Skoða frumkóða fyrir Brúnei

{{Land
| nafn = Brúnei Darrússalam
| nafn_á_frummáli         = برني دارالسلام<br />Negara Brunei Darussalam
| fáni                    = Flag of Brunei.svg
| skjaldarmerki           = Emblem_of_Brunei.svg
| nafn_í_eignarfalli      = Brúnei
| kjörorð                 = الدائمون المحسنون بالهدى<br />Sentiasa membuat kebajikan dengan petunjuk Allah<br />(þýðing) Alltaf í þjónustu undir leiðsögn guðs
| þjóðsöngur              = [[Allah Peliharakan Sultan]]
| staðsetningarkort       = Brunei_(orthographic_projection).svg
| höfuðborg               = [[Bandar Seri Begawan]]
| tungumál                = [[malasíska]]
| stjórnarfar             = [[Soldánsdæmi]]
| titill_leiðtoga1        = [[Soldáninn af Brúnei|Soldán]]
| nafn_leiðtoga1          = [[Hassanal Bolkiah]]
| titill_leiðtoga2        = [[Krónprins]]
| nafn_leiðtoga2          = [[Al-Muhtadee Billah]]
| staða                   = [[Sjálfstæði]]
| atburður1               = frá [[Bretland]]i
| dagsetning1             = [[1. janúar]] [[1984]]
| flatarmál               = 5.765
| stærðarsæti             = 164
| hlutfall_vatns          = 8,6
| mannfjöldasæti          = 175
| fólksfjöldi             = 459.500
| íbúar_á_ferkílómetra    = 72
| mannfjöldaár            = 2019
| VLF_ár                  = 2019
| VLF_sæti                = 125
| VLF                     = 36,852
| VLF_á_mann              = 85.011
| VLF_á_mann_sæti         = 5
| VÞL                     = {{hækkun}} 0.845
| VÞL_sæti                = 43
| VÞL_ár                  = 2018
| gjaldmiðill             = [[brúneiskur dollar]] (BND)
| tímabelti               = [[UTC]]+8 
| tld                     = bn
| símakóði                = 673
}}
'''Brúnei''', opinberlega '''Land Brúnei, heimili friðar''' ([[malasíska]]: ''Negara Brunei Darussalam''), er land á norðurströnd eyjunnar [[Borneó]] í [[Suðaustur-Asía|Suðaustur-Asíu]]. Fyrir utan strandlengju að [[Suður-Kínahaf]]i er Brúnei að öðru leyti algerlega umlukt [[Austur-Malasía|Austur-Malasíu]] (malasíska fylkinu [[Sarawak]]), auk þess sem malasíska héraðið [[Limbang]] skiptir landinu í tvo hluta. Brúnei er eina fullvalda ríkið sem er að öllu leyti á Borneó; en aðrir hlutar eyjunnar skiptast milli [[Malasía|Malasíu]] og [[Indónesía|Indónesíu]]. Íbúar Brúnei voru rúmlega 400.000 árið 2018. Landið er [[soldánsdæmi]] þar sem [[soldán Brúnei]] er [[einveldi|einvaldur]], en stjórnkerfi landsins byggist á blöndu af [[enskur réttur|enskum rétti]] og [[sjaríalög]]um, auk [[íslam]]skra hefða.

Samkvæmt opinberri sagnaritun á soldánsdæmið rætur sínar að rekja til ríkisins P'o-li innan [[Srivijaya]]. Síðar varð það hluti af [[Majapahit]]. Brúnei varð soldánsdæmi á 14. öld undir stjórn [[Muhammad Shah af Brúnei]] sem þá hafði nýlega snúist til [[íslam]]. Ríkið náði hátindi sínum undir soldáninum [[Bolkiah]] sem ríkti frá [[1485]] til [[1528]]. Þá náði soldánsdæmið yfir mestan hluta Borneó, þar á meðal landið sem í dag eru malasísku fylkin [[Sabah]] og Sarawak, auk [[Súlueyjar|Súlueyja]], og eyjanna við norðvesturhluta Borneó. Þetta [[sjóveldi]] tók á móti leiðangri [[Ferdinand Magellan|Magellans]] árið 1521 og barðist gegn Spáni í [[Kastilíustríðið|Kastilíustríðinu]] 1578.

Á [[19. öldin|19. öld]] fór soldánsdæminu að hnigna. Árið [[1841]] gerði soldáninn breska ævintýramanninn [[James Brooke]] að [[hvítu furstarnir|fursta]] yfir [[Sarawak]] eftir að hann hafði brotið á bak aftur uppreisn gegn soldáninum. Breska [[Norður-Borneófélagið]] fékk yfirráð yfir Sabah. Árið [[1888]] varð Brúnei að [[Breska heimsveldið|bresku]] verndarsvæði og fékk breskan landstjóra árið 1906. Landið var hernumið af Japönum í [[Síðari heimsstyrjöld]]. Árið 1959 var ný stjórnarskrá samin og 1962 var lítil [[uppreisnin í Brúnei|vopnuð uppreisn]] barin á bak aftur með aðstoð Breta. 

Landið fékk sjálfstæði frá Bretum [[1. janúar]] árið [[1984]]. Efnahagslíf Brúnei óx hratt frá [[1971-1980|8. áratug 20. aldar]], aðallega vegna nýtingar [[jarðgas|gas]]- og [[Jarðolía|olíulinda]]. Landsframleiðslan óx um 58% frá 1999 til 2008. Brúnei er ríkt land, en olíu- og gasframleiðsla stendur undir nær helmingi landsframleiðslunnar. Brúnei hefur næsthæstu [[vísitala um þróun lífsgæða|vísitölu um þróun lífsgæða]] í Suðaustur-Asíu á eftir [[Singapúr]] og er flokkað sem [[þróað land]]. Samkvæmt [[Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn|Alþjóðagjaldeyrissjóðnum]] er Brúnei í fimmta sæti af löndum heims yfir landsframleiðslu á mann miðað við kaupmáttarjöfnuð. Árið 2011 áætlaði sjóðurinn að Brúnei væri eitt af tveimur löndum heims (hitt var Líbía) þar sem opinberar skuldir væru 0% af landsframleiðslu.

==Saga==
===21. öldin===
Árin [[2014]] og [[2019]] komst landið í kastljósið þegar soldáninn [[Hassanal Bolkiah]] ákvað að setja múslimum í landinu ströng [[hegningarlög]] byggð á [[sjaríalög]]um; aflimanir fyrir þjófnað og [[dauðarefsing]]u fyrir [[framhjáhald]] og [[samkynhneigð]]. <ref>[https://www.bbc.com/news/world-asia-47769964 Brunei implements stoning to death under anti-LGBT laws] BBC, skoðað 4. apríl, 2019.</ref>

==Landfræði==
Brúnei er land í Suðaustur-Asíu og skiptist í tvo ótengda hluta sem ná samanlagt yfir 5.765 ferkílómetra svæði á eyjunni Borneó. Landið á 161 km landa strandlengju að [[Suður-Kínahaf]]i, og 381 km landamæri að [[Malasía|Malasíu]]. Landhelgi Brúnei er 500 ferkílómetrar.

Um 97% íbúa búa í vesturhlutanum (héruðunum [[Belait]], [[Tutong]] og [[Brunei-Muara]]), en aðeins um 10.000 manns búa í fjalllendinu í austurhlutanum ([[Temburong]]). Um 150.000 manns búa í höfuðborginni, [[Bandar Seri Begawan]]. Aðrir helstu bæir eru hafnarbærinn [[Muara]], olíubærinn [[Seria]] og nágrannabær hans, [[Kuala Belait]]. Í [[Panaga]] á strönd Belait búa margir evrópskir innflytjendur. Þar eru [[Royal Dutch Shell]] og breski herinn með íbúðahverfi.

Stór hluti Brúnei er hluti af [[láglendisregnskógur Borneó|láglendisregnskógi Borneó]] sem nær yfir stærstan hluta eyjarinnar. [[Hálendisregnskógar Borneó]] eru innar á eyjunni.

===Veðurfar===
Á Borneó ríkir [[hitabeltisloftslag]] þar sem [[kyrrabeltið]] hefur meiri áhrif en [[staðvindur|staðvindar]]. [[Fellibylur|Fellibylir]] eru því sjaldgæfir. Ásamt öðrum ríkjum Suðaustur-Asíu er Brúnei í hættu vegna hækkandi sjávarborðs sem stafar af [[loftslagsbreytingar|loftslagsbreytingum]].

==Stjórnmál==
[[Mynd:Hassanal_Bolkiah.jpg|thumb|right|Hassanal Bolkiah, soldán Brúnei.]]
Stjórnmál í Brúnei byggjast á [[stjórnarskrá Brúnei]] og stjórnmálakenningu sem kölluð hefur verið malasíska íslamska einveldið (''[[Melayu Islam Beraja]]'', skammstafað MIB). MIB byggist á malasískri menningu, íslamskri trú og stjórnkerfi einveldisins. Stjórnkerfi Brúnei byggist á [[enskur fordæmisréttur|enskum rétti]], en íslamskur réttur ([[sjaríalög]]) standa honum ofar í sumum tilvikum. [[Þing Brúnei]] er starfandi en engar kosningar eru haldnar í landinu. Síðustu þingkosningar í Brúnei fóru fram árið 1962.

Samkvæmt stjórnarskrá Brúnei frá 1959 er hans hátign [[Hassanal Bolkiah|Paduka Seri Baginda Sultan Haji Hassanal Bolkiah Mu'izzaddin Waddaulah]] [[þjóðhöfðingi]] með fullt [[framkvæmdavald]]. Frá [[uppreisnin í Brúnei|uppreisninni]] 1962 hafa neyðarlög verið hluti af þessu valdi, en þau eru endurnýjuð annað hvert ár. Í Brúnei hafa þannig tæknilega séð verið í gildi [[herlög]] frá 1962. Hassanal Bolkiah er jafnframt forsætisráðherra landsins, fjármálaráðherra og varnarmálaráðherra.

==Tilvísanir==
{{reflist}}

{{Breska samveldið}}
{{APEC}}
{{ASEAN}}
{{Asía}}
{{Stubbur|landafræði}}
[[Flokkur:Brúnei]]