. Um helmingur íbúðarhúsa voru ónýt. Í [[mars (mánuður)|mars]] [[1945]] hertóku [[Bandaríkin|Bandaríkjamenn]] borgina bardagalaust. Þeir komu sér fyrir í borginni og á nokkrum mánuðum voru aðalbækistöðvar bandaríska hersins í Evrópu fluttar frá [[Reims]] í Frakklandi til Frankfurt. Strax á næsta ári voru kjörnir fulltrúar frá Hessen kallaðir saman og myndað var lýðveldi. Hessen varð að fyrsta sambandslandi Þýskalands. Höfuðborgin varð hins vegar ekki Frankfurt, heldur Wiesbaden. Borgarráðið kaus að sækja ekki um þennan heiður, þar sem Frankfurt (sem fríborg) hafði eiginlega aldrei tilheyrt stórhertogadæminu Hessen. Auk þess var Frankfurt höfuðstaður bandaríska hersins í Evrópu og einnig höfuðstaður hernámsveldanna. Fundir þeirra voru nær allir haldnir í Frankfurt. Því var Frankfurt sennilegasti kosturinn til að verða höfuðborg [[Vestur-Þýskaland]]s við stofnun þess [[1949]]. Reist var meira að segja nýtt alþingishús í fyrir væntanlegt þing. En þrjár aðrar borgir sóttu um að fá að verða höfuðborg: [[Bonn]], [[Kassel]] og [[Stuttgart]]. Bonn varð fyrir valinu og urðu borgarbúar Frankfurt fyrir gríðarlegum vonbrigðum. 

=== Efnahagsmiðstöð ===
[[Mynd:Ffm-skyline008.jpg|thumb|Skýjakljúfarnir í Frankfurt eru þeir mestu í Þýskalandi]]
Efnahagslíf Frankfurt byggist á þremur stoðum, fjármálastarfsemi, [[samgöngur|samgöngum]] og viðskipta- og vörusýningum og ráðstefnum. Borgin hefur verið miðpunktur þýskrar fjármálastarfsemi svo öldum skiptir og þar eru nú höfuðstöðvar margra banka og verðbréfamiðlanna. Kauphöllin í Frankfurt er sú stærsta í Þýskalandi og ein sú mikilvægasta í heimi. Í borginni er [[Seðlabanki Evrópu]] sem fer með stjórn peningamála á evrusvæðinu og Seðlabanki Þýskalands (''Bundesbank''). Af viðkiptabönkunum eru [[Deutsche Bank]] og [[Commerzbank]] stærstir.

Samtökin GaWC skilgreina Frankfurt sem heimsborg af alfa-gráðu.

Samgöngukerfi borgarinnar þykir með ágætum, Alþjóðaflugvöllurinn í Frankurt er einn sá fjölfarnasti í Evrópu. Þetta gerir borgina að vinsælum stað fyrir ráðstefnu- og sýningahald. Á hverju ári er þar haldin bílasýningin Internationale Automobil-Ausstellung og bókakynningin Frankfurter Buchmesse en báðir þessir viðburðir draga til sín yfir hundrað þúsund manns árlega.

Borgin hefur fengið viðurnefni á borð við „Bankfurt“ og „Mainhattan“ (eftir ánni Main). Ólíkt flestum evrópskum borgum eru [[Skýjakljúfur|skýjakljúfar]] nokkuð áberandi í borginni, hún er einnig sú eina í Evrópu þar sem að skýjakljúfar hafa verið byggðir í gamla borgarkjarnanum fremur en í sérstökum háhýsahverfum á jaðri miðborgarinnar eins og gert hefur verið í [[London]] og [[París]]. [[Commerzbank-Tower|Commerzbank-turninn]] er hæsta bygging borgarinnar og sú næst hæst í Evrópu, hann er 259 m hár. Það er þó ekki sérlega stórt á heimsvísu og borgin hefur töluvert annað yfirbragð en aðrar fjármálamiðstöðvar heimsins eins og [[New York]] eða [[Sjanghæ]] þar sem þrengslin eru mun meiri.

Í Frankfurt eru einnig margar menningar- og menntastofnanir á borð við [[Goethe-háskóli í Frankfurt|Goethe-háskóli]], fjölmörg söfn sem flest standa í röð á bökkum Main og stóran listigarð. Viðskiptaháskólinn í Frankfurt er annar stærsti háskóli borgarinnar.

== Íþróttir ==
Frankfurt er háborg þýskrar kvennaknattspyrnu. Kvennaliðið 1. FFC Frankfurt hefur verið eitt besta knattspyrnulið Þýskalands. Frá [[1999]] hefur það sjö sinnum orðið þýskur meistari, sjö sinnum bikarmeistari og þrisvar Evrópumeistari. Kvennaliðið FSV Frankfurt hefur þrisvar orðið þýskur meistari (síðast [[1998]]) og fimm sinnum bikarmeistari (síðast [[1996]]). 

Aðalkarlalið borgarinnar er [[Eintracht Frankfurt]]. Það varð þýskur meistari [[1959]], hefur fjórum sinnum orðið bikarmeistari (síðast [[2018]]) og Evrópumeistari bikarhafa [[1980]] og Europa League-meistarar [[2022]].

Síðan [[1981]] fer fram árlegt maraþonhlaup í Frankfurt, oftast síðustu helgina í [[október]]. Þátttakendur eru í kringum 10 þúsund, sem þar með er þriðja fljölmennasta Maraþonhlaup Þýskalands.

Liðið Frankfurt Galaxy var í Evrópudeild NFL í ruðningi og sigraði fjórum sinnum (síðast [[2006]]). Félagið var hins vegar leyst upp [[2007]].

== Viðburðir ==
* Museumsuferfest er heiti á stærstu þjóðhátíð Þýskalands. Henni var hleypt af stokkunum 1988 og fer fram í ágúst. Hér er um safnanótt, leiktækjasamstæður, tónlist, kappróður á Main og flugeldasýning að ræða. Aðsóknin er um 3 milljónir manns árlega.
* Karneval (Frankfurter Fastnachtsumzug) er skrúð- og skrautganga í borginni. Þátttakendur eru rúmlega 6.000 og ganga þeir 1,5 km klæddir búningum, oft í skreyttum vögnum.

== Vinabæir ==
Frankfurt viðheldur vinabæjatengslum við eftirfarandi borgir:

{|
|-
| valign="top" |
* {{FRA}} [[Lyon]] í [[Frakkland]]i, síðan [[1960]]
* {{GBR}} [[Birmingham]] í [[England]]i, síðan [[1966]]
* {{ITA}} [[Mílanó]] á [[Ítalía|Ítalíu]], síðan [[1970]]
| valign="top" |
* {{CHN}} [[Guangzhou]] í [[Kína]], síðan [[1988]]
* {{HUN}} [[Búdapest]] í [[Ungverjaland]]i, síðan [[1990]]
* {{CZE}} [[Prag]] í [[Tékkland]]i, síðan 1990
| valign="top" |
* {{NIC}} [[Granada (Níkaragva)|Granada]] í [[Nikaragva]], síðan [[1991]]
* {{POL}} [[Krakow]] í [[Pólland]]i, síðan 1991
* {{JPN}} [[Yokohama]] í [[Japan]], síðan [[2011]]
|}

== Frægustu börn borgarinnar ==
[[Mynd:Goethe in der Campagna (Kopf).jpg|thumb|Þjóðskáldið Goethe er óskabarn Frankfurts]]
* ([[823]]) [[Karl sköllótti]] (sonur Karlamagnúsar) konungur vestfrankneska ríkisins
* ([[1749]]) [[Goethe|Johann Wolfgang von Goethe]] þjóðskáld
* ([[1785]]) [[Bettina von Arnim]] rithöfundur
* ([[1814]]) [[Heinrich Nestle]] athafnamaður og stofnandi [[Nestlé]] fyrirtækisins
* ([[1879]]) [[Otto Hahn]] kjarneðlisfræðingur og [[Nóbelsverðlaun í eðlisfræði|Nóbelsverðlaunahafi í eðlisfræði]] 1944
* ([[1896]]) [[Ernst Udet]], list- og bardagaflugmaður í heimstyrjöldinni fyrri
* ([[1898]]) [[Wilhelm Messerschmitt]], flugvélasmiður og stofnandi Messerschmitt verksmiðjanna
* ([[1900]]) [[Rudolf Hindemith]] tónskáld
* ([[1900]]) [[Erich Fromm]], frumkvöðull [[sálarfræði]]nnar
* ([[1929]]) [[Anna Frank]] gyðingastúlka og fórnarlamb nasista, varð fræg fyrir dagbók sína
* ([[1956]]) [[Ulrike Meyfarth]], hástökkvari og verðlaunahafi á ÓL
* ([[1964]]) [[Michael Gross]] margfaldur heimsmeistari í sundi
* ([[1965]]) [[Oliver Reck]] markvörður í knattspyrnu
* ([[1967]]) [[Andreas Möller|Andreas „Andi“ Möller]] knattspyrnukappi og heimsmeistari 1990

== Byggingar og kennileiti ==
[[Mynd:Römer, Frankfurt.jpg|thumb|Ráðhúsið við Römerberg]]
* [[Bartólómeusarkirkjan í Frankfurt|Bartólómeusarkirkjan]] er keisarakirkjan í borginni. Í henni voru þýsku konungarnir kjörnir og margur keisarinn var krýndur í kirkjunni. Í henni eru geymdir hlutar úr höfuðkúpu postulans Bartólómeusar.
* [[Römerberg]] er aðaltorgið í miðborg Frankfurt. Þar standa gamlar byggingar, þar á meðal gamla ráðhúsið. Þar stendur einnig gamla Nikulásarkirkjan.
* [[Pálskirkjan í Frankfurt|Pálskirkjan]] er þingstaður þjóðþingsins mikla 1848. Hún er ekki lengur notuð sem kirkja, heldur er þjóðartákn og aðallega notuð fyrir sérstaka viðburði.
* [[Eschersheimer-turninn]] er gamalt borgarhlið frá 14. öld og eitt af einkennisbyggingum borgarinnar.
* [[Sjónvarpsturninn í Frankfurt]] er næsthæsti sjónvarpsturn Þýskalands og var hæsta bygging gamla Vestur-Þýskalands.

== Tilvísanir ==
<div class="references-small"><references/></div>

== Tenglar ==
{{commons|Frankfurt am Main}}
*  [http://frankfurt.de/ Frankfurt am Main] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070408011921/http://www.frankfurt.de/ |date=2007-04-08 }}

== Heimildir ==
{{wpheimild|tungumál=de|titill=Frankfurt am Main|mánuðurskoðað=febrúar|árskoðað=2010}}

{{Borgir í Þýskalandi}}<noinclude>
{{DEFAULTSORT:Frankfurt am Main}}
</noinclude>

[[Flokkur:Borgir í Þýskalandi]]
[[Flokkur:Frankfurt|*]]