Skoða frumkóða fyrir Bandaríkin

{{Land
| nafn = Bandaríkin
| nafn_í_eignarfalli = Bandaríkjanna
| nafn_á_frummáli = United States of America (USA)
| fáni = Flag of the United States.svg
| skjaldarmerki = Greater_coat_of_arms_of_the_United_States.svg
| kjörorð = In God We Trust
| kjörorð_tungumál = enska
| kjörorð_þýðing = Vér treystum á Guð
| þjóðsöngur = [[The Star-Spangled Banner]]
| staðsetningarkort = United States (orthographic projection).svg
| höfuðborg = [[Washington, D.C.]]
| tungumál = [[enska]]
| stjórnarfar = [[Sambandslýðveldi]], [[forsetaræði]]
| titill_leiðtoga1 = [[Forseti Bandaríkjanna|Forseti]]
| nafn_leiðtoga1 = [[Joe Biden]]
| titill_leiðtoga2 = [[Varaforseti Bandaríkjanna|Varaforseti]]
| nafn_leiðtoga2 = [[Kamala Harris]]
| titill_leiðtoga3 = [[Forseti fulltrúadeildar Bandaríkjaþings|Þingforseti fulltrúadeildar]]
| nafn_leiðtoga3 = [[Mike Johnson]]
| titill_leiðtoga4 = Forseti [[Hæstiréttur Bandaríkjanna|Hæstaréttar]]
| nafn_leiðtoga4 = [[John G. Roberts]]
| staða = [[Sjálfstæði]]
| staða_athugasemd = frá [[Bretland]]i
| atburður1 = Yfirlýst
| dagsetning1 = [[4. júlí]] [[1776]]
| atburður2 = Viðurkennt
| dagsetning2 = [[3. september]] [[1783]]
| flatarmál = 9.796.520
| stærðarsæti = 3
| hlutfall_vatns = 4,66
| fólksfjöldi = 333,287,557
| mannfjöldaár = 2021
| mannfjöldasæti = 3
| íbúar_á_ferkílómetra = 33,6
| VLF = 25.035
| VLF_ár = 2022
| VLF_sæti = 1
| VLF_á_mann = 75.180
| VLF_á_mann_sæti = 7
| VÞL = {{hækkun}} 0.921
| VÞL_sæti = 21
| VÞL_ár = 2021
| gjaldmiðill = [[Bandaríkjadalur]]
| tímabelti = [[UTC]]-4 til -12<br /><small>Sumartími: UTC-4 til -10</small>
| tld = us
| símakóði = 1
}}
'''Bandaríkin''' (eða '''Bandaríki Norður-Ameríku''', [[Skammstöfun|skammstafað]] '''BNA''') eru [[sambandslýðveldi]] sem er næststærsta [[ríki]] [[Norður-Ameríka|Norður-Ameríku]] að [[flatarmál]]i (9,83 milljónir km²) og jafnframt það fjölmennasta með yfir 333 milljónir íbúa (árið 2021).  Þau eru ennfremur fjórða stærsta land heims og það þriðja fjölmennasta. Þau teygja sig milli [[Atlantshaf]]s og [[Kyrrahaf]]s og eiga landamæri að [[Kanada]] í norðri og [[Mexíkó]] í suðri. Bandaríkin samanstanda af [[Fylki Bandaríkjanna|50 fylkjum]] sem njóta nokkurs sjálfræðis í eigin efnum og hafa eigin löggjöf sem þó má ekki stangast á við [[stjórnarskrá Bandaríkjanna]]. Auk sambandsríkjanna hafa Bandaríkin lögsögu yfir ýmsum hjálendum víða um heim.

Bandaríkin rekja uppruna sinn til [[Sjálfstæðisyfirlýsing Bandaríkjanna|sjálfstæðisyfirlýsingarinnar]] frá 4. júlí 1776 þegar þrettán [[Bretland|breskar]] [[Nýlenda|nýlendur]] lýstu yfir eigin frelsi og sjálfstæði frá Breska heimsveldinu. Nýlendurnar höfðu betur í [[Frelsisstríð Bandaríkjanna|Frelsisstríði Bandaríkjanna]] en það var fyrsta nýlendustríðið þar sem nýlendan hafði betur en herraþjóðin. Nýlendurnar samþykktu sameiginlega stjórnarskrá í [[Philadelphia|Philadelphiu]] þann 17. september 1787. Stjórnarskráin gerði nýlendurnar þrettán að einu lýðveldi. 

Á 20. öldinni tóku Bandaríkin forystu í heiminum hvað varðar [[Efnahagur|efnahagsleg]], [[Stjórnmál|pólitísk]], [[her]]naðarleg og [[menning]]arleg áhrif. Bandaríska hagkerfið er það stærsta í heimi en [[verg landsframleiðsla]] Bandaríkjanna árið 2006 var 13 billjónir [[Bandaríkjadalur|bandaríkjadala]], það er að segja um það bil fjórðungur af vergri landframleiðslu alls heimsins. [[Evrópusambandið]] er stærra hagkerfi en Bandaríkin en er ekki ein þjóð.

== Heiti ==
Á ensku nefnast Bandaríkin ''the United States of America'', skammstafað USA eða U.S.A., eða ''the United States'', skammstafað US eða U.S. Áður fyrr var heitið í fleirtölu, en nú er algengast að fara með það eins og það væri eintöluorð. Á ensku er sömuleiðis algengt að nota orðin ''America'' („Ameríka“) og ''American'' („Ameríkani“) sem samheiti yfir Bandaríkin og Bandaríkjamenn, þótt það geti líka átt við önnur lönd [[Ameríka|Ameríku]].<ref>{{cite book|last1=Wilson|first1=Kenneth G.|title=The Columbia guide to standard American English|url=https://archive.org/details/columbiaguidetos00wils_0|url-access=registration|date=1993|publisher=Columbia University Press|location=New York|isbn=978-0-231-06989-2|pages=[https://archive.org/details/columbiaguidetos00wils_0/page/27 27–28]}}</ref>

Elsta dæmið um notkun heitisins „Bandaríki Ameríku“ (''the United States of America'') er í bréfi sem [[Stephen Moylan]] skrifaði [[Joseph Reed (stjórnmálamaður)|Joseph Reed]] sem var aðstoðarmaður George Washington 2. janúar 1776, þar sem Moylan óskaði eftir því að fá fullt umboð Bandaríkja Ameríku á Spáni til að óska eftir aðstoð í Frelsisstríðinu. <ref>DeLear, Byron (July 4, 2013) [https://www.csmonitor.com/USA/Politics/2013/0704/Who-coined-United-States-of-America-Mystery-might-have-intriguing-answer Who coined 'United States of America'? Mystery might have intriguing answer.] "Historians have long tried to pinpoint exactly when the name 'United States of America' was first used and by whom&nbsp;... This latest find comes in a letter that Stephen Moylan, Esq., wrote to Col. Joseph Reed from the Continental Army Headquarters in Cambridge, Mass., during the Siege of Boston. The two men lived with Washington in Cambridge, with Reed serving as Washington's favorite military secretary and Moylan fulfilling the role during Reed's absence." ''Christian Science Monitor'' (Boston, MA).</ref><ref>Touba, Mariam (November 5, 2014) [https://blog.nyhistory.org/coined-phrase-united-states-america-may-never-guess/ Who Coined the Phrase 'United States of America'? You May Never Guess] "Here, on January 2, 1776, seven months before the Declaration of Independence and a week before the publication of Paine's ''Common Sense'', Stephen Moylan, an acting secretary to General George Washington, spells it out, 'I should like vastly to go with full and ample powers from the United States of America to Spain' to seek foreign assistance for the cause." ''New-York Historical Society Museum & Library''</ref><ref>Fay, John (July 15, 2016) [https://www.irishcentral.com/roots/history/The-forgotten-Irishman-who-named-the-United-States-of-America.html The forgotten Irishman who named the 'United States of America'] "According to the NY Historical Society, Stephen Moylan was the man responsible for the earliest documented use of the phrase 'United States of America'. But who was Stephen Moylan?" ''IrishCentral.com''</ref> Elsta dæmið um þetta heiti á prenti er í dagblaðinu ''[[The Virginia Gazette]]'' 6. apríl 1776.<ref>{{cite news|newspaper=The Virginia Gazette|title=''"To the inhabitants of Virginia", by A PLANTER''. Dixon and Hunter's. April 6, 1776, Williamsburg, Virginia. Letter is also included in Peter Force's ''American Archives''|url=https://research.history.org/DigitalLibrary/VirginiaGazette/VGIssueThumbs.cfm?IssueIDNo=76.DH.16|issue=1287|archive-url=https://web.archive.org/web/20141219053616/https://research.history.org/DigitalLibrary/VirginiaGazette/VGIssueThumbs.cfm?IssueIDNo=76.DH.16|archive-date=December 19, 2014|volume=5}}</ref>

Í öðru uppkastinu að [[Sambandsgreinarnar|Sambandsgreinunum]] sem [[John Dickinson]] skrifaði og lauk við ekki síðar en 17. júní 1776 stendur að nafn sambandsins skuli vera Bandaríki Ameríku.{{sfn|Safire|2003|p=199}} Í júní sama ár skrifaði [[Thomas Jefferson]] orðin „Bandaríki Ameríku“ (''The United States of America'') með hástöfum efst á upprunalegt uppkast að [[Sjálfstæðisyfirlýsing Bandaríkjanna|Sjálfstæðisyfirlýsingunni]].{{sfn|Safire|2003|p=199}} Ekki er ljóst hvort það var eftir að Dickinson hafði skrifað sitt uppkast, eða áður.{{sfn|Safire|2003|p=199}}

Á íslensku heitir ríkið Bandaríkin (fleirtala með greini), en líka er algengt að nota lengra heitið „Bandaríki Norður-Ameríku“ og skammstöfunina BNA eða B.N.A. Orðin „bandarískur“ og „Bandaríkjamaður“ eru dregin af því. Til eru dæmi um notkun heitisins „Bandaríki Ameríku“ og samkvæmt ríkjaheitalista Árnastofnunar er það eina samheitið sem gefið er upp við „Bandaríkin“.<ref>{{vefheimild|url=https://www.arnastofnun.is/is/rikjaheiti|titill=Ríkjaheiti|vefsíða=Árnastofnun|skoðað=22.9.2022}}</ref> „Bandaríki Norður-Ameríku“ er hins vegar miklu mun algengari orðmynd á íslensku, hugsanlega vegna þess að hún er þreföld líkt og ''United States of America''. Heitið „Ameríkani“ og óformlega styttingin „Kani“ er stundum notað á íslensku yfir Bandaríkjamenn.

== Saga ==
=== Forsaga og frumbyggjar ===
Fyrstu íbúar [[Norður-Ameríka|Norður-Ameríku]] komu frá [[Asía|Asíu]] fyrir um það bil 12 þúsund árum yfir [[Bering-landrúin|Bering-landbrúna]], þar sem nú er [[Beringssund]] á milli [[Síbería|Síberíu]] og [[Alaska]]. Áætlað er að á bilinu tvær til níu milljónir [[Frumbyggjar Ameríku|frumbyggja]] (indíána) hafi búið á því svæði sem nú er Bandaríkin, þegar [[Evrópa|Evrópubúar]] komu þangað fyrst. Evrópubúarnir báru með sér sjúkdóma á borð við [[bólusótt]], sem frumbyggjarnir höfðu ekki kynnst áður og höfðu enga mótstöðu gegn; þeim fækkaði því mjög upp frá því. Þróuðustu samfélög þessara frumbyggja var að finna meðal [[Anazasi]]-þjóðarinnar í suðvestri og Woodland-indíánanna, sem byggðu [[Cahokia]], borg sem stóð nálægt þeim stað þar sem nú er [[St. Louis]]; þar bjuggu 40.000 manns þegar mest var í kringum 1200 f.Kr.

=== Landnám Evrópumanna ===
[[Landafundir norrænna manna|Norrænir menn]] komu til Norður-Ameríku í kringum árið 1000 e.Kr. en þeir settust ekki að til frambúðar. Það var ekki fyrr en með leiðöngrum [[Kristófer Kólumbus|Kristófers Kólumbusar]] árið 1492 sem Evrópumenn fóru að senda þangað könnunarleiðangra og landnema.

Á 16. og 17. öld settust [[Spánn|Spánverjar]] að í núverandi [[Suðvesturríki Bandaríkjanna|Suðvesturríkjum Bandaríkjanna]] og [[Flórída]] þar sem þeir stofnuðu borgirnar [[St. Augustine]] 1565 og [[Santa Fe (Nýju-Mexíkó)|Santa Fe]] (í núverandi [[Nýja-Mexíkó|Nýju-Mexíkó]]) árið 1607. Fyrsta varanlega byggð [[England|Englendinga]] var [[Jamestown]] í [[Virginía|Virginíu]], einnig árið 1607. Á næstu áratugum stofnuðu [[Holland|Hollendingar]] einnig nokkrar landnemabyggðir á austurströndinni, þar á meðal [[Nýja Amsterdam|Nýju Amsterdam]], sem seinna varð að [[New York-borg|New York]]. [[Svíþjóð|Svíar]] höfðu einnig hug á landnámi í Ameríku og stofnuðu [[Fort Christina]] árið 1637 en misstu þá byggð til Hollendinga 1655.

Þá hófst umfangsmikið landnám [[Bretland|Breta]] á austurströndinni. Landnemarnir voru að mestu látnir afskiptalausir af móðurlandinu fyrst um sinn eða fram að sigri Breta í [[Stríð Frakka og indjána|Frakka- og indíánastríðinu]] en niðurstaða þess varð sú, að [[Frakkland|Frakkar]] gáfu eftir [[Kanada]] og svæðið í kringum [[Vötnin miklu]]. Þá fóru Bretar að innheimta skatta af 13 nýlendum sínum vestanhafs. Þetta þótti mörgum íbúum nýlendnanna ósanngjarnt þar sem þeim var neitað um að hafa málsvara í [[Breska þingið|breska þinginu]]. Spennan á milli Breta og landnemanna jókst þangað til að út braust stríð, [[Frelsisstríð Bandaríkjanna]], sem stóð frá 1776 til 1783.

=== Frá sjálfstæðisbaráttu til borgarastríðs ===
[[Mynd:Gilbert_Stuart_Williamstown_Portrait_of_George_Washington.jpg|thumb|right|[[George Washington]], fyrsti [[forseti Bandaríkjanna]].]]
Árið 1776 klufu hinar þrettán nýlendur sig frá Bretlandi og stofnuðu Bandaríkin, fyrsta [[sambandslýðveldi]] heimsins, með útgáfu [[Sjálfstæðisyfirlýsing Bandaríkjanna|Sjálfstæðisyfirlýsingar Bandaríkjanna]]. Upphaflega var um að ræða laustengt bandalag sjálfstæðra ríkja. Miklar deilur spruttu á milli þeirra sem vildu halda því þannig og þeirra sem vildu sjá sterkari alríkisstjórn. Hinir síðarnefndu höfðu sigur með [[Stjórnarskrá Bandaríkjanna]] sem tók gildi árið 1789.

Mikill skortur á vinnuafli háði hinu nýja landi frá upphafi og víða nýttu menn sér [[þrælahald]] innfluttra [[Afríka|Afríkubúa]] sem ódýrt vinnuafl, sérstaklega í suðurríkjunum. Um miðja 19. öld hafði myndast djúp gjá á milli norðurs og suðurs hvað varðaði réttindi ríkja og útvíkkun þrælahalds. Norðurríkin voru mótfallin þrælahaldi en suðurríkin álitu það nauðsynlegt og vildu taka það upp á þeim svæðum sem ekki tilheyrðu neinu ríki enn. Ágreiningurinn leiddi að lokum til þess að sjö suðurríki sögðu sig úr Bandaríkjunum og stofnuðu [[Sambandsríki Ameríku]]. Þau ríki sem eftir voru innan Bandaríkjanna gátu ekki sætt sig við það og [[borgarastyrjöld]], hið svokallaða [[Bandaríska borgarastríðið|Þrælastríð]], braust út. Fjögur ríki til viðbótar gengu til liðs við Suðurríkin eftir að stríðið hófst. Meðan á því stóð gaf [[Abraham Lincoln]] út yfirlýsingu þess efnis að gefa skyldi öllum þrælum í Suðurríkjunum frelsi en því var ekki að fullu hrint í framkvæmd fyrr en eftir sigur norðanmanna 1865, upplausn Suðurríkjasambandsins og gildistöku þrettánda viðauka stjórnarskrárinnar. Borgarastríðið útkljáði þá spurningu hvort einstökum ríkjum væri heimilt að segja sig úr Bandaríkjunum og er það einnig álitið vera sá punktur í sögunni þar sem völd alríkisstjórnarinnar urðu víðtækari en völd fylkjanna.

=== Frá borgarastríði til nútímans ===
Á [[19. öld]] bættust mörg ný fylki við hin þrettán upphaflegu eftir því sem landið stækkaði til vesturs. Í byrjun 19. aldar börðust Bandaríkjamenn og Kanadabúar við Breta, fyrrverandi nýlenduherra sína, í [[Stríðið 1812|Stríðinu 1812]]. Þegar Texas var innlimað í Bandaríkin árið 1845 eftir að hafa verið sjálfstætt ríki í tíu ár, olli það ólgu á meðal ráðamanna í Mexíkó. Í kjölfarið brast á [[Stríð Mexíkó og Bandaríkjanna|stríð á milli landanna]] sem stóð yfir frá 1846 til 1848. Þessu stríði lauk formlega með friðarsamningi, sem kenndur er við [[Guadalupe Hidalgo-friðarsamningarnir|Guadalupe Hidalgo]] og urðu mexíkósk stjórnvöld að afsala sér stórum hluta yfirráðasvæðis síns, nánar tiltekið ríkjunum í norðri. Þessi innlimun landsvæða í Bandaríkin, hin svokölluðu Suðvesturríki, eru [[Kalifornía]], [[Nevada]] og [[Utah]] auk stórra landsvæða sem falla undir [[Nýja-Mexíkó|Nýju-Mexíkó]], [[Colorado]], [[Arizona]] og [[Wyoming]]. Vaxandi fólksfjöldi í austrinu og sívaxandi straumur innflytjenda frá Evrópu hvatti landnema til þess að leita vestur og ryðja hinum amerísku indíánum úr vegi í leiðinni. Á sumum svæðum hafði fjöldi þeirra dregist mjög saman vegna sjúkdóma en á öðrum svæðum voru þeir fluttir til með valdi. Útþensla Bandaríkjanna átti sér ekki aðeins stað á meginlandi Norður-Ameríku heldur komust þau yfir [[Púertó Ríkó]], [[Gvam]] og [[Filippseyjar]] með sigri í [[Spænsk-bandaríska stríðið|Spænsk-bandaríska stríðinu]]. Filipseyjar hlutu sjálfstæði árið [[1946]].

[[Mynd:Macintosh_classic.jpg|thumb|right|[[Einkatölva]]n var fundin upp í Bandaríkjunum.]]
Á þessu tímabili urðu Bandaríkin einnig leiðandi [[iðnvæðing|iðnveldi]] í heiminum. En í kjölfar [[iðnbyltingin|iðnbyltingarinnar]] hafði [[England]] verið stærsta iðnveldið. Sú þróun hélt áfram á [[20. öldin]]ni, árið 1914, við upphaf [[fyrri heimsstyrjöldin|fyrri heimsstyrjaldarinnar]] var [[efnahagur Bandaríkjanna]] sá stærsti í heiminum og átti enn eftir að vaxa. Þar var gnægt [[náttúruauðlind]]a, [[fjárfesting]] í atvinnulífinu var mikil, [[fólksfjölgun]] var mikil vegna [[Vesturferðir|Vesturferða]], og [[framleiðni]] einnig mikil. Mestur iðnaður var í Norð-Austurhluta Bandaríkjanna en í Suðurhlutanum var landbúnaður meira áberandi. Bandaríkin urðu á þessum tíma vagga nýsköpunar og tækniþróunar; [[sími]]nn, [[sjónvarp]]ið, [[tölva]]n, [[internet]]ið, [[kjarnorka]], [[flugvél]]in og [[geimferðir]] eru allt tækninýjungar sem voru fundnar upp eða verulega endurbættar í Bandaríkjunum.

[[Kreppan mikla]] reið yfir Bandaríkin á árunum 1929 til 1941 og var mikið áfall. Að auki tók landið þátt í bæði [[Fyrri heimsstyrjöldin|fyrri]] og [[seinni heimsstyrjöldin]]ni með [[Bandamenn|Bandamönnum]] í bæði skiptin. Í seinna stríðinu urðu Bandaríkin fyrsta og eina þjóðin til þess að hafa beitt [[kjarnorkuvopn]]um í stríði. Eftir stríðið stóðu Bandaríkin og [[Sovétríkin]] eftir sem einu [[risaveldi]] heimsins og háðu hið hugmyndafræðilega „[[Kalda stríðið|Kalda stríð]]“ og skiptu heiminum niður í áhrifasvæði. Í [[Víetnamstríðið|Víetnam]] og [[Kóreustríðið|Kóreu]] voru þó háð „heit stríð“ á sömu forsendu — að berjast gegn útbreiðslu [[Kommúnismi|kommúnisma]].

Eftir fall Sovétríkjanna stóðu Bandaríkin eftir sem eina risaveldi heimsins með efnahagslega og hernaðarlega yfirburði. Síðan þá hafa þau verið virk í hernaðarinnrásum og [[Friðargæsla|friðargæslu]] um víða veröld, þar á meðal í [[Kósóvó]], [[Haítí]], [[Sómalía|Sómalíu]] og [[Líbería|Líberíu]] og í [[Persaflóastríðið 1991|Persaflóastríðinu 1991]]. Eftir [[Hryðjuverkin 11. september 2001|árásirnar]] á [[World Trade Center]] og [[Pentagon]] þann 11. september árið 2001 var hrundið af stað svokölluðu „[[Stríðið gegn hryðjuverkum|stríði gegn hryðjuverkum]]“ en á grundvelli þess var ráðist inn í [[Afganistan]] og [[Írak]].

== Landfræði ==
[[Mynd:USA topo en.jpg|thumb|right|Hæðarkort af fylkjum Bandaríkjanna.]]
[[Mynd:Aboveground Woody Biomass in the United States 2011.jpg|thumb|Skóglendi í Bandaríkjunum árið 2011]]
Bandaríkin eru þriðja eða fjórða stærsta land heims miðað við [[Listi yfir lönd og útliggjandi yfirráðasvæði eftir stærð|heildarflatarmál]]. [[Rússland]] og [[Kanada]] eru stærri en það veltur á skilgreiningu hvort [[Kína]] sé það einnig. 48 fylki Bandaríkjanna eru samtengd en tvö nýjustu fylkin eru staðsett nokkuð langt frá hinum. Það eru [[Alaska]] sem liggur að Kanada í vestri og [[Hawaii]] sem er [[eyjaklasi]] í suðvesturátt af meginlandi Bandaríkjanna.

Landsvæði Bandaríkjanna er afar fjölbreytt. Á austurströndinni eru stórar sléttur og [[Laufskógar|sumargrænir skógar]] sem ná langt inn í land. [[Appalachiafjöll]]in skilja austurstöndina frá [[Vötnin miklu|Vötnunum miklu]] og gresjunum í Miðvestrinu. [[Mississippifljót|Mississippi-]] og [[Missourifljót]] mynda saman fjórða lengsta fljótakerfi heims en þau renna að mestu frá norðri til suðurs í gegn um mitt landið. [[Slétturnar miklu]] teygja sig til vesturs þar til [[Klettafjöll]] taka við. Klettafjöllin eru fjallgarður sem nær suður til Nýju-Mexíkó og stendur hæst í um 4.300 m (14.000 fet) í Colorado. Á vesturströndinni er að finna háa fjallgarða en einnig [[Eyðimörk|eyðimerkur]] á borð við [[Mojave-eyðimörkin]]a. Hæsti tindur Bandaríkjanna (og Norður-Ameríku) er [[Denali]] í Alaska en hann er 6.194 m. Virk [[Eldfjall|eldfjöll]] er að finna í Alaska, Hawaii og Washingtonfylki. Í [[Yellowstone-þjóðgarðurinn|Yellowstone-þjóðgarðinum]] er gríðarstór megineldstöð sem er sú stærsta í Norður-Ameríku. En 59 svæði hafa verið sett í flokk [[Listi yfir þjóðgarða í Bandaríkjunum|þjóðgarða í Bandaríkjunum]]

Þriðjungur Bandaríkjanna er [[Skógur|skógi]] vaxinn.  Þetta er svipað hlutfall og var árið 1920 en 2/3 þeirra skóga sem voru um 1600.<ref>[https://www.safnet.org/publications/americanforests/StateOfAmericasForests.pdf American forests] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160322111537/https://safnet.org/publications/americanforests/StateOfAmericasForests.pdf |date=2016-03-22 }} Forest history society. Skoðað 29. apríl, 2016.</ref>

== Stjórnmál ==
{{aðalgrein|Bandarísk stjórnmál}}
[[Image:US Capitol west side.JPG|thumb|[[Bandaríska þinghúsið]] þar sem [[Bandaríkjaþing]] kemur saman: [[Öldungadeild Bandaríkjanna]] til vinstri, og [[Fulltrúadeild Bandaríkjaþings]] til hægri.]]
[[Image:WhiteHouseSouthFacade.JPG|thumb|[[Hvíta húsið]] er aðsetur [[Bandaríkjaforseti|Bandaríkjaforseta]].]]
[[Image:Panorama of United States Supreme Court Building at Dusk.jpg|thumb|[[Hæstiréttur Bandaríkjanna]] er æðsti dómstóll landsins.]]
Bandaríkin eru [[sambandsríki]] 50 [[fylki Bandaríkjanna|fylkja]], auk [[Alríkisumdæmið Columbia|alríkisumdæmisins Columbia]], [[yfirráðasvæði Bandaríkjanna|fimm yfirráðasvæða]] og nokkurra óbyggðra [[úteyjar Bandaríkjanna|eyja]].<ref>{{cite web|title=Common Core Document of the United States of America|url=https://2009-2017.state.gov/j/drl/rls/179780.htm|date=December 30, 2011|publisher=[[United States Department of State|U.S. Department of State]]|access-date=July 10, 2015}}</ref>{{sfn|The New York Times|2007|p=670}}{{sfn|Onuf|2010|p=xvii}} Bandaríkin eru elsta sambandsríki heims. Þau eru [[sambandslýðveldi]] sem býr við [[fulltrúalýðræði]] þar sem vald meirihlutans er takmarkað af vernd réttinda minnihlutans sem er tryggð með [[Bandarísk lög|lögum]].<ref name="Scheb">Scheb, John M.; Scheb, John M. II (2002). ''An Introduction to the American Legal System''. Florence, KY: Delmar, p. 6. {{ISBN|978-0-7668-2759-2}}.</ref> Í bandaríska sambandskerfinu deilist fullveldi landsins á tvö stjórnsýslustig: alríkisstig og fylkisstig. Innan hvers fylkis eru svo sýslur og sveitastjórnir. Yfirráðasvæði Bandaríkjanna heyra undir alríkisstjórnina.

[[Stjórnarskrá Bandaríkjanna]] er æðsta lagaheimild landsins. Þar er kveðið á um stjórnskipan, ábyrgð alríkisstjórnarinnar og samband hennar við fylkisstjórnirnar. Stjórnarskránni hefur verið breytt 27 sinnum<ref>[[#Feldstein|Feldstein, Fabozzi, 2011]], p. 9</ref> Fyrstu 10 breytingarnar ([[Réttindaskrá Bandaríkjanna]]) og [[Fjórtánda breyting stjórnarskrár Bandaríkjanna|fjórtánda breytingin]] mynda grundvöll einstaklingsréttinda Bandaríkjamanna. Öll lög og reglugerðir heyra undir [[eftirlit dómstóla]], og hægt er að fella öll lög úr gildi ef dómstólar ákveða að þau stangist á við stjórnarskrána. Þessi regla um eftirlit dómstóla er ekki í stjórnarskránni, en var staðfest af hæstarétti í málinu ''[[Marbury gegn Madison]]'' árið 1803.<ref>[[#Schultz|Schultz, 2009]], pp. 164, 453, 503</ref>

Bandaríkin hafa búið við [[Bandaríska flokkakerfið|tveggja flokka kerfi]] lengst af í sögu sinni.<ref name="twsNovGe">{{cite news|author1=Etheridge, Eric|author2=Deleith, Asger|title=A Republic or a Democracy?|newspaper=The New York Times blogs|quote=The US system seems essentially a two-party system.&nbsp;...|date=August 19, 2009|url=https://opinionator.blogs.nytimes.com/2009/08/19/a-republic-or-a-democracy/|access-date=November 7, 2010}}</ref> Í bandarískri [[stjórnmálamenning]]u er litið svo á að mið-hægriflokkurinn [[Repúblikanaflokkurinn]] sé [[íhaldsstefna|íhaldssamur]] og mið-vinstriflokkurinn [[Demókrataflokkurinn]] sé [[frjálslyndisstefna|frjálslyndur]].<ref>{{cite book|author1=David Mosler|author2=Robert Catley|title=America and Americans in Australia|date=1998|publisher=Greenwood Publishing Group|page=83|url=https://books.google.com/books?id=YungugjvIaQC&pg=PA83|access-date=April 11, 2016|isbn=978-0-275-96252-4 }}</ref><ref>{{cite book|last=Grigsby|first=Ellen|title=Analyzing Politics: An Introduction to Political Science|publisher=Cengage Learning|year=2008|isbn=978-0-495-50112-1|pages=106–107}}</ref> Bandarísk stjórnsýsla féll úr 69. sæti í það 76. á [[spillingarvísitalan|spillingarvísitölu]] [[Transparency International]] árið 2019.<ref>{{cite web |title=Corruption Perceptions Index 2019 |url=https://files.transparency.org/content/download/2428/14734/file/2019_CPI_Report_EN.pdf |access-date=February 7, 2020 |website=transparency.org |publisher=[[Transparency International]] |page=12 & 13 |archive-date=February 18, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200218183558/https://files.transparency.org/content/download/2428/14734/file/2019_CPI_Report_EN.pdf |url-status=dead }}</ref> Árið 2021 voru Bandaríkin í 26. sæti á [[lýðræðisvísitalan|lýðræðisvísitölunni]] og var lýst sem „gölluðu lýðræði.<ref>{{Cite news |last=Francis |first=Ellen |date=February 10, 2022 |title=Global freedoms have hit a 'dismal' record low, with pandemic restrictions making things worse, report says |language=en-US |newspaper=The Washington Post |url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/10/global-democracy-index-2021-pandemic/ |access-date=February 18, 2022 |issn=0190-8286}}</ref>

=== Stjórnsýslueiningar ===
{{aðalgrein|Fylki Bandaríkjanna}}

Fylki Bandaríkjanna eru:
{{div col|colwidth=20em}}
* [[Alabama]]
* [[Alaska]]
* [[Arizona]]
* [[Arkansas]]
* [[Colorado]]
* [[Connecticut]]
* [[Delaware]]
* [[Flórída]]
* [[Georgía (fylki)|Georgía]]
* [[Hawaii]]
* [[Idaho]]
* [[Illinois]]
* [[Indiana]]
* [[Iowa]]
* [[Kalifornía]]
* [[Kansas]]
* [[Kentucky]]
* [[Louisiana]]
* [[Maine]]
* [[Maryland]]
* [[Massachusetts]]
* [[Michigan]]
* [[Minnesota]]
* [[Mississippi (fylki)|Mississippi]]
* [[Missouri]]
* [[Montana]]
* [[Nebraska]]
* [[Nevada]]
* [[New Hampshire]]
* [[New Jersey]]
* [[New York-fylki|New York]]
* [[Norður-Dakóta]]
* [[Norður-Karólína]]
* [[Nýja-Mexíkó]]
* [[Ohio]]
* [[Oklahoma]]
* [[Oregon]]
* [[Pennsylvanía]]
* [[Rhode Island]]
* [[Suður-Dakóta]]
* [[Suður-Karólína]]
* [[Tennessee]]
* [[Texas]]
* [[Utah]]
* [[Vermont]]
* [[Vestur-Virginía]]
* [[Virginía]]
* [[Washington (fylki)|Washington]]
* [[Wisconsin]]
* [[Wyoming]]
{{div col end}}

== Efnahagslíf ==
[[File:US one dollar bill, obverse, series 2009.jpg|thumb|alt=see caption|[[Bandaríkjadalur]] (með mynd af [[George Washington]]) er mest notaði gjaldmiðill í alþjóðaviðskiptum og algengasti [[forðagjaldmiðill]] heims.<ref name="federalreserve.gov"/>]]
[[File:Gaming-Wall-Street_BTS_Prodigium-266.jpg|thumb|[[Kauphöllin í New York]] á [[Wall Street]] er stærsta kauphöll heims miðað við [[markaðsverðmæti]] skráðra félaga.<ref name=NYSEhighestcap>{{cite web|url=https://www.forbes.com/advisor/investing/nyse-new-york-stock-exchange/|title=NYSE: What Is The New York Stock Exchange|author= Kat Tretina and Benjamin Curry|work=Forbes|date=April 9, 2021|access-date=July 24, 2022}}</ref>]]
Samkvæmt [[Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn|Alþjóðagjaldeyrissjóðnum]] er [[verg landsframleiðsla]] Bandaríkjanna miðað við nafnvirði 22,7 billjón dalir, sem er 24% af [[heimsframleiðslan|heimsframleiðslunni]] að markaðsvirði og 16% heimsframleiðslunnar miðað við [[kaupmáttarjöfnuður|kaupmáttarjöfnuð]].<ref>{{cite web|url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/April/weo-report?c=111,&s=NGDP_R,NGDP_RPCH,NGDP,NGDPD,PPPGDP,NGDP_D,NGDPRPC,NGDPRPPPPC,NGDPPC,NGDPDPC,PPPPC,NGAP_NPGDP,PPPSH,PPPEX,NID_NGDP,NGSD_NGDP,PCPI,PCPIPCH,PCPIE,PCPIEPCH,FLIBOR6,TM_RPCH,TMG_RPCH,TX_RPCH,TXG_RPCH,LUR,LE,LP,GGR,GGR_NGDP,GGX,GGX_NGDP,GGXCNL,GGXCNL_NGDP,GGSB,GGSB_NPGDP,GGXONLB,GGXONLB_NGDP,GGXWDN,GGXWDN_NGDP,GGXWDG,GGXWDG_NGDP,NGDP_FY,BCA,BCA_NGDPD,&sy=2019&ey=2021&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1|title=Report for Selected Countries and Subjects|website=www.imf.org}}</ref><ref name="IMF.WEO.US">{{cite web|url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2022/October|title=World Economic Outlook Database, October 2022|date=October 2022|website=IMF.org|publisher=[[International Monetary Fund]]|access-date= October 11, 2022}}</ref> Milli 1983 og 2008 var raunhagvöxtur í Bandaríkjunum 3,3%, samanborið við 2,3% veginn hagvöxt í hinum [[G7]]-ríkjunum.<ref name="Hagopian">{{cite journal |author=Hagopian |first=Kip |last2=Ohanian |first2=Lee |date=August 1, 2012 |title=The Mismeasure of Inequality |url=https://www.hoover.org/publications/policy-review/article/123566 |url-status=dead |journal=Policy Review |volume= |issue=174 |pages= |archive-url=https://web.archive.org/web/20131203012353/https://www.hoover.org/publications/policy-review/article/123566 |archive-date=December 3, 2013 |access-date=January 23, 2020 |via=}}</ref> Landið er í fimmta sæti yfir [[Lönd eftir landsframleiðslu á mann (nafnvirði)|lönd eftir landsframleiðslu á mann]] miðað við nafnvirði<ref>{{cite web |title=United Nations Statistics Division—National Accounts |url=https://unstats.un.org/unsd/snaama/selbasicFast.asp |access-date=June 1, 2018 |website=unstats.un.org}}</ref> og í sjöunda sæti [[lönd eftir landsframleiðslu á mann (KMJ)|með kaupmáttarjöfnuði]].<ref name="IMF.WEO.US" /> Bandaríkin hafa verið stærsta hagkerfi heims að minnsta kosti frá aldamótunum 1900.<ref>{{Cite journal |last=Fordham |first=Benjamin |date=October 2017 |title=Protectionist Empire: Trade, Tariffs, and United States Foreign Policy, 1890–1914 |journal=Studies in American Political Development |volume=31 |issue=2 |pages=170–192 |doi=10.1017/s0898588x17000116 |s2cid=148917255 |issn=0898-588X}}</ref>

Bandaríkin eru í fararbroddi á heimsvísu í [[tækni]]þróun og [[nýsköpun]], sérstaklega á sviði [[gervigreind]]ar, [[tölva|tölvutækni]], [[lyfjaþróun]]ar, og þróunar [[læknabúnaður|læknabúnaðar]], [[loftferðabúnaður|loftferðabúnaðar]] og [[hergagn]]a.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states/ |title=United States reference resource |work=[[The World Factbook]] [[Central Intelligence Agency]] |access-date=May 31, 2019}}</ref> Efnahagur landsins býr að miklum [[náttúruauðlind]]um, þróuðum innviðum og mikilli framleiðni.<ref name="Wright, Gavin 2007 p. 185">Wright, Gavin, and Jesse Czelusta, "Resource-Based Growth Past and Present", in ''Natural Resources: Neither Curse Nor Destiny'', ed. Daniel Lederman and William Maloney (World Bank, 2007), p. 185. {{ISBN|0821365452}}.</ref> Bandaríkin búa yfir næstverðmætustu náttúruauðlindum heims, sem voru metnar á 44,98 billjón dali árið 2019, þótt nokkur munur sé milli heimilda.<ref>{{cite web|url=http://www.investopedia.com/articles/markets-economy/090516/10-countries-most-natural-resources.asp|title=10 Countries With The Most Natural Resources|date=September 12, 2016|last=Anthony|first=Craig|website=[[Investopedia]]}}</ref> Í Bandaríkjunum eru hæstu meðaltekjur heimila og launafólks meðal [[OECD]]-ríkja.<ref>{{cite web|url=http://www.oecdbetterlifeindex.org/topics/income/|title=Income|work=Better Life Index|publisher=OECD|access-date=28. september, 2019}}</ref>  Árið 2013 voru Bandaríkin með sjöttu hæstu miðtekjur heimila, og höfðu þá fallið úr fjórða sæti frá 2010.<ref name="Household Income">{{cite journal|title=Household Income|url=http://www.oecd-ilibrary.org/social-issues-migration-health/society-at-a-glance-2014_soc_glance-2014-en|journal=Society at a Glance 2014: OECD Social Indicators|publisher=OECD Publishing|access-date=May 29, 2014|doi=10.1787/soc_glance-2014-en |date=March 18, 2014|series=Society at a Glance|isbn=9789264200722|doi-access=free|issn=1995-3984 }}</ref><ref name=autogenerated4>{{cite web |title=OECD Better Life Index |url= http://www.oecdbetterlifeindex.org/#/11111111111 |publisher=OECD |access-date=25. nóvember, 2012}}</ref>

[[Bandaríkjadalur]] er mest notaði gjaldmiðill í [[alþjóðaviðskipti|alþjóðaviðskiptum]] og er helsti [[forðagjaldmiðill]] heims. Styrkur hans byggist á [[Bandaríkjaher|herstyrk]] Bandaríkjanna, [[olíudalur|olíudalakerfinu]] og [[evrudalur|evrudölum]] sem tengjast því, auk mjög stórs markaðar fyrir bandarísk [[ríkisskuldabréf]].<ref name="federalreserve.gov">{{cite web|url=http://www.federalreserve.gov/pf/pdf/pf_4.pdf |title=The Implementation of Monetary Policy – The Federal Reserve in the International Sphere|access-date=August 24, 2010}}</ref><ref>{{cite web|author=Zaw Thiha Tun|title=How Petrodollars Affect The U.S. Dollar |url=http://www.investopedia.com/articles/forex/072915/how-petrodollars-affect-us-dollar.asp|date=July 29, 2015|access-date=October 14, 2016}}</ref> Nokkur lönd notast við bandaríkjadal sem opinberan gjaldmiðil, og nokkur önnur notast við hann sem [[raungjaldmiðill|raungjaldmiðil]].<ref name="Benjamin J. Cohen 2006, p. 17">Benjamin J. Cohen, ''The Future of Money'', Princeton University Press, 2006; cf. "the dollar is the de facto currency in Cambodia", Charles Agar, ''[[Frommer's]] Vietnam'', 2006, p. 17</ref><ref>{{cite web |url = http://www.multpl.com/us-gdp-growth-rate/table/by-year|title = US GDP Growth Rate by Year |date=March 31, 2014 |access-date=June 18, 2014 |website = multpl.com|publisher = US Bureau of Economic Analysis}}</ref> [[Kauphöllin í New York]] og [[Nasdaq]] eru stærstu kauphallir heims miðað við [[markaðsvirði]] og [[viðskiptamagn]].<ref>{{cite web|url=https://www.world-exchanges.org/our-work/statistics|title=Monthly Reports - World Federation of Exchanges|publisher=WFE}}</ref><ref name="sfc.hk">[http://www.sfc.hk/web/doc/EN/research/stat/a01.pdf Table A – Market Capitalization of the World's Top Stock Exchanges (As at end of June 2012)]. Securities and Exchange Commission (China).</ref>

Helstu viðskiptalönd Bandaríkjanna eru [[Kína]], [[Evrópusambandið]], [[Kanada]], [[Mexíkó]], [[Indland]], [[Japan]], [[Suður-Kórea]], [[Bretland]] og [[Taívan]].<ref name="auto">{{cite web |url=https://www.census.gov/foreign-trade/statistics/highlights/top/top1612yr.html|title = Top Trading Partners |date=December 2016 |access-date=July 8, 2017 |publisher=U.S. Census Bureau}}</ref> Bandaríkin eru stærsta innflutningsland heims og annað stærsta útflutningsland heims.<ref>{{cite web |url=https://www.wto.org/english/res_e/statis_e/wts2019_e/wts2019_e.pdf |title=World Trade Statistical Review 2019 |work=[[World Trade Organization]] |page=100 |access-date=May 31, 2019}}</ref> Landið er með [[fríverslunarsamningur|fríverslunarsamninga]] við nokkur erlend ríki. Þar á meðal er [[fríverslunarsamningur Bandaríkjanna, Mexíkó og Kanada]] (USMCA).<ref>{{cite web |url=https://ustr.gov/trade-agreements/free-trade-agreements |title=United States free trade agreements |work=[[Office of the United States Trade Representative]] |access-date=May 31, 2019}}</ref> Í skýrslu um samkeppnishæfni á heimsvísu frá 2019 voru Bandaríkin í öðru sæti á eftir [[Singapúr]].<ref name="World Economic Forum">{{cite web |url=http://www3.weforum.org/docs/GCR2013-14/GCR_Rankings_2013-14.pdf |title=Rankings: Global Competitiveness Report 2013–2014 |publisher=World Economic Forum |access-date=June 1, 2014}}</ref> Af 500 fyrirtækjum á [[Fortune Global 500]]-listanum eru 121 með höfuðstöðvar í Bandaríkjunum.<ref>{{cite web|url=http://fortune.com/global500/list/filtered?hqcountry=U.S.|title=Global 500 2016|work=Fortune|access-date=2022-11-01|archive-date=2018-09-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20180921142659/http://fortune.com/global500/list/filtered?hqcountry=U.S.|url-status=dead}}</ref>

Þótt efnahagur Bandaríkjanna hafi þróast frá iðnaði, eru Bandaríkin enn iðnaðarstórveldi.<ref name="Econ">{{cite web|title=USA Economy in Brief|url=https://usinfo.state.gov/products/pubs/economy-in-brief/page3.html|publisher=U.S. Dept. of State, International Information Programs|archive-url=https://web.archive.org/web/20080312123609/https://usinfo.state.gov/products/pubs/economy-in-brief/page3.html|archive-date=March 12, 2008}}</ref> Bandaríkin eru með minna [[velferðarkerfi]] og dreifa minna af tekjum gegnum skattkerfið en flest önnur [[hátekjuland|hátekjulönd]].<ref>{{cite web|author1=Isabelle Joumard|author2=Mauro Pisu|author3=Debbie Bloch|title=Tackling income inequality The role of taxes and transfers|url=https://www.oecd.org/eco/public-finance/TacklingincomeinequalityTheroleoftaxesandtransfers.pdf|publisher=OECD|access-date=May 21, 2015|date=2012}}</ref> Bandaríkin voru þannig í 41. sæti yfir lönd eftir [[launaójöfnuður|launaójöfnuði]] af 156 löndum árið 2017<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2172rank.html#us |title=''CIA World Factbook'' "Distribution of Family Income" |access-date=June 17, 2018 |archive-date=June 4, 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604005151/http://www.forbes.com/feeds/afx/2007/06/12/afx3810988.html#us |url-status=dead }}</ref> og voru þar hæst allra þróaðra ríkja.<ref>{{cite news |last=Gray |first=Sarah |date=June 4, 2018 |title=Trump Policies Highlighted in Scathing U.N. Report On U.S. Poverty|url=http://fortune.com/2018/06/04/trump-policies-u-n-report-u-s-poverty/|work=[[Fortune (magazine)|Fortune]]|access-date=September 13, 2018|quote="The United States has the highest rate of income inequality among Western countries", the report states.}}</ref> Þann 2. febrúar 2022 voru [[þjóðarskuldir]] Bandaríkjanna 30 billjónir dala.<ref>{{Cite news |last=Rappeport |first=Alan |date=February 1, 2022 |title=U.S. National Debt Tops $30 Trillion as Borrowing Surged Amid Pandemic |language=en-US |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2022/02/01/us/politics/national-debt-30-trillion.html |access-date=February 2, 2022 |issn=0362-4331}}</ref>

== Íbúar ==
[[Manntalsskrifstofa Bandaríkjanna]] gaf út að íbúar landsins væru 331.449.281 þann 1. apríl 2020.<ref name=2020CENSUS>{{cite web|url=https://www.census.gov/newsroom/press-releases/2021/2020-census-apportionment-results.htmlpid=2020CENSUS&src=pt|title=Census Bureau's 2020 Population Count|work=[[United States Census]]|access-date=April 26, 2021}}</ref> Talan nær ekki yfir óinnfelldu ríkin ([[Púertó Ríkó]], [[Gvam]], [[Bandarísku Jómfrúaeyjar]], [[Bandaríska Samóa]] og [[Norður-Maríanaeyjar]]) og aðrar smáeyjar. Bandaríkin eru þar með [[Lönd eftir mannfjölda|þriðja fjölmennasta ríki heims]], á eftir [[Kína]] og [[Indland]]i.<ref name=":2">{{cite web|title=The World Factbook: United States|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states/|access-date=November 10, 2018|publisher=Central Intelligence Agency}}</ref> Samkvæmt íbúafjöldaklukku stofnunarinnar, bættist nýr íbúi við á 100 sekúndna fresti 28. janúar 2021, eða 864 á dag.<ref>{{cite web|title=Population Clock|url=https://www.census.gov/popclock/|website=www.census.gov}}</ref> Árið 2018 voru 52% Bandaríkjamanna yfir 15 ára aldri giftir, 6% voru ekklar eða ekkjur, 10% fráskildir og 32% höfðu aldrei gifst.<ref>{{cite web|title=Table MS-1. Marital Status of the Population 15 Years Old and Over, by Sex, Race and Hispanic Origin: 1950 to Present|url=https://www.census.gov/data/tables/time-series/demo/families/marital.html|access-date=September 11, 2019|website=Historical Marital Status Tables|publisher=U.S. Census Bureau}}</ref> Árið 2020 var [[frjósemishlutfall]] Bandaríkjanna 1,64 börn á konu<ref>{{Cite report|url=https://www.cdc.gov/nchs/data/vsrr/vsrr012-508.pdf|title=Births: Provisional data for 2020|last1=Hamilton|first1=Brady E.|last2=Martin|first2=Joyce A.|date=May 2021|publisher=National Center for Health Statistics|issue=12|doi=10.15620/cdc:104993|location=Hyattsville, MD|volume=Vital Statistics Rapid Release|last3=Osterman|first3=Michelle J.K.|doi-access=free}}</ref> og hæsta hlutfall barna á heimili með einu foreldri (23%).<ref>{{cite web|title=U.S. has world's highest rate of children living in single-parent households|url=https://www.pewresearch.org/fact-tank/2019/12/12/u-s-children-more-likely-than-children-in-other-countries-to-live-with-just-one-parent/|access-date=March 17, 2020|website=Pew Research Center|language=en}}</ref>

Íbúar Bandaríkjanna eiga sér fjölbreyttan uppruna. 37 skipulagðir upprunahópar voru með yfir milljón sem töldu sig til þeirra samkvæmt könnun árið 2004.<ref name="An2000">{{cite web|title=Ancestry 2000|url=https://www.census.gov/prod/2004pubs/c2kbr-35.pdf|date=June 2004|publisher=U.S. Census Bureau|url-status=live|archive-url=http://webarchive.loc.gov/all/20041204015245/https://www.census.gov/prod/2004pubs/c2kbr-35.pdf|archive-date=December 4, 2004|access-date=December 2, 2016}}</ref> Stærsta þjóðarbrotið samkvæmt eigin skilgreiningu eru hvítir Bandaríkjamenn af evrópskum uppruna, eða 57,8%.<ref>{{cite web |url=https://www.npr.org/2021/08/13/1014710483/2020-census-data-us-race-ethnicity-diversity |title=A Breakdown of 2020 Census Demographic Data |author= |date=August 13, 2021 |website=NPR |publisher= |access-date= |quote=}}</ref> Bandaríkjamenn af rómönskum uppruna teljast vera 18,7% íbúa og þeldökkir Bandaríkjamenn 12,1%. Fjórði stærsti hópurinn eru Bandaríkjamenn af asískum uppruna, 5,9%. Bandaríkjamenn sem telja sig til [[frumþjóðir Ameríku|frumþjóða Ameríku]] eru um 1%. Þess ber að gæta að í manntalinu hefur verið hægt að haka við fleiri en einn valmöguleika frá árinu 2000 og árið 2020 merktu 4,1% allra svarenda við tvo eða fleiri möguleika (yfir 10% þeirra sem merktu við rómanskan uppruna).<ref>{{cite web|url=https://www.census.gov/library/visualizations/interactive/race-and-ethnicity-in-the-united-state-2010-and-2020-census.html |title=Race and Ethnicity in the United States: 2010 Census and 2020 Census |publisher=US Census Bureau |access-date=December 2, 2021}}</ref> Árið 2020 var [[miðaldur]] íbúa Bandaríkjanna 38,5 ár.<ref name=":2" />

Árið 2018 voru næstum 90 milljón innflytjendur og annarrar kynslóðar innflytjendur í Bandaríkjunum, eða 28% allra íbúa landsins.<ref>{{cite news|date=March 14, 2019|title=Frequently Requested Statistics on Immigrants and Immigration in the United States|work=[[Migration Policy Institute]]|url=https://www.migrationpolicy.org/article/frequently-requested-statistics-immigrants-and-immigration-united-states}}</ref> Af þeim íbúum sem fæddir voru erlendis, miðað við árið 2017, voru 45% með ríkisborgararétt, 27% með löglega skráða varanlega búsetu, 6% með löglega tímabundna búsetu og 23% ólöglegir innflytjendur.<ref name="KeyFindings">{{cite web|date=June 17, 2019|title=Key findings about U.S. immigrants|url=https://www.pewresearch.org/fact-tank/2019/06/17/key-findings-about-u-s-immigrants/|publisher=Pew Research Center}}</ref> Bandaríkin hafa um áratugaskeið verið leiðandi í móttöku [[flóttafólk]]s og tekið við fleirum en öll önnur lönd heims samanlagt.<ref name="PewRefugees">{{cite web|title=Key facts about refugees to the U.S.|url=https://www.pewresearch.org/fact-tank/2019/10/07/key-facts-about-refugees-to-the-u-s/|author=Jens Manuel Krogstad|date=October 7, 2019|publisher=Pew Research Center}}</ref>

<div style="max-width:100%">
{| class="infobox" style="float:left; text-align:center; font-size:90%"
! align=center style="background:#FF9999;" colspan="8"| Stærstu borgir Bandaríkjanna
|- 
! align=center style="background:#f5f5f5;" | [[Listi yfir stærstu borgir Bandaríkjanna|Sæti]]
! align=center style="background:#f5f5f5;" | Borg
! align=center style="background:#f5f5f5;" | Fylki
! align=center style="background:#f5f5f5;" | Íbúafjöldi
! align=center style="background:#f5f5f5;" | Stórborgarsvæði
! align=center style="background:#f5f5f5;" | Íbúafjöldi
! align=center style="background:#f5f5f5;" | Svæði
! align=center style="background:#f5f5f5;" | 
|- 
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 1 ||align=left | '''[[New York-borg]]''' || [[New York-fylki]] || 8.398.748 || 1 || 18.818.536 || Norðausturströndin
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 2 ||align=left | '''[[Los Angeles]]''' || [[Kalifornía]] || 3.990.456 || 2 || 12.950.129 || Vesturströndin 
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 3 ||align=left | '''[[Chicago]]''' || [[Illinois]] || 2.705.994 || 3 || 9.505.748 || Miðvesturríkin
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 4 ||align=left | '''[[Houston]]''' || [[Texas]] || 2.325.502 || 6 || 5.539.949 || Suðurríkin 
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 5 ||align=left | '''[[Phoenix (Arizona)|Phoenix]]''' || [[Arizona]] || 1.660.272 || 13 || 4.039.182 || Vesturríkin 
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 6 ||align=left | '''[[Philadelphia]]''' || [[Pennsylvanía]] || 1.584.138 || 5 || 5.826.742 || Norðausturströndin
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 7 ||align=left | '''[[San Antonio]]''' || [[Texas]] || 1.532.233 || 29 || 1.942.217 || Suðurríkin 
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 8 ||align=left | '''[[San Diego]]''' || [[Kalifornía]] || 1.425.976 || 17 || 2.941.454 || Vesturströndin
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 9 ||align=left | '''[[Dallas]]''' || [[Texas]] || 1.345.047 || 4 || 6.003.967 || Suðurríkin
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 10 ||align=left | '''[[San Jose]]''' || [[Kalifornía]] || 1.030.119 || 30 || 1.787.123|| Vesturströndin
|-
| colspan="11" align=center style="background:#f5f5f5;" |  ''List of United States cities by population'' 2018 (Enska Wikipedia)
|- 
|}
{| style="float:right"
| {{location map+ |Bandaríkin |float=center |width=350|caption= 10 stærstu borgir Bandaríkjanna|places=
{{location map~ |Bandaríkin |lat=40.716667 |long=-74 |label=<small>[[New York-borg|New York]] |position=right}}
{{location map~ |Bandaríkin |lat=34.05 |long=-118.25 |label= [[Los Angeles]] |position=top}}
{{location map~ |Bandaríkin |lat=41.836944 |long=-87.684444 |label= [[Chicago]] |position=bottom}}
{{location map~ |Bandaríkin |lat=29.762778 |long=-95.383056 |label= [[Houston]] |position=right}} 
{{location map~ |Bandaríkin |lat=33.448457 |long=-112.073844 |label= [[Phoenix (Arizona)|Phoenix]] |position=right}}
{{location map~ |Bandaríkin |lat=39.953333 |long=-75.17 |label= [[Philadelphia]] |position=bottom}}
{{location map~ |Bandaríkin |lat=29.416667 |long=-98.5 |label= [[San Antonio]] |position=left}}
{{location map~ |Bandaríkin |lat=32.715 |long=-117.1625 |label= [[San Diego]] |position=bottom}}
{{location map~ |Bandaríkin |lat=32.782778 |long=-96.803889 |label= [[Dallas]] |position=top}}
{{location map~ |Bandaríkin |lat=37.335278 |long=-121.891944 |label= [[San Jose]]</small>|position=top}}}}
|}
</div>
{{-}}

=== Tungumál ===
{|class="infobox" style="font-size: 90%; border: 1px solid #999; float: right; margin-left: 1em; width: 200px;"
|- style="background:#f5f5f5;"
!colspan="2"|Tungumál (2007)<ref name="USCB Lang">{{cite web | url = http://www.census.gov/compendia/statab/2010/tables/10s0053.pdf | publisher = U.S. Census Bureau | work = Statistical Abstract of the United States 2010 | title = Table 53—Languages Spoken at Home by Language: 2007 |accessdate=21. september  2009}}</ref>
|-
|[[Enska]] (''einungis'')||style="text-align: center;"|225,5 milljónir
|-
|[[Spænska]], þar með talin [[spænsk kreólamál]]||style="text-align: center;"|34,5 milljónir
|-
|[[Kínverska]]||style="text-align: center;"|2,5 milljónir
|-
|[[Franska]], þar með talin [[frönsk kreólamál]]||style="text-align: center;"|2,0 milljónir
|-
|[[Tagalog tungumál]]||style="text-align: center;"|1,5 milljónir
|-
|[[Víetnamska]]||style="text-align: center;"|1,2 milljónir
|-
|[[Þýska]]||style="text-align: center;"|1,1 milljónir
|-
|[[Kóreska]]||style="text-align: center;"|1,1 milljónir
|}

[[Enska]] er í raun opinbert tungumál Bandaríkjanna, enda þótt ekkert opinbert mál sé skilgreint í alríkislögum. Samt gera sum lög, þar á meðal lög um veitingu ríkisborgararéttar, ráð fyrir ensku sem tungumáli landsins. Árið 2007 töluðu um 226 milljónir eða 80% landsmanna fimm ára og eldri einungis ensku heima hjá sér. Um 12% landsmanna tala [[Spænska|spænsku]] heima hjá sér en spænska er næstalgengasta tungumálið í Bandaríkjunum og algengasta annað mál sem kennt er í skólum.<ref>{{cite web | url = http://www.adfl.org/resources/enrollments.pdf | title = Foreign Language Enrollments in United States Institutions of Higher Learning | date = haust 2002 | publisher = MLA |accessdate=16. október  2006 | archive-date = 2008-08-03 | archive-url = https://web.archive.org/web/20080803020358/http://www.adfl.org/resources/enrollments.pdf |url-status=dead }}</ref> Sumir Bandaríkjamenn vilja að enska verði gerð að opinberu máli landsins með lögum, eins og er raunin í 28 ríkjum.<ref>{{cite web | author = Jody Feder | url = http://www.ilw.com/immigrationdaily/news/2007,0515-crs.pdf | title = English as the Official Language of the United States—Legal Background and Analysis of Legislation in the 110th Congress | date = 25. janúar 2007 | publisher = Ilw.com (Congressional Research Service) |accessdate=19. júní  2007}}</ref> Á [[Hawaii]] eru bæði [[hawaiska]] og enska skilgreind sem opinber tungumál í lögum ríkisins.<ref>{{cite web | url = http://www.hawaii.gov/lrb/con/conart15.html | title = The Constitution of the State of Hawaii, Article XV, Section 4 | publisher = Hawaii Legislative Reference Bureau | date = 7. nóvember 1978 |accessdate=19. júní  2007 | archive-date = 2013-07-24 | archive-url = https://web.archive.org/web/20130724231656/http://www.hawaii.gov/lrb/con/conart15.html |url-status=dead }}</ref>

Í [[Nýja-Mexíkó]] er ekkert opinbert tungumál skilgreint en lög kveða á um notkun bæði ensku og spænsku. Í [[Louisiana]] er því eins farið með ensku og frönsku.<ref>{{cite book | author = Susan J. Dicker | title = Languages in America: A Pluralist View | url = https://archive.org/details/languagesinameri00dick | year = 2003 | pages = [https://archive.org/details/languagesinameri00dick/page/216 216], 220–25 | location = Clevedon, UK | publisher = Multilingual Matters}}</ref> Í sumum öðrum ríkjum, svo sem [[Kalifornía|Kaliforníu]] kveða lög á um að ákveðin opinber skjöl verði að vera tiltæk á spænsku auk ensku, þar á meðal skjöl er varða dómstóla.<ref>{{cite web | url = http://www.leginfo.ca.gov/cgi-bin/displaycode?section=ccp&group=00001-01000&file=412.10-412.30 | title = California Code of Civil Procedure, Section 412.20(6) | publisher = Legislative Counsel, State of California |accessdate=17. desember  2007 | archive-date = 2010-07-22 | archive-url = https://web.archive.org/web/20100722010302/http://www.leginfo.ca.gov/cgi-bin/displaycode?section=ccp&group=00001-01000&file=412.10-412.30 |url-status=dead }} {{cite web | url = http://www.courtinfo.ca.gov/forms/allforms.htm | title = California Judicial Council Forms | publisher = Judicial Council, State of California |accessdate=17. desember  2007 }}</ref> Sum svæði viðurkenna stöðu tungumála innfæddra auk ensku: [[Samóamál]] og [[kamorrómál]] eru viðurkennd á Bandarísku Samóaeyjum og í Guam; Spænska er opinbert mál á [[Púertó Ríkó]].

=== Menntun ===
[[Mynd:Columbia University - Low Memorial Library-D.JPG|thumb|left|Low Memorial-bókasafnið í [[Columbia-háskóli|Columbia-háskóla]]]]
Bæði fylki og sveitarfélög reka opinbera skóla í Bandaríkjunum en [[menntamálaráðuneyti Bandaríkjanna]] setur skólahaldi reglur og styrkir starfsemina. Í flestum fylkjum er skólaskylda frá sex eða sjö ára aldri til átján ára aldurs en þá lýkur menntaskóla (e. ''high school'') eftir tólfta bekk. Í sumum fylkjum geta nemendur lokið menntaskóla sextán eða sautján ára gamlir. Um 12% barna ganga í einkaskóla og rétt rúmlega 2% barna hljóta menntun sína heima fyrir. Um 84,6% Bandaríkjamanna hafa lokið stúdentsprófi um 25 ára aldur.

Fjölmargir [[Háskóli|háskólar]] eru starfræktir í Bandaríkjunum, bæði ríkisreknir og einkareknir, auk [[alþýðuháskóli|alþýðuháskóla]]. Um 52,6% Bandaríkjamanna hafa stundað nám á háskólastigi og 27,2% ljúka [[B.A.-gráða|B.A.-gráðu]] (eða annarri sambærilegri gráðu í grunnnámi). Um 9,6% Bandaríkjamanna hafa lokið framhaldsnámi á háskólastigi.

Margir af [[Akademísk röðun háskóla|fremstu háskólum heims]] eru í Bandaríkjunum, þar á meðal [[Harvard-háskóli|Harvard]], [[Princeton-háskóli|Princeton]], [[Yale-háskóli|Yale]], [[Stanford-háskóli|Stanford]], [[Columbia-háskóli|Columbia]], [[Cornell-háskóli|Cornell]], [[Brown-háskóli|Brown]], [[Pennsylvaníuháskóli]], [[Chicago-háskóli]], [[Tækniháskólinn í Massachusetts|MIT]], og [[Tækniháskólinn í Kaliforníu|Caltech]].

[[Læsi]] í Bandaríkjunum er talið vera 99%. [[Sameinuðu þjóðirnar]] gefa Bandaríkjunum einkunnina 0,97 á menntakvarða og eru Bandaríkin því í tólfta sæti.<ref>{{cite web|title=Human Development Indicators|year=2005|publisher=United Nations Development Programme, Human Development Reports|accessdate=14. janúar 2008|url=http://hdr.undp.org/reports/global/2005/pdf/HDR05_HDI.pdf}}</ref>

== Menning ==
[[File:Liberty02.jpg|thumb|upright|[[Frelsisstyttan]] var gjöf frá [[Frakkland]]i og hefur orðið að táknmynd fyrir [[ameríski draumurinn|ameríska drauminn]].<ref>{{cite web| title = Statue of Liberty| website=World Heritage| publisher=UNESCO| url = https://whc.unesco.org/en/list/307| access-date = January 4, 2022}}</ref>]]
Bandaríkin eru [[fjölmenning]]arríki sem byggist á miklum fjölda ólíkra upprunahópa, hefða og gilda.<ref name="DD">{{cite book|last1=Adams|first1=J.Q.|last2=Strother-Adams|first2=Pearlie|title=Dealing with diversity : the anthology|url=https://archive.org/details/dealingwithdiver0000adam|date=2001|publisher=Kendall/Hunt Pub|location=Chicago|isbn=978-0-7872-8145-8}}</ref><ref name="Society in Focus">{{cite book|last1=Thompson|first1=William E.|last2=Hickey|first2=Joseph V.|title=Society in focus : an introduction to sociology|date=2004|publisher=Pearson/Allyn and Bacon|location=Boston|isbn=978-0-205-41365-2|edition=5th}}</ref> Menningarleg áhrif Bandaríkjanna eru auk þess mikil á heimsvísu.<ref>[[United States#BBC18may|BBC, April 2008: Country Profile: United States of America]]</ref><ref>{{Cite journal|last1=Fergie|first1=Dexter|date=March 24, 2022|title=How American Culture Ate the World|magazine=The New Republic|url=https://newrepublic.com/article/165836/american-culture-ate-world-righteous-smokescreen-globalization-review|access-date=July 3, 2022|issn=0028-6583}}</ref> Frumbyggjamenning í Bandaríkjunum telur meðal annars menningu [[Frumþjóðirnar|Frumþjóðanna]], [[Hawaii-búar|Hawaii-búa]] og [[frumbyggjar Alaska|frumbyggja Alaska]], en þess utan eru núverandi íbúar Bandaríkjanna eða forfeður þeirra nær allir innflytjendur eða fluttir þangað sem þrælar síðustu fimm aldirnar.<ref>{{cite book|last1=Fiorina|first1=Morris P.|author-link1=Morris P. Fiorina|last2=Peterson|first2=Paul E.|title=The New American democracy|date=2010|publisher=Longman|location=London|isbn=978-0-205-78016-7|page=97|edition=7th}}</ref> Bandarísk meginstraumsmenning er því [[vestræn menning]] sem byggist að mestu leyti á menningu evrópskra innflytjenda með menningaráhrifum meðal annars frá afrískum þrælum.<ref name="DD" /><ref>{{cite book|last1=Holloway|first1=Joseph E.|title=Africanisms in American culture|date=2005|publisher=Indiana University Press|location=Bloomington|isbn=978-0-253-21749-3|pages=18–38|edition=2nd}}<br />{{cite book|last1=Johnson|first1=Fern L.|title=Speaking culturally : language diversity in the United States|url=https://archive.org/details/speakingcultural0000john|publisher=Sage Publications|isbn=978-0-8039-5912-5|page=[https://archive.org/details/speakingcultural0000john/page/116 116]|year=2000 }}</ref> Síðustu tvær aldir hefur aðflutningur fólks frá [[Asía|Asíu]] og sérstaklega [[Rómanska Ameríka|Rómönsku Ameríku]], bæst við blöndu bandarískrar menningar sem er stundum lýst sem [[bræðslupottur|bræðslupotti]] eða ósamstæðri [[salatskál (myndhverfing)|salatskál]].<ref name="DD" /> Þrátt fyrir aðlögun innflytjenda að bandarískri meginstraumsmenningu er mikill félagslegur ójöfnuður sem byggist meðal annars á uppruna, kynþætti<ref>{{cite book|last=Bonilla-Silva|first=Eduardo|url=https://books.google.com/books?id=6IG7QgAACAAJ&q=racism+without+racists|title=Racism without Racists: Color-blind Racism and the Persistence of Racial Inequality in the United States|publisher=Rowman & Littlefield|year=2003|isbn=978-0-7425-1633-5|location=Lanham|pages=2–29}}{{Óvirkur hlekkur|bot=InternetArchiveBot }}</ref> og auðlegð.<ref>{{cite news|date=June 4, 2018|title="Contempt for the poor in US drives cruel policies," says UN expert|work=[[OHCHR]]|url=https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=23172&LangID=E|access-date=June 5, 2018}}</ref>

Bandarískt samfélag er stundum talið einkennast af sterku [[vinnusiðferði]],<ref>{{cite journal|last=Porter|first=Gayle|title=Work Ethic and Ethical Work: Distortions in the American Dream|url=https://archive.org/details/sim_journal-of-business-ethics_2010-11_96_4/page/535|volume=96|number=4|date=November 2010|pages=535–550|journal=[[Journal of Business Ethics]]|jstor=29789736|publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer]]|doi=10.1007/s10551-010-0481-6 |s2cid=143991044 }}</ref> samkeppnishæfni,<ref>{{cite journal|last=Stephens|first=R.H.|title=The Role Of Competition In American Life|date=September 1952|volume=24|number=3|journal=[[The Australian Quarterly]]|publisher=[[Australian Institute of Policy and Science]]|pages=9–14|jstor=41317686}}</ref> og einstaklingshyggju.<ref>{{cite journal|last1=Grabb|first1=Edward|last2=Baer|first2=Douglas|last3=Curtis|first3=James|title=The Origins of American Individualism: Reconsidering the Historical Evidence|jstor=3341789|doi=10.2307/3341789|volume=24|number=4|year=1999|pages=511–533|journal=[[Canadian Journal of Sociology]]|publisher=[[University of Alberta]] |issn=0318-6431}}</ref> „[[Bandaríska trúarjátningin]]“ leggur áherslu á frelsi, jafnrétti, einkaeign, lýðræði, réttarríki og takmörkuð afskipti stjórnvalda.<ref>{{cite book|last=Huntington|first=Samuel P.|author-link=Samuel P. Huntington|title=Who are We?: The Challenges to America's National Identity|year=2004|publisher=Simon & Schuster|chapter-url=https://books.google.com/books?id=6xiYiybkE8kC&q=core|chapter=Chapters 2–4|isbn=978-0-684-87053-3|access-date=October 25, 2015|url=https://archive.org/details/whoarewechalleng00hunt }}.</ref> Miðað við aðrar þjóðir gefa Bandaríkjamenn mjög mikið til góðgerðamála. Samkvæmt könnun [[Charities Aid Foundation]] frá 2016 gáfu Bandaríkjamenn 1,44% af landsframleiðslu til góðgerðamála, mun meira en nokkrir aðrir.<ref>{{cite web|url=https://www.cafonline.org/docs/default-source/about-us-policy-and-campaigns/gross-domestic-philanthropy-feb-2016.pdf|date=January 2016|publisher=[[Charities Aid Foundation]]|title=GROSS DOMESTIC PHILANTHROPY: An international analysis of GDP, tax and giving|access-date=July 18, 2022}}</ref>

[[Ameríski draumurinn]], trúin á [[félagslegur hreyfanleiki|félagslegan hreyfanleika]], er lykill að aðdráttarafli landsins fyrir innflytjendur.<ref>{{cite web|url=https://www.gallup.com/poll/161435/100-million-worldwide-dream-life.aspx|title=More Than 100 Million Worldwide Dream of a Life in the U.S. More than 25% in Liberia, Sierra Leone, Dominican Republic want to move to the U.S.|last=Clifton|first=Jon|date=March 21, 2013|publisher=Gallup|access-date=January 10, 2014}}</ref> Hvort þessi trú byggist á staðreyndum er umdeilt.<ref name="socialmobility">*{{cite web|url=https://www.oecd.org/tax/public-finance/chapter%205%20gfg%202010.pdf|title=A Family Affair: Intergenerational Social Mobility across OECD Countries|publisher=OECD|website=Economic Policy Reforms: Going for Growth|year=2010|access-date=September 20, 2010}}
* {{cite web|url=https://www.suttontrust.com/reports/IntergenerationalMobility.pdf|title=Intergenerational Mobility in Europe and North America|author1=Blanden, Jo|author2=Gregg, Paul|author3=Machin, Stephen|publisher=Centre for Economic Performance|date=April 2005|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623094610/https://www.suttontrust.com/reports/IntergenerationalMobility.pdf|archive-date=June 23, 2006}}
* {{cite web|last1=Gould|first1=Elise|title=U.S. lags behind peer countries in mobility|url=https://www.epi.org/publication/usa-lags-peer-countries-mobility/|website=[[Economic Policy Institute]]|access-date=July 15, 2013|date=October 10, 2012}}
* {{cite journal|last=Winship|first=Scott|title=Overstating the Costs of Inequality|journal=National Affairs|date=Spring 2013|url=https://www.brookings.edu/~/media/Research/Files/Articles/2013/03/overstating%20inequality%20costs%20winship/overstating%20inequality%20costs%20winship.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20131024141452/https://www.brookings.edu/~/media/Research/Files/Articles/2013/03/overstating%20inequality%20costs%20winship/overstating%20inequality%20costs%20winship.pdf|archive-date=October 24, 2013|access-date=January 10, 2014 }}</ref><ref name="CAP">{{cite web|title=Understanding Mobility in America|url=https://www.americanprogress.org/issues/economy/news/2006/04/26/1917/understanding-mobility-in-america/|website=Center for American Progress|date=April 26, 2006}}</ref><ref name="Schneider">{{cite web|last=Schneider|first=Donald|title=A Guide to Understanding International Comparisons of Economic Mobility|url=https://www.heritage.org/research/reports/2013/07/a-guide-to-understanding-international-comparisons-of-economic-mobility|publisher=The Heritage Foundation|access-date=August 22, 2013|date=July 29, 2013}}</ref> Algeng skoðun í Bandaríkjunum er að landið sé [[stéttlaust samfélag]],<ref>{{cite book|last=Gutfeld|first=Amon|year=2002|title=American Exceptionalism: The Effects of Plenty on the American Experience|publisher=Sussex Academic Press|location=Brighton and Portland|page=65|isbn=978-1-903900-08-6}}</ref> en fræðimenn hafa bent á markverðan mun á stéttum í landinu, sem hefur áhrif á félagsmótun, tungumál og gildi.<ref>{{cite book|last=Zweig|first=Michael|year=2004|title=What's Class Got To Do With It, American Society in the Twenty-First Century|publisher=Cornell University Press|location=Ithaca, NY|isbn=978-0-8014-8899-3}} {{cite web|url=https://eric.ed.gov/ERICWebPortal/Home.portal?_nfpb=true&_pageLabel=RecordDetails&ERICExtSearch_SearchValue_0=ED309843&ERICExtSearch_SearchType_0=eric_accno&objectId=0900000b800472a5|title=Effects of Social Class and Interactive Setting on Maternal Speech|publisher=Education Resource Information Center|access-date=January 27, 2007}}</ref> Bandaríkjamenn eiga til að leggja mikla áherslu á efnahagslegan árangur, en telja líka jákvætt að vera [[meðalmaður]].<ref>{{cite book|last=O'Keefe|first=Kevin|year=2005|title=The Average American|publisher=PublicAffairs|location=New York|isbn=978-1-58648-270-1|url=https://archive.org/details/averageamericant00okee }}</ref>

=== Bandarískar bókmenntir ===
[[Mynd:Walt Whitman - George Collins Cox.jpg|thumb|right|Bandaríski rithöfundurinn og skáldið Walt Whitman árið 1887.]]
Á [[18. öldin|18. öld]] og snemma á [[19. öldin]]ni voru bandarískar bókmenntir undir miklum áhrifum frá evrópskum bókmenntum. Rithöfundar á borð við [[Nathaniel Hawthorne]], [[Edgar Allan Poe]] og [[Henry David Thoreau]] skópu sérstakt yfirbragð og tón bandarískra bókmennta um miðja 19. öld. Rithöfundurinn [[Mark Twain]] og skáldið [[Walt Whitman]] voru áhrifamiklir á síðari hluta 19. aldar. [[Emily Dickinson]] er nú álitin mikilvægt skáld enda þótt hún væri flestum ókunn í lifanda lífi. Nokkur ritverk eru öðrum fremur talin einkenna bandaríska menningu en það eru saga [[Herman Melville|Hermans Melville]], ''[[Moby-Dick]]'' (1851), ''[[Ævintýrir Stikilsberja-Finns]]'' (1885) eftir Mark Twain og ''[[Hinn mikli Gatsby]]'' (1925) eftir [[F. Scott Fitzgerald]].

Ellefu bandarískir borgarar hafa hlotið [[bókmenntaverðlaun Nóbels]], síðast [[Toni Morrison]] árið 1993. [[William Faulkner]] og [[Ernest Hemingway]] eru gjarnan taldir meðal áhrifamestu höfunda 20. aldar. Vinsælar bókmenntagreinar eins og [[Vestri|vestrar]] og [[krimmi|krimmar]] urðu til í Bandaríkjunum.

=== Bandarísk heimspeki ===
[[Mynd:Hilary Putnam.jpg|thumb|right|Bandaríski heimspekingurinn [[Hilary Putnam]]]]
Henry David Thoreau og [[Ralph Waldo Emerson]] voru frumkvöðlar bandarískrar heimspeki á [[Heimspeki 19. aldar|19. öld]]. Á síðari hluta 19. aldar og í upphafi þeirrar [[Heimspeki 20. aldar|20.]] varð [[gagnhyggja]] til hjá heimspekingum á borð við [[Charles Sanders Peirce]], [[William James]] og [[John Dewey]]. Á 20. öld voru bandarískir heimspekingar áfram undir miklum áhrifum frá gagnhyggjunni en urðu einnig fyrir miklum áhrifum frá [[rökgreiningarheimspeki]]nni frá Evrópu, ekki síst á fjórða áratug aldarinnar þegar margir af helstu heimspekingum Evrópu flúðu [[Seinni heimsstyrjöldin|stríðið]]. Meðal merkra bandarískra heimspekinga 20. aldar má nefna [[Willard Van Orman Quine|W.V.O. Quine]], [[Hilary Putnam]], [[Wilfrid Sellars]], [[Nelson Goodman]], [[Donald Davidson]], [[Richard Rorty]], [[Saul Kripke]] og [[John Searle]]. Bandaríski málvísindamaðurinn [[Noam Chomsky]] hefur einnig látið að sér kveða. Segja má að [[John Rawls]] hafi einn síns liðs vakið [[stjórnmálaheimspeki]] af værum blundi þegar bók hans ''[[Kenning um réttlæti]]'' kom út árið 1971. Í kjölfarið fylgdi [[Robert Nozick]] og fjöldi annarra stjórnmálaheimspekinga.

=== Bandarísk matarmenning ===
Deep-dish [[pizza]] var fundin upp í [[Chicago]], [[Illinois]] og dreifðist þaðan um heiminn. Hún er til í ýmsum formum, sem dæmi má nefna afbrigði frá [[Alaska]] þar sem elgskjöt er haft sem álegg. Ítölsk pylsa er algengt álegg á pizzur í Bandaríkjunum.

[[BBQ-sósa]] er önnur vel þekkt bandarísk uppfinning og er í miklu uppáhaldi hjá fólki víðs vegar um heiminn. BBQ-sósa er mjög vinsæl með [[Grillmatur|grillmat]] en mikið er borðað af honum í Suðurríkjum Bandaríkjanna.

[[Coca Cola]] var fundið upp árið 1886 af [[dr. John Stith Pemberton]], lyfjafræðingi frá Atlanta í Georgíu.

Matreiðsluaðferðir Bandaríkjanna eru sambland hefða frá ýmsum stöðum, meðal annars frá Frakklandi, Afríku og frumbyggjum. [[Grasker]] einkenna mið- og norðurríki Bandaríkjanna, skelfiskur við Mexíkóflóa og nautasteikur eru helst þekktar í Texas.<ref>{{cite web|url=http://www.noatun.is/Heimsins-eldhus/Bandarisk-matargerd|title=Bandarísk matargerð|work=Nóatún|accessdate=18. september 2010|archive-date=2010-04-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20100423043714/http://www.noatun.is/Heimsins-eldhus/Bandarisk-matargerd|url-status=dead}}</ref> Til viðbótar við þessa flóru eiga borgir Bandaríkjanna heilu hverfin sem bjóða upp á matarmenningu frá ýmsum heimshornum. Stórum matarskömmtum og [[skyndibiti|skyndibitamenningu]] hefur oft verið kennt um offitu í Bandaríkjunum.<ref>{{cite web|url=http://www.bb.is/Pages/26?NewsID=18186|title=Bandaríkjamenn velja skyndibitann fram yfir hollustuna|work=Bæjarins Besta, fréttavefur|accessdate=18. september 2010}}</ref>

== Tilvísanir ==
{{reflist}}

== Tengt efni ==
* [[Listi yfir stærstu borgir Bandaríkjanna]]

== Heimildir ==
* {{wpheimild|tungumál = en|titill = United States|mánuðurskoðað = 18. september|árskoðað = 2010}}

== Tenglar ==
{{Commonscat|United States|Bandaríkjunum}}

=== Heimasíður Bandaríkjastjórnar ===
* [http://www.usa.gov USA.gov], opinber heimasíða bandaríska stjórnkerfisins
* [http://www.house.gov/ United States House of Representatives], opinber heimasíða fulltrúadeildar Bandaríkjaþings
* [http://www.senate.gov/ United States Senate], opinber heimasíða öldungaráðsdeildar Bandaríkjaþings
* [http://www.supremecourtus.gov/ Supreme Court of the United States], opinber heimasíða hæstaréttar Bandaríkjanna
* [http://www.whitehouse.gov/ The White House], opinber heimasíða Hvíta hússins

=== Upplýsingasíður ===
* [http://tonto.eia.doe.gov/state/ Energy Information Administration] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100211021248/http://tonto.eia.doe.gov/state/ |date=2010-02-11 }}, opinber upplýsingasíða um orkunotkun Bandaríkjanna
* [http://usinfo.state.gov/infousa/index.html InfoUSA] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081112032831/http://usinfo.state.gov/infousa/index.html |date=2008-11-12 }}, alhliða upplýsingasíða um Bandaríkin
* [http://www.census.gov/ United States Census Bureau]
* [http://www.ers.usda.gov/statefacts/ United States Department of Agriculture: State Fact Sheets]
* [http://www.teacheroz.com/states.htm The 50 States of the U.S.A.]

=== Ýmsir tenglar ===
* [http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3872378 „Bandaríki Norður-Ameríku“; grein í ''Tímanum'' 1976]
* {{Vísindavefurinn|3028|Hvað heita öll fylki Bandaríkjanna?}}
* {{Vísindavefurinn|2581|Hvað eru Bandaríkin stór að flatarmáli?}}
* {{Vísindavefurinn|1055|Hve margir hafa forsetar Bandaríkjanna verið og hvað hétu þeir?}}
* {{Vísindavefurinn|4383|Hvert er vald varaforseta Bandaríkjanna, innan bandaríska stjórnsýslukerfisins?}}
* {{Vísindavefurinn|4858|Ef maður fæðist í Bandaríkjunum fær maður þá sjálfkrafa bandarískan ríkisborgararétt?}}
* {{Vísindavefurinn|54689|Hversu margir búa í Bandaríkjunum?}}
* {{Vísindavefurinn|1336|Af hverju eru Bandaríki Norður-Ameríku svona máttug?}}
* {{Vísindavefurinn|2848|Hvað getið þið sagt mér um frelsisstríð Bandaríkjanna?}}
* {{Vísindavefurinn|2467|Hvað borguðu Bandaríkjamenn fyrir Alaska þegar þeir keyptu það?}}

{{Norður-Ameríka}}
{{Bandaríkin}}
{{APEC}}
{{Efnahags- og framfarastofnunin}}
{{G-20}}
{{Atlantshafsbandalagið}}
{{Fríverslunarsamningur Norður-Ameríku}}

[[Flokkur:Bandaríkin| ]]
[[Flokkur:Stofnað 1776]]
[[Flokkur:Norður-Ameríkulönd]]