Skoða frumkóða fyrir Bangladess

{{uppfæra}}<!--Síðasta manntal var 2022-->
{{Land 
| nafn                     = Alþýðulýðveldið Bangladess
| nafn_á_frummáli          = গনপ্রজাতন্ত্রী বাংলাদেশ 
| nafn_í_eignarfalli       = Bangladess 
| fáni                     = Flag of Bangladesh.svg 
| skjaldarmerki            = Coat_of_arms_of_Bangladesh.svg 
| þjóðsöngur               = [[Amar Sonar Bangla]] 
| staðsetningarkort        = Bangladesh_(orthographic_projection).svg 
| höfuðborg                = [[Dakka]] 
| tungumál                 = [[bengalska]] 
| stjórnarfar              = [[Lýðveldi]] 
| titill_leiðtoga1         = [[Forseti Bangladess|Forseti]]
| titill_leiðtoga2         = Aðalráðgjafi
| nafn_leiðtoga1           = [[Mohammed Shahabuddin]]
| nafn_leiðtoga2           = [[Muhammad Yunus]]
| staða                    = [[Sjálfstæði]] 
| staða_athugasemd         = frá [[Pakistan]] 
| atburður1                = Yfirlýst
| dagsetning1              = [[26. mars]] [[1971]]
| atburður2                = Sigurdagur
| dagsetning2              = [[16. desember]] [[1971]]
| stærðarsæti              = 94 
| flatarmál                = 147.570 
| hlutfall_vatns           = 6,4 
| mannfjöldaár             = 2022
| mannfjöldasæti           = 8 
| fólksfjöldi              = 169.800.000
| íbúar_á_ferkílómetra     = 1.106 
| VLF_ár                   = 2020 
| VLF_sæti                 = 29 
| VLF                      = 917,805 
| VLF_á_mann               = 5.453 
| VLF_á_mann_sæti          = 136
| VÞL                      = {{hækkun}} 0.614
| VÞL_ár                   = 2018
| VÞL_sæti                 = 135 
| gjaldmiðill              = [[taka]] (BDT) 
| tímabelti                = [[UTC]]+6 
| tld                      = bd 
| símakóði                 = 880
}}

'''Bangladess''' ([[bengalska]]: গণপ্রজাতন্ত্রী বাংলাদেশ), formlega '''Alþýðulýðveldið Bangladess''', er land í [[Suður-Asía|Suður-Asíu]] með landamæri að [[Indland]]i og [[Mjanmar]] og strönd að [[Bengalflói|Bengalflóa]] við ósa Gangesfljóts. Í norðri skilur mjó landræma, [[Siliguri-hliðið]], milli Bangladess og [[Nepal]]s og [[Bútan]]. Indverska héraðið [[Sikkim]] skilur milli Bangladess og [[Kína]]. Landið nær yfir austurhluta héraðsins [[Bengal]] þaðan sem það dregur nafn sitt. Bangladess er áttunda fjölmennasta ríki heims með yfir 170 milljón íbúa. 

Bangladess myndar austurhluta (þann stærri) Bengalsvæðisins. Samkvæmt fornu indversku helgiritunum ''[[Ramayana]]'' og ''[[Mahabharata]]'', var [[Vanga]], eitt af samnefndum ríkjum á Bengalsvæðinu, öflugur bandamaður hinnar goðsögulegu borgar [[Ayodhya]]. Í fornöld og klassíska tímabilinu í sögu indverska meginlandsins voru þar mörg furstadæmi, þar á meðal [[Pundra]], [[Gangaridai]], [[Gauda]], [[Samatata]] og [[Harikela]]. Það var einnig [[Mauryan-hérað]] sem var hluti af ríki [[Ashoka]]. Furstadæmin áttu mikil viðskipti við erlend ríki, höfðu tengsl við við hinn [[Rómaveldi|rómverska heim]], fluttu út fíngerð klæðaefni úr [[mússulín]]i og [[silki]] til [[Miðausturlönd|Miðausturlanda]] og þaðan bárust stefnur í heimspeki og listum til [[Suðaustur-Asía|Suðaustur-Asíu]]. [[Pala-veldið]], [[Chandra-veldið]] og [[Sena-keisaradæmið]] voru síðustu [[miðríki Indlands|miðríkin]] í Bengal fyrir komu [[íslam]]. Íslam breiddist fyrst út innan Pala-veldisins sem átti í viðskiptum við [[Abbasídar|Abbasída]], en í kjölfar hernáms [[Bakhtiyar Khalji]] og í kjölfar stofnun [[Soldánsdæmið Delí|soldánsdæmisins í Delí]] og predikana [[Shah Jalal]] í Austur-Bengal, breiddist trúin um allt svæðið. Árið 1576 lagði [[Mógúlveldið]] undir sig hið auðuga [[Soldánsdæmið Bengal|soldánsdæmi í Bengal]]. Eftir lát [[Aurangzeb]]s  snemma á 18. öld varð héraðið Bengal að hálfsjálfstæðu ríki undir stjórn [[Nawabar Bengal|nawaba Bengal]]. [[Breska Austur-Indíafélagið]] lagði héraðið undir sig eftir sigur í [[orrustan við Plassey|orrustunni við Plassey]] 1757.

Við [[Skipting Indlands|skiptingu Indlands]] [[1947]] varð Bangladess hluti af [[Pakistan]] sem [[Austur-Pakistan]]. Eftir blóðuga sjálfstæðisbaráttu fékk landið sjálfstæði frá Pakistan árið [[1971]]. Í kjölfarið fylgdu erfið ár með [[hungursneyð]]um, [[fátækt]], stjórnmálaóróa og fjölda [[herforingjabylting]]a. Árið [[1991]] var lýðræði endurreist og síðan þá hefur leiðin legið hægt upp á við, þótt landið glími enn við vandamál eins og [[spilling]]u, útbreidda fátækt, pólitískan óstöðugleika og [[náttúruhamfarir]]. 

Bangladess er kallað fljótalandið og það stendur á frjósömum [[árós]]um þar sem [[Gangesfljót]], [[Brahmaputra]] og [[Meghna]] renna saman. [[Flóð]] valda vandræðum árlega á [[monsúntímabilið|monsúntímabilinu]] og vegna fátæktar er stór hluti íbúa berskjaldaður fyrir náttúruhamförum eins og [[fellibylur|fellibyljum]]. Bangladess er eitt af þeim löndum sem talin eru í mikilli hættu vegna [[loftslagsbreytingar|loftslagsbreytinga]]. Við ströndina eru [[fenjaskógur|fenjaskógar]] eins og [[Sundarbanskógurinn]] í suðvesturhlutanum sem er stærsti [[leiruviðarskógur]] heims og er á [[heimsminjaskrá UNESCO]]. Raunvöxtur landsframleiðslu í Bangladess hefur verið með því mesta í heiminum síðustu ár. Landið hefur náð miklum árangri í baráttu við [[barnadauði|barnadauða]] og offjölgun, hefur aukið valdeflingu kvenna og dregið úr hættu vegna náttúruhamfara. Landið var með þeim fyrstu sem náði öllum [[Þúsaldarmarkmið Sameinuðu þjóðanna|þúsaldarmarkmiðum Sameinuðu þjóðanna]]. Vegna þessa uppfærði [[Heimsbankinn]] stöðu landsins í miðtekjuland.

==Heiti==
Nákvæmur uppruni orðsins ''Bangla'' er ekki þekktur, þó að það sé talið koma frá „Vanga“, fornu konungsríki og landsvæði á árósum Gangesfljóts á indverska meginlandinu. Ríkið var í Suður-Bengal, en kjarnasvæðið þess náði yfir núverandi suðurhluta indverska héraðsins Vestur-Bengal og suðvesturhluta Bangladess. Í íslamskri hefð er sagt að heitið komi frá „Bung/Bang“, sem var sonur Hind (sem aftur var sonur [[Ham (Biblían)|Hams]], sonar [[Nói|Nóa]]) sem hafi fyrstur manna byggt svæðið. Viðskeytinu ''„al“'' var bætt við það eftir að furstar til forna reistu hauga sem voru 10 fet á hæð og 20 á breidd á láglendinu við rætur hæðanna sem kallaðar voru „al“. Með því að bæta viðskeytinu við Bung, varð heitið Bengal til og öðlaðist fastan sess“. <ref>Land of Two Rivers, [[Nitish Sengupta]]</ref><ref>{{cite book|title=Ain-i-Akbari|author=Abu'l-Fazl|title-link=Ain-i-Akbari|author-link=Abu'l-Fazl}}</ref> Þessa kenningu er að finna í sagnfræðiritinu ''[[Riyaz-us-Salatin]]'' eftir [[Ghulam Husain Salim]].<ref name="riaj">[http://persian.packhum.org/persian/pf?file=07601010&ct=11 RIYAZU-S-SALĀTĪN: A History of Bengal] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141215055926/http://persian.packhum.org/persian/pf?file=07601010&ct=11 |date=15 December 2014 }}, [[Ghulam Husain Salim]], The Asiatic Society, Calcutta, 1902.</ref>

Aðrar kenningar benda á heiti frumdravidísks ættbálks frá bronsöld,<ref>{{cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field%28DOCID+bd0014%29|title=Bangladesh: early history, 1000&nbsp;B.C.–A.D. 1202|date=September 1988|website=Bangladesh: A country study|publisher=[[Library of Congress]]|location=Washington, DC|accessdate=1 December 2014|quote=Historians believe that Bengal, the area comprising present-day Bangladesh and the Indian state of [[West Bengal]], was settled in about 1000 B.C. by Dravidian-speaking peoples who were later known as the Bang. Their homeland bore various titles that reflected earlier tribal names, such as Vanga, Banga, Bangala, Bangal, and Bengal.|archive-url=https://web.archive.org/web/20131207010051/http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd%2Fcstdy%3A%40field%28DOCID+bd0014%29|archive-date=7 December 2013|url-status=live}}</ref> [[Ástrísk mál|ástríska]] orðið „Bonga“ (sólguð),<ref name="auto4">{{cite book |last=SenGupta |first=Amitabh |date=2012 |title=Scroll Paintings of Bengal: Art in the Village |publisher=AuthorHouse UK |page=14 |isbn=9781468579376}}</ref> og járnaldarríkið Vanga.<ref name="auto4"/> [[Indóarísk mál|Indóaríska]] viðskeytið ''Desh'' er dregið af orðinu ''deśha'' úr sanskrít, sem þýðir „land“. Þess vegna þýðir nafnið ''Bangladess'' „land Bengal“.<ref name="auto3">{{Bókaheimild |höfundur=Sen, Sailendra Nath |titill=Ancient Indian History and Civilization |url=https://books.google.com/books?id=Wk4_ICH_g1EC&pg=PA281 |útgefandi=New Age International |dags=1999 |ISBN=978-81-224-1198-0}}</ref>

Hugtakið ''Bangla'' vísar bæði til [[Bengal]]svæðisins og tungumálsins [[bengalska|bengölsku]]. Elsta þekkta notkun hugtaksins er á Nesari-plötunum frá árinu 805. Hugtakið ''Vangaladesa'' er að finna í skjölum frá 11. öld á Suður-Indlandi. <ref name="auto3" /><ref>{{Bókaheimild |höfundur=Keay, John |titill=India : a history |url=https://archive.org/details/indiahistory00keay/page/220 |útgefandi=New York : Atlantic Monthly Press |dags=2000|ISBN=978-0-87113-800-2}}</ref> Heitið fékk opinbera stöðu í [[soldánsdæmið Bengal|soldánsdæminu Bengal]] á 14. öld.<ref name="Ahmed2004">{{Bókaheimild |höfundur=Ahmed, Salahuddin |titill=Bangladesh: Past and Present |url=https://books.google.com/books?id=Szfqq7ruqWgC&pg=PA23 |útgefandi=APH Publishing |dags=2004 |ISBN=978-81-7648-469-5}}</ref> [[Shamsuddin Ilyas Shah]] lýsti því yfir að hann væri fyrsti „[[sja]] Bangala“ árið 1342. Orðið ''Bangla'' varð algengasta heiti svæðisins á íslamska tímabilinu. Portúgalar vísuðu til svæðisins sem ''Bengala'' á 16. öld.<ref>{{Bókaheimild |höfundur=Sircar, Dineschandra |titill=Studies in the Geography of Ancient and Medieval India |url=https://books.google.com/books?id=AqKw1Mn8WcwC |útgefandi=Motilal Banarsidass Publ. |dags=1971 |ISBN=978-81-208-0690-0}}</ref> Hugtakið ''Bangladess'' var oft skrifað sem tvö orð, ''Bangla Desh'', áður fyrr. Frá og með sjötta áratugnum notuðu þjóðernissinnar í Bengal hugtakið á pólitískum fjöldafundum í [[Austur-Pakistan]] .

==Stjórnmál==
===Stjórnsýslueiningar===
{{Kort af umdæmum Bangladess}}
Bangladess skiptist í átta stjórnsýsluumdæmi<ref>{{vefheimild |titill=List of Divisions {{!}} People's Republic of Bangladesh {{!}} গণপ্রজাতন্ত্রী বাংলাদেশ সরকার |url=http://www.bangladesh.gov.bd/site/view/division-list/List-of-Divisions |ritverk=www.bangladesh.gov.bd}}</ref><ref name="CIA">{{vefheimild |titill=South Asia :: Bangladesh |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bg.html|vefsíða=CIA|safnslóð=https://web.archive.org/web/20210101071339/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bg.html|safndags=2021-01-01}}</ref><ref>{{vefheimild |titill=Rangpur becomes a division |url=http://bdnews24.com/bangladesh/2010/01/25/rangpur-becomes-a-division |ritverk=bdnews24.com |tungumál=en}}</ref> sem hvert er nefnt eftir höfuðstað þeirra: [[Barisal]] (opinberlega ''Barishal''<ref name="namechange">{{Cite news|url=https://bdnews24.com/bangladesh/2018/04/02/bangladesh-changes-english-spellings-of-five-districts|title=Bangladesh changes English spellings of five districts|date=2 April 2018|access-date=1 October 2019|publisher=bdnews24.com|archive-date=15 desember 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201215091950/https://bdnews24.com/bangladesh/2018/04/02/bangladesh-changes-english-spellings-of-five-districts|url-status=dead}}</ref>), [[Chittagong]] (opinberlega ''Chattogram''), [[Dhaka]], [[Khulna]], [[Mymensingh]], [[Rajshahi]], [[Rangpur]] og [[Sylhet]]. 

Umdæmin skiptast í héruð (''zila''). Í Bangladess eru 64 héruð, sem hvert og eitt skiptist aftur í ''upazila'' (undirdeildir) eða ''thana''. Umdæmi hverrar lögreglustöðvar, nema þeirra sem eru á stórborgarsvæðum, skiptist í nokkur sveitarfélög þar sem hvert sveitarfélag samanstendur af mörgum þorpum. Á höfuðborgarsvæðunum er umdæmum lögreglustöðva skipt í deildir sem skiptast frekar í ''mahallas'' . 

Engir kjörnir fulltrúar eru á umdæmis- eða héraðsstiginu og stjórn þeirra er í höndum skipaðra embættismanna. Beinar kosningar eru haldnar í hverju sveitarfélagi (eða deild) til að kjósa formann og nokkra fulltrúa. Árið 1997 voru samþykktar lög þannig að þrjú sæti (af 12) í hverju sveitarfélagi væru frátekin fyrir kvenkyns frambjóðendur.<ref>''Local Government Act'', No. 20, 1997</ref>

{| class="wikitable sortable" style="text-align: right"
|+ Stjórnsýslueiningar Bangladess 
! scope="col" | Skipting 
! scope="col" | [[Höfuðborg]] 
! data-sort-type="date" scope="col" | Stofnað 
! scope="col" | Svæði (km <sup>2</sup> ) <ref name="dghs">{{Vefheimild|url=http://www.dghs.gov.bd/images/docs/Publicaations/HB%202016%20_2nd_edition_13_01_17.pdf|titill=Health bulletin 2016|safnslóð=https://web.archive.org/web/20200303120104/https://dghs.gov.bd/images/docs/Publicaations/HB%202016%20_2nd_edition_13_01_17.pdf|safndags=2020-03-03}}</ref> 
! scope="col" | Mannfjöldi 2016  
! scope="col" | [[Þéttleiki byggðar|Þéttleiki]]  
|-
| style="text-align:left" | [[Barisal-umdæmi]] 
| style="text-align:left" | [[Barisal]] 
| 1. janúar 1993 
| 13.225 
| 9.145.000 
| 691 
|-
| style="text-align:left" | [[Chittagong-umdæmi]] 
| style="text-align:left" | [[Chittagong]] 
| 1. janúar 1829 
| 33.909 
| 31.980.000 
| 943 
|-
| style="text-align:left" | [[Dhaka-umdæmi]] 
| style="text-align:left" | [[Dakka|Dhaka]] 
| 1. janúar 1829 
| 20.594 
| 40.171.000 
| 1.951 
|-
| style="text-align:left" | [[Khulna-umdæmi]] 
| style="text-align:left" | [[Khulna]] 
| 1. október 1960 
| 22.284 
| 17.252.000 
| 774 
|-
| style="text-align:left" | [[Mymensingh-umdæmi]] 
| style="text-align:left" | [[Mymensingh]] 
| 14. september 2015 
| 10.584 
| 12.368.000 
| 1.169 
|-
| style="text-align:left" | [[Rajshahi-umdæmi]] 
| style="text-align:left" | [[Rajshahi]] 
| 1. janúar 1829 
| 18.153 
| 20.412.000 
| 1.124 
|-
| style="text-align:left" | [[Rangpur-umdæmi]] 
| style="text-align:left" | [[Rangpur]] 
| 25. janúar 2010 
| 16.185 
| 17.602.000 
| 1.088 
|-
| style="text-align:left" | [[Sylhet-umdæmi]] 
| style="text-align:left" | [[Sylhet]] 
| 1. ágúst 1995 
| 12.635 
| 11.291.000 
| 894. mál 
|}

==Tilvísanir==
<div class="references-small">{{reflist}}</div>

{{wikiorðabók}}
{{Stubbur|landafræði}}
{{Breska samveldið}}
{{Asía}}

[[Flokkur:Bangladess]]