Skoða frumkóða fyrir Bath

{{Byggð
| Nafn = Bath
| Mynd = Royal.crescent.aerial.bath.arp.jpg
| Myndatexti = Royal Crescent í Bath
| Stofnuð = á tíma [[Rómaveldi]]sins
| Land = [[England]]
| Titill svæðis = Svæði
| Svæði = [[Suðvestur-England]]i
| Titill svæðis2 = Sýsla
| Svæði2 = [[Somerset]]
| Undirskiptingar = 
| Flatarmál = 29
| Hæð yfir sjávarmáli = 18
| Ár mannfjölda = 2011 
| Mannfjöldi = 88.589
| Titill sveitarstjóra = Þingmaður
| Sveitarstjóri = [[Don Foster]]
| Póstnúmer = BA1, BA2
| Svæðisnúmer = 01225
| Tímabelti = [[Staðartími Greenwich|GMT]]
|}}

'''Bath''' (borið fram {{IPA link| /ˈbɑːθ/}}) er [[borg]] í Suðvestur-[[England]]i, [[Bretland]]i, með u.þ.b. 86.000 íbúa. Borgin er 159 [[kílómetri|km]] fyrir vestan [[London]] og 21 km fyrir suðvestan [[Bristol]]. Bath fékk opinbera stöðu sem borg frá [[Elísabet 1.|Elísabetu 1.]] árið 1590 og sjálfstjórn frá sýslunni [[Somerset]] árið [[1889]]. Bath varð hluti sýslunnar [[Avon (sýsla)|Avon]] þegar hún var mynduð árið [[1974]]. Þegar sýslan var lögð niður árið [[1996]] varð Bath höfuðstaður svæðisins [[Bath og Norðaustur-Somerset]]. 

Bath reis í dölum árinnar [[Avon (á)|Avon]] við náttúrulega [[hver]]i, þar sem [[Rómaveldi|Rómverjar]] byggðu [[almenningsbaðhús]] og [[musteri]] sem gáfu borginni þáverandi nafn hennar ''Aquae Sulis''. Hverir þessir eru þeir einustu á Bretlandi. [[Játgeir Englandskonungur]] var krýndur í [[dómkirkjan í Bath|dómkirkjunni í Bath]] árið [[973]]. Vegna heilsulindanna varð Bath vinsæll orlofsstaður á georgíska tímabílinu sem leiddi til mikils vaxtar borgarinnar. Þá voru byggð mörg hús í [[georgískur arkitektúr|georgískum stíl]].

Bath var skráð á [[heimsminjaskrá UNESCO]] árið [[1987]]. Í borginni eru mörg leikhús, minjasöfn og aðrir menningarstaðir sem hafa hjálpað til að gera hana að ferðamannastað með yfir milljón gistinótta ferðamanna, auk þess heimsækja 3,8 milljónir gesta borgina í dagsferðum á hverju ári. Þar eru tveir [[háskóli|háskólar]], auk margra grunnskóla og framhaldsskóla. Stór hluti íbúa borgarinnar starfar í þjónustugeiranum.

== Saga ==
[[Mynd:Roman Baths in Bath Spa, England - July 2006.jpg|thumb|200px|Rómversku heilsulindirnar.]]

=== Keltar og Rómverjar ===
Fornleifauppgröftur á svæðinu hefur leitt í ljós að [[Keltar]] töldu aðalvatnsból rómverska baðhúsins vera helgidóm og staðurinn var tileinkaður gyðjunni Sulis. Rómverjar kölluðu hana [[Mínerva|Mínervu]] en nafnið Sulis var notað áfram eftir hernám Rómverja. Af því var dregið rómverska nafns staðarins, ''Aquae Sulis'', sem þýðir „vötn Sulisar“. Skilaboð til gyðjunnar, sem rispuð voru á málmplötur, svokallaðar „formælingatöflur“ (e. ''curse tablets''), hafa verið endurheimt úr Lindinni helgu. Þessi skilaboð voru skrifuð á [[latína|latínu]] og formæltu þeim sem gerðu eitthvað á hlut skrifarans. Ef fötum einhvers var til dæmis stolið í baðhúsi gat hann skrifað nöfn grunaðra manna á töflu sem gyðjan Sulis Mínerva las síðan.

Musterið var reist á árunum 60–70 e.Kr. og baðhúsin voru byggð upp smátt og smátt á næstu þremur öldum. Á meðan [[Brittanía|hernám Rómverja á Stóra-Bretlandi]] stóð yfir voru eikarstólpar reknir niður í jörðina sem undirstöður, hugsanlega að boði [[Claudíus]]ar keisara, og gerðu þeir musterið stöðugt. Umhverfis lindina var reist óreglulega lagað steinhús sem var klætt með [[blý]]i. Á [[1. öld]] var reist yfir lindina braggalaga timburbygging og þar inni voru bæði köld og heit böð. Virkisveggir voru umhverfis borgina, mögulega hlaðnir á [[2. öld]]. Eftir brotthvarf Rómverja á fyrsta áratug [[4. öld|4. aldar]] hnignaði böðunum og loks fylltust þau af sandi og hurfu. [[Annáll Engilsaxa]] segir að böðin hafi horfið á [[5. öld]].

=== Engilsaxar ===
[[Mynd:Sm 101, Nöbbelesholm.JPG|thumb|200px|Rúnasteinn til minningar um víking sem dó í Bath.]]

Bath getur verið staðurinn þar sem [[orrustan við Mons Badonicus]] var háð (um 500 e.Kr.), þar sem [[Arthur konungur]] er talinn hafa sigrað [[Saxar|Saxana]], en þetta er umdeilt. Annáll Engilsaxa segir að Bath kom að tilheyra Engilsöxunum árið [[577]] eftir [[orrustan við Deorham|orrustuna við Deorham]]. [[Engilsaxar]]nir kölluðu staðinn ''Baðum'', ''Baðan'' eða ''Baðon'', hvert þýðir „við baðið“ og þaðan er núverandi nafn borgarinnar. Árið [[675]] byggði [[Osric]] konungur af [[Hwicce]] klaustur í Bath og hugsanlega notaði virkisveggina sem verndun. [[Offa af Mersíu]] tók stjórn á þessu klaustri árið [[781]] og endurbyggði kirkjuna sem var tileinkuð [[Petrus]]. Fyrir [[8. öld]] var götumynstur Rómverja horfið og Bath kom í eigu konungs aftur þegar [[Alfreð mikli]] breyti borginni og gerði suðausturhluta hennar að klaustri.

=== Normannar, miðaldir og Tudorætt ===

[[Vilhjálmur 2. Englandskonungur|Vilhjálmur 2.]] gaf borgina konunglegum lækni [[Jón af Tours|Jóni af Tours]] sem varð síðar biskup af Wells og ábóti af Bath árið [[1088]]. Seinna voru ný böð byggð umhverfis lindirnar þrjár.

Í [[15. öld]] féll klaustrið í Bath í niðurníðslu og þurfti að laga kirkjuna. [[Oliver King]] biskupinn af Bath og Wells ákvað árið [[1500]] að endurbyggja kirkjuna en á minna stærð. Nýja kirkjan var kláruð aðeins nokkur ár áður en [[Hinrik 8.]] bindi enda á príorklaustrið. Klaustrið fór í eyði fyrr en að það var endurreist sem sóknarkirkjan á [[Elísabetartímabílið|Elísabetartímabílinu]]. Bath fékk opinbera stöðu sem borg árið [[1590]] frá [[Elísabet 1.|Elísabetu 1.]]

=== Snemma á nútíma ===

Á tíma [[Enska borgarastyrjöldin|ensku borgarstyrjöldarinnar]] var [[orrustan við Landsdowne]] háð við norðurhluta staðarins [[5. júlí]] [[1643]]. [[Thomas Guidott]] var efna- og læknisfræðingur sem flutti til Bath þegar hann útskrifaði frá [[Oxford-háskóli|Oxford-háskólanum]], þar sem hann opnaði læknastofu árið [[1668]]. Hann kom að hafa áhuga á læknandi eiginleika vatnsins og árið [[1676]] skrifaði hann ''A discourse of Bathe, and the hot waters there. Also, Some Enquiries into the Nature of the water''. Þetta gerði læknandi eiginleika vatsnsins velþekkta víða um landið og bráðum byrjaði [[aðall]]inn að koma þangað til að baða sig.

Nokkrir hlutar borgarinnar voru þróaðir á [[Stuarttímabílið|Stuarttímabílinu]]. Útþensla borgarinnar fór áfram á [[georgíska tímabílið|georgíska tímabílinu]], sem stafaði af því að fleira og fleira fólk var að heimsækja heilsulindirnar og það þurfti gistingu. Arkitektarnir John Wood eldri og John Wood yngri sonur hans gáfu borginni nýjar götur og samar framhliðar sem lét í það skína að þær væru hallarlegar og í klassískum stíl. Mikið af [[Bath-steinn|Bath-steininum]] sem var notað í byggingu í gegnum borgina var grafið úr kalksteinsnámu í [[Combe Down]] og [[Bathampton Down]]. Námurnar voru í eigu [[Ralph Allen]] (1694–1764). Til þess að auglýsa gæði kalksteins gerðu Allen og John Wood samning um að byggja hús úr kalksteini upp í sveit á milli borgarinnar og námunnar. Hann bætti og stækkaði [[póstþjónusta|póstþjónustuna]] á Vestur-Englandi sem hann hafði samning um í 40 ár. Allen var kosinn borgarstjóri árið [[1742]].

== Heimildir ==
* {{wpheimild|tungumál = sv|titill = Bath|mánuðurskoðað = 16. ágúst|árskoðað = 2010}}
* {{wpheimild|tungumál = en|titill = Bath, Somerset|mánuðurskoðað = 16. ágúst|árskoðað = 2010}}
{{Borgir á Bretlandi}}

[[Flokkur:Borgir á Bretlandi]]