Skoða frumkóða fyrir Boston

{{Byggð
| nafn                     = Boston
| mynd                     = Boston Financial District skyline.jpg
| viðurnefni               = Borgin á hæð, Baunabær, Vagga frelsisins, Aþena Ameríku, Hreintrúarborgin, Miðpunktur sólkerfisins
| kjörorð                  = ''Vagga frelsisins''
| kort                     = Boston ma highlight.png
| undirskipting_gerð       = Sýsla
| undirskipting_nafn       = [[Suffolk County]]
| undirskipting_gerð1      = Ríki
| undirskipting_nafn1      = [[Massachusetts]]
| undirskipting_gerð2      = Land
| undirskipting_nafn2      = [[Bandaríkin]]
| stofnun_titill           = Stofnun
| stofnun_dagsetning       = [[17. september]] [[1630]]
| leiðtogi_titill          = Borgarstjóri
| leiðtogi_nafn            = [[Michelle Wu]] ([[Demókrataflokkurinn|D]])
| flatarmál_heild_km2      = 232,1
| flatarmál_land_km2       = 125,4
| flatarmál_vatn_km2       = 106,7
| mannfjöldi_frá_og_með              = 2018
| mannfjöldi_heild                   = 695.000
| mannfjöldi_þéttleiki_þéttbýli_km2  = 4.925
| mannfjöldi_stórborg                = 4.800.000
| tímabelti1               = EST (UTC-5)
| svæðisnúmer              = 617 og 857
}}
'''Boston''' er [[höfuðborg]] og stærsta borg [[Massachusetts]]fylkis í [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]]. Borgin er einskonar óopinber höfuðborg þess svæðis sem kallað er [[Nýja England]] og ein elsta, ríkasta og menningarlega mikilvægasta borg Bandaríkjanna. Efnahagur borgarinnar byggir aðallega á menntun, heilsu, viðskiptum og tækni. Boston var stofnuð [[17. september]] árið [[1630]] af [[Bretland|Bretum]] í [[nýlenda|nýlenduleit]]. Íbúafjöldi í borginni sjálfri er um 700.000 (2018), en á stórborgarsvæðinu eru íbúarnir um 4,8 milljónir talsins (áætlaður fjöldi árið [[2016]]).

Borgin er í miðju Boston-Worcester-Manchester CSA ([[Combined Statistical Area]]), sem er hið sjöunda stærsta í Bandaríkjunum. Til þess svæðis teljast hlutar fylkjana [[New Hampshire]], [[Maine]], [[Rhode Island]], og [[Connecticut]]. Borgin er líka miðja Stór-Bostonsvæðisins, sem tekur til borganna [[Cambridge, Massachusetts|Cambridge]], [[Brookline, Massachusetts|Brookline]], [[Quincy, Massachusetts|Quincy]], [[Newton, Massachusetts|Newton]] og margra úthverfa við Boston.

== Nafngiftir ==
Boston ber ýmis gæluheiti. ''Borgin á hæð'' (e. The City on a Hill) er heiti upprunnið frá landstjóra [[Nýlenda|nýlendunnar]] við Massachusettsflóa, [[John Winthrop]] að nafni. Markmið hans var að búa til borg svipaða þeirri sem nefnd er í [[Nýja testamentið|Nýja testamentinu]]: „Þér eruð ljós heimsins. Borg, sem á [hæð] stendur, fær ekki dulist.“ Hún yrði sjáanleg öllum og það myndi tryggja að ef landnemarnir gerðu gegn vilja Guðs þá yrði það öðrum víti til varnaðar. Heitið á einnig við um hæðir þrjár sem Boston var byggð á. Áður fyrr bjuggu kaupmenn í Boston til [[bakaðar baunir]] með innfluttum [[melassi|melassa]] og fékk bærinn því viðurnefnið ''Baunabær'' (e. Beantown). Þriðja heitið er ''Miðpunkturinn'', sem er stytt útgáfa af orðtaki rithöfundarins [[Oliver Wendell Holmes]]: „Miðpunktur sólkerfisins“ eða alheimsins. [[William Tudor]], einn stofnenda [[North American Review]], nefndi borgina ''Aþenu Ameríku'' vegna menningarlegs mikilvægi hennar og andlegra áhrifa. Borgin er stundum kölluð ''Hreintrúarborgin'' því stofnendur hennar voru [[Hreintrúarstefna|hreintrúarmenn]] og einnig ''Vagga frelsisins'' vegna mikilvægi hennar í [[Frelsisstríð Bandaríkjanna|frelsisstríði Bandaríkjanna]]. Íbúar Boston og nágrennis eru gjarnan kallaðir „Bostonians“ á ensku.

== Saga ==
[[Hreintrúarstefna|Hreintrúaðir]] landnemar frá Englandi stofnuðu Boston þann 17. september árið 1630 á höfða sem frumbyggjar kölluðu [[Shawmut]]. Mjótt eiði tengdi höfðann við meginlandið sem var umkringdur Massachusettsflóa og mýrlendinu við óseyrar árinnar [[Charles River|Charles]]. Fyrstu evrópsku landnemar Boston kölluðu svæðið ''Trimountaine''. Síðar var bærinn nefndur eftir Boston í [[Lincolnshire|Lincolnhéraði]] á Englandi en þaðan höfðu margir mikilsmetnir „[[Pílagrímur|pílagríma]]“-landnemar komið. Meirihluti fyrstu íbúa Boston var hreintrúarsinnaður. Fyrsti landstjóri nýlendunnar við Massachusettsflóa, John Winthrop, hélt fræga predikun sem hét „Borg uppi á hæð“, sem útskýrði hugmynd hans um sérstakan samning á milli Guðs og Boston. Winthrop skrifaði einnig undir svokallaðan Cambridge-sáttmála, sem er mikilvægt skjal sem markar stofnun borgarinnar. Siðareglur hreintrúarmanna mótuðu afar stöðugt og vel skipulagt samfélag í Boston. Svo dæmi sé tekið, stofnuðu hreintrúarsinnar fyrstu skóla Ameríku stuttu eftir landnám, Latínuskólann í Boston ([[1635]]) og háskólann [[Harvard]] ([[1636]]). Dugnaður, heiðarleiki og áhersla á nám eru enn í dag hluti af menningu Boston.

Snemma á sjöunda áratug 18. aldar reyndu Bretar að ná stjórn yfir nýlendunum þrettán, aðallega með skattlagningu. Þetta varð til þess að íbúar Boston hófu [[Frelsisstríð Bandaríkjanna|frelsisstríðið]]. [[Blóðbaðið í Boston]], [[teboðið í Boston]] og önnur söguleg átök áttu sér stað í eða nálægt borginni, svo sem [[bardagin um Lexington og Concord|bardaginn um Lexington og Concord]], [[bardaginn um Bunker Hill]] og [[umsátrið um Boston]]. Það var á þessu tímabili sem [[Paul Revere]] fór hina frægu miðnæturreið. 

Eftir byltinguna varð Boston ein ríkasta hafnarborg veraldar — [[romm]], [[fiskur]], [[salt]] og [[tóbak]] voru þar helst á meðal útflutningsvara. Á þessum tíma var litið á gamalgrónar fjölskyldur í Boston sem yfirstétt í samfélaginu. Meðlimir yfirstéttarinnar voru síðar kallaðir [[Boston brahmanarnir|Boston-brahmanarnir]]. Árið [[1822]] var Boston formlega stofnsett með lögum. Upp úr 1800 varð iðnaðarvarningur borgarinnar orðin mikilvægari fyrir efnahag hennar en alþjóðleg viðskipti. Þar til snemma á 20. öld var Boston á meðal stærstu framleiðsluborga landsins og þá sérstaklega eftirtektarverð fyrir framleiðslu á [[föt]]um, [[leður]]varningi og [[vél]]um. Frá miðri 19. öld til til ofanverðrar aldarinnar dafnaði menningin í Boston — borgin varð þekkt fyrir fágaða [[bókmenntir|bókmenntamenningu]] og rausnarlegan stuðning við listirnar. Hún varð einnig miðstöð [[Afnámssinnar|afnámssinna þrælahalds]].

Á öðrum áratug 19. aldar breyttist þjóðernissamsetning Boston til muna; [[Írland|Írar]] og [[Ítalía|Ítalir]] fluttu til Boston í stórum stíl og með þeim kom [[rómversk-kaþólska kirkjan]]. Í dag eru kaþólikkar í meirihluta í Boston. Írar hafa spilað stórt hlutverk í stjórnmálum í Boston — meðal frægra Íra eru [[John F. Fitzgerald]], [[Tip O'Neil]] og [[Kennedy-fjölskyldan]].
[[Mynd:Boston Old State House-200px.jpg|thumb|300px|left|Old State House var byggt á 18. öld umkringt nýrri byggingum frá 19. og 20. öldinni.]]
Á milli [[1630]] og [[1890]] þrefaldaðist stærð borgarinnar vegna landheimtu, þá sérstaklega með uppfyllingu í mýrar, leirur og skörð milli hafnarbakka. Þetta kallaði [[Walter Muir Whitehill]] „að skera niður hæðirnar til að fylla upp í voganna“. Stærstu framkvæmdirnar hófust [[1807]] þegar efri hluti [[Beacon Hill]] var notaður til að fylla upp í 20 hektara myllutjörn sem síðar varð [[Haymarket Square]] (suður af [[North Station]] svæðinu í dag). Stjórnarráð Massachusetts stendur nú á Beacon Hill. Frekari framkvæmdir bjuggu til landsvæði undir bæjarhlutana [[South End]], [[West End]], [[Financial District]] og [[Chinatown]]. Eftir [[Eldsvoðinn mikli í Boston|eldsvoðann mikla í Boston]] [[1872]] var húsabrak notað sem uppfyllingarefni við höfnina í miðbænum. Landfyllingaraðgerðir við [[Back Bay]] voru líka stórfenglegar. Frá miðri til ofanverðar 19. aldar var fyllt upp í 2,4 km² af ísöltu votlendi vestur af [[Boston Common]] með jarðveg frá [[Needham Heights]] sem þangað var fluttur með járnbrautarlest. Þá samlagaðist Boston bæjarfélögum sínum [[East Boston]], [[Dorchester]], [[South Boston]], [[Brighton]], [[Allston]], [[Hyde Park (BNA)|Hyde Park]], [[Roxbury]], [[West Roxbury]], [[Jamaica Plain]] og [[Charlestown]].

Snemma á 20. öld varð hnignun í efnahagslífi borgarinnar þar sem verksmiðjur voru úreltar og fyrirtæki fluttust á brott í leit að ódýrara vinnuafli. Til að svara þessari hnignun voru ýmis endurnýjunarverkefni sett í gang, til að mynda niðurrif á gamla West End svæðinu og bygging [[Government Cente]]r. Á sjöunda áratug 19. aldar var aftur blásið lífi í efnahagslífið eftir um 30 ára samdrátt. Borgin varð þá leiðandi í [[verðbréfasjóður|verðbréfasjóðsiðnaði]]. Þá hafði Boston þegar orðstír fyrir góða heilbrigðisþjónustu. Sjúkrahús á borð við [[Massachusetts General Hospital]], [[Beth Israel Deaconess Medical Center]] og [[Brigham and Women's Hospital]] voru leiðandi í heilbrigðismálum í landinu með nýbreytni og umhyggju sjúklinga. Háskólar eins og [[Harvard]], [[Massachusetts Institute of Technology|MIT]], [[Boston University]] og [[Boston College]] löðuðu marga nemendur til sín. Upp úr [[1974]] átti borgin í erfiðleikum vegna átaka út af þeirri [[Aðskilnaðarstefna|aðskilnaðarstefnu]] sem neyddi lituð börn til að ganga í skóla utan síns hverfis. Mikil ólga og ofbeldi var í kringum opinbera skóla um miðjan sjöunda áratuginn vegna þessa og hún undirstrikaði þann strekking sem var á milli kynþátta í borginni.

Á síðustu áratugum hefur Boston glatað mörgum umdæmisstofnunum og hefðum sem eitt sinn einkenndu borgina. Boston er farin að draga dán af öðrum borgum við norðaustur ströndina sem nú eru kallaðar BosWash stórborgarsvæðið. Borgin stendur nú frammi fyrir vandamálum vegna þess að vel stætt fólk kaupir upp gömul hús og gerir upp sem veldur því að fátækara fólk hrökklast undan auk þess sem verðlag þar er afar hátt. Þrátt fyrir þetta er Boston aftur orðin miðstöð vitsmuna-, tækni- og stjórnmálahugmynda.

== Menning ==
[[Mynd:Mfa boston af.jpg|thumb|right|[[Museum of Fine Arts]], stofnað árið [[1870]], er eitt stærsta safn Bandaríkjanna.]]
Menning Boston á margt sameginlegt með öðrum svæðum [[Nýja England]]s. Þar á meðal má nefna [[hreimur|hreiminn]] á norðurhluta Nýja Englands, þekktur sem Boston-enska og [[matur|matreiðslu]] sem einkennist af sjávarréttum, salti og mjólkurvörum. Írsk-ættaðir Bandaríkjamenn hafa í gegnum tíðina haft sterk áhrif á Boston, einkum á [[stjórnmál]] og [[Trúarbrögð|trúarstofnanir]].

Boston er af mörgum talin hámenningarleg borg, ef til vill vegna góðs orðstírs hennar á sviði menntunar, en stór hluti menningarsögu borgarinnar á rætur að rekja til háskólanna. Borgina prýða mörg falleg [[leikhús]] á borð við Cutler Majestic Theatre, Boston Opera House, Citi Performing Arts Center, Colonial Theater og Orpheum Theatre. Nokkrar stórar listastofnanir starfa í Boston; þar á meðal Boston Symphony Orchestra, Boston Ballet, Boston Early Music Festival, Boston Lyric Opera Company, OperaBoston, og Handel and Haydn Society (ein elstu kórsamtök Bandaríkjanna).

Vegna mikilvægis borgarinnar í [[Frelsisstríð Bandaríkjanna|frelsisstríði Bandaríkjanna]] hafa nokkrir sögufægir staðir verið varðveittir frá þeim tíma. Marga þeirra er hægt að finna meðfram Freedom Trail, markaðri með línu af rauðum múrsteinum í gangstéttinni. Í borginni eru einnig nokkur virt söfn á borð við Museum of Fine Arts og Isabella Stewart Gardner Museum. John F. Kennedy-bókasafnið er til húsa í Massachusetts háskóla. Á meðal annarra athyglisverðra staða má nefna Boston Athenaeum (eitt elsta einkarekna bókasafn Bandaríkjanna), Boston Children's Museum, Bull & Finch Pub (þekkt sem sögusvið sjónvarpsþáttarins ''Cheers''), Museum of Science, og New England Aquarium.

== Íþróttir ==
[[Mynd:Fenway park.jpg|thumb|Hafnaboltaleikur með [[Boston Red Sox]] á [[Fenway Park]] árið 1989.]]
Eftirfarandi lið spila í Boston:
{| class="wikitable"
|-
! scope="col" | Félag
! scope="col" | Deild
! scope="col" | Íþrótt
! scope="col" | Leikvangur
! scope="col" | Stofnað
! scope="col" | Titlar
|-
! scope="row" style="font-weight: normal; text-align: center;" | [[Boston Red Sox]]
| [[Major League Baseball|MLB]]
| [[Hafnabolti]]
| [[Fenway Park]]
| 1901
| 7 World Series Sigrar
|-
! scope="row" style="font-weight: normal; text-align: center;" | [[New England Patriots]]
| [[National Football League|NFL]]
| [[Amerískur fótbolti]]
| [[Gillette Stadium]]
| 1960
| 5 Super Bowl Sigrar
|-
! scope="row" style="font-weight: normal; text-align: center;" | [[Boston Celtics]]
| [[National Basketball Association|NBA]]
| [[Körfubolti]]
| [[TD Garden]]
| 1946
| 17 NBA Titlar
|-
! scope="row" style="font-weight: normal; text-align: center;" | [[Boston Bruins]]
| [[National Hockey League|NHL]]
| [[Íshokkí]]
| [[TD Garden]]
| 1924
| 5 Stanley Bikarar
|-
! scope="row" style="font-weight: normal; text-align: center;" | [[New England Revolution]]
| [[Major League Soccer|MLS]]
| [[Knattspyrna]]
| [[Gillette Stadium]]
| 1995
| 0 MLS Bikarar
|-
! scope="row" style="font-weight: normal; text-align: center;" | [[Boston Cannons]]
| [[Major League Lacrosse|MLL]]
| [[Háfleikur]]
| [[Harvard Stadium]]
| 2001
| 0 MLL Titlar
|}

{{Fylkishöfuðborgir Bandaríkjanna}}

{{S|1630}}

[[Flokkur:Boston| ]]
[[Flokkur:Borgir í Massachusetts]]