Skoða frumkóða fyrir Antwerpen

{| cellpadding="2" style="float: right; width: 307px; background: #e3e3e3; margin-left: 1em; border-spacing: 1px;"
! Skjaldarmerki
! Fáni
|----
| align="center" bgcolor="#EFEFEF" | <div>{{border|[[Mynd:Coat of arms of Antwerp (City).svg|150px|none]]}}</div>
| align="center" bgcolor="#FFFFFF" | [[Mynd:Flag of Antwerp (City).svg|150px]]
|- style="background: #ffffff;" align="center"
|----
| colspan=2 align=center | 
|-----
! colspan="2" | Upplýsingar
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Hérað:|| [[Antwerpen (hérað)|Antwerpen]]
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Flatarmál: || 204,51 km²
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Mannfjöldi: || ca 523.000 <small>(1. janúar 2018)</small>
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Þéttleiki byggðar: || 2.413/km²
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Vefsíða: || [http://www.antwerpen.be] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110203060209/http://www.antwerpen.be/ |date=2011-02-03 }}
|-----
! colspan="2" | Borgarmynd
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| colspan=2 align=center | [[Mynd:Guildhouses Antwerp.jpg|300px]]
|}
'''Antwerpen''' ([[franska]]: ''Anvers'') er önnur stærsta borgin í [[Belgía|Belgíu]] með tæplega 523 þúsund íbúa (1.200.000 á stórborgarsvæðinu). Hún er jafnframt höfuðborg samnefnds [[Antwerpen (hérað)|héraðs]]. Á [[16. öldin|16. öld]] var Antwerpen ríkasta verslunarborg heims og komu þangað hundruðir skipa daglega. Hún er enn í dag ein mesta hafnarborg [[Evrópa|Evrópu]] og mesta verslunarborg [[Demantur|demanta]] í heimi. Nokkrar byggingar í gömlu miðborginni eru á [[heimsminjaskrá UNESCO]].
[[Mynd:OLV-Kathedraal.jpg|thumb|Antwerpen.]]
== Lega og lýsing ==
Antwerpen liggur nær nyrst í Belgíu, við fljótið [[Schelde]], sem rennur út í [[Norðursjór|Norðursjó]] um fjörðinn Westerschelde. Næstu stærri borgir eru [[Turnhout]] til austurs (45 km), [[Brussel]] til suðurs (50 km), [[Gent]] til suðvesturs (50 km) og [[Breda]] í [[Holland]]i til norðvesturs (55 km). Hollensku landamærin eru beint við norðurjaðar borgarinnar. Í Antwerpen er ein stærsta og umsvifamesta höfn Evrópu og liggur hún sitthvoru megin við Schelde fyrir norðan borgina. Til að komast til sjávar verða skip að sigla um skipastiga til Westerschelde í Hollandi.

== Orðsifjar ==
Heitið kemur úr þýsku og er dregið af orðunum ''an de warp'', sem merkir ''við hólmana''. Hólmarnir voru eiginlega litlar manngerðar smáeyjar á fljótinu Schelde sem fólk bjó á.

== Saga Antwerpen ==
=== Upphaf ===
Á tímum [[Rómaveldi|Rómverja]] mun þorp hafa legið nálægt núverandi borgarstæði. Á 4. öld settust frankar að á staðnum og stofnuðu bæinn við suðurbakka árinnar Schelde. Bærinn óx hratt og hlaut brátt virkisgarð. Það var heilagur Amand frá [[Maastricht]] sem kristnaði héraðið og bæinn á 7. öld. Árið 726 kom borgin fyrst við skjöl. 836 sigldu [[víkingar]] upp Schelde og gerðu strandhögg við bæinn og brenndu hann niður. Á 9. öld, eftir fráfall [[Karlamagnús]]ar, varð áin Schelde landamæri [[Frakkland]]s og [[Heilaga rómverska ríkið|þýska ríkisins]], og lá Antwerpen þá rétt innan þýska ríkisins. Borgin og landið í kring varð að markgreifadæmi og tilheyrði hertogadæminu Brabant. [[1291]] hlaut Antwerpen borgarréttindi, sem brátt varð að stórborg. [[1430]] erfði fyrst [[Búrgund]] borgina, en [[1477]] Habsborg.

=== Gullöldin ===
Efnahagur borgarinnar snerist um höfnina og verslun með klæði. Þegar höfnin í [[Brugge]] lokaðist, var öll erlend verslun flutt til Antwerpen að auki. Eftir fund [[Ameríka|Ameríku]] varð borgin helsta [[sykur]]höfn Evrópu. Hundruðir skipa sigldu inn eða út höfnina á degi hverjum, hlaðin ýmsum vörum, sem dreifðar voru um alla norðanverða álfuna. Silfur frá Ameríku, krydd frá [[Asía|Asíu]] og alls konar aðrar vörur streymdu í gegnum höfnina. Mikið bankakerfi myndaðist við efnahaginn, sem stóð Medici-ættinni í [[Mílanó]] og Fugger-ættinni í [[Ágsborg]] lítið eftir. Á [[16. öldin|16. öld]] var Antwerpen ríkasta borg heims og næststærsta borg Evrópu norðan [[Alpafjöll|Alpa]]. Talið er að á þeirri öld hafi um 40% af öllum viðskiptum heims með vefnaði farið fram í borginni.

=== Spænska heiftin ===
[[Mynd:Incendio Ayuntamiento Amberes.jpg|thumb|Spænskir hermenn drepa íbúa Antwerpen 1576]]
[[1566]] hófst umrót [[Siðaskiptin|siðaskipta]] í borginni. Siðaskiptin sem slík ollu litlum breytingum á verslun borgarinnar, en þau urðu til þess að [[Niðurlönd]] hófu uppreisn gegn [[Spánn|Spánverjum]] (Habsborg) sem Antwerpen studdi. Það leiddi til þess að öll verslun við Spánverja lagðist af. [[1575]] lýsti Spánn sig gjaldþrota og gat ekki greitt hermönnum laun. [[4. nóvember]] [[1576]] réðist spænskur her inn í Antwerpen í þeim tilgangi að ræna hana í stað þess að bíða launagreiðslna. En þegar uppi var staðið var herinn heila þrjá daga í borginni. Hermennirnir rændi öllu sem hönd festi á, drápu allt að 10 þús íbúa borgarinnar, brenndu niður heil 800 byggingar og ollu gríðarlegum skaða. Atburður þessi gekk í sögubækurnar sem Spænska heiftin (Spaanse Furie) og varð til þess að jafnvel kaþólikkar gengu í lið með uppreisnarmönnum í Hollandi. Efnahagslega náði Antwerpen sér aldrei á strik á ný. Hin mikla verslun borgarinnar fluttist að mestu til [[Amsterdam]]. Á hinn bóginn varð Antwerpen miðstöð uppreisnarmanna gegn spænskum yfirráðum næsta áratuginn, eða þar til Alessandro Farnese, nýi spænski landstjórinn, settist um borgina [[1585]]. Eftir stutt umsátur féll borgin og hertóku Spánverjar hana öðru sinni. Í friðarsamningum [[30 ára stríðið|30 ára stríðsins]] [[1648]], sem einnig voru friðarsamningar Hollands og Spánar, var kveðið svo á um að loka Schelde (þ.e. Westerschelde) fyrir allri umferð skipa. Þetta þýddi endanlegan niðurgang Antwerpens sem hafnarborg næstu 200 árin.

=== Frakkar og belgíska uppreisnin ===
[[1796]] hertóku Frakkar Niðurlönd og var suðurhluti þeirra innlimaður Frakklandi. Antwerpen var því til skamms tíma frönsk borg meðan [[Napoleon Bonaparte|Napoleons]] naut við. Frakkar mynduðu reyndar núverandi hérað í kringum Antwerpen og varð borgin þá í fyrsta sinn héraðshöfuðborg, sem hún er enn. Þrátt fyrir það viðhélst fátækt í borginni. Íbúum hafði fækkað niður í 40 þús. Napoleon sá Antwerpen fyrir sér sem mikilvæga hafnarborg og reyndi að stækka höfnina og leyfa siglingar um Westerschelde. En siglingatímabilið stóð of stutt yfir til að efnahagurinn kæmist í gang að einhverju ráði. [[1830]] gerðu Belgar uppreisn gegn Hollendingum og lýstu yfir sjálfstæði. Belgískir uppreisnarmenn hertóku Antwerpen og héldu henni þegar konungsríkið Belgía var stofnað. Því varð borgin belgísk, en ekki hollensk. Hollendingar héldu að vísu virkinu í borginni í tvö ár, en urðu að lokum að gefast upp og hverfa frá.

=== Ný gullöld ===
[[Mynd:Belgian defense in Antwerp.jpg|thumb|Belgískir hermenn verja Antwerpen í heimstyrjöldinni fyrri]]
[[1863]] opnuðu Hollendingar fyrir siglingar um Westerschelde. Í kjölfarið upplifði Antwerpen nýtt blómaskeið, enda var höfnin stækkuð og samfelldur friður ríkti það sem eftir lifði [[19. öldin|19. aldar]]. Með aukinni verslun, ásamt umrótum [[Iðnbyltingin|iðnbyltingarinnar]], varð Antwerpen á ný að auðugri heimsborg. [[1885]] og [[1894]] voru heimssýningar haldnar þar í borg, sem milljónir manna sóttu heim. Einnig var fyrsta HM í fimleikum haldið í borginni árið [[1903]]. Eftir hið mikla viðnám í borginni [[Liege]] í upphafi [[Heimstyrjöldin fyrri|heimstyrjaldarinnar fyrri]] [[1914]] gegn þýska innrásarliðinu, hörfaði belgíski herinn til Antwerpen, ásamt ríkisstjórn landsins. Þjóðverjar gerðu umsátur um borgina og í 11 daga var hart barist. Að lokum flúði ríkisstjórnin og herinn úr borginni, ásamt um einni milljón Belga. Flestir fóru til Hollands. Síðustu belgísku hermennirnir yfirgáfu borgina [[8. október]] 1914. Daginn eftir hertóku Þjóðverjar borgina og héldu henni til stríðsloka í nóvember [[1918]]. Borgin náði sér fljótt eftir stríð. Til marks um það voru [[Sumarólympíuleikarnir 1920|sumarólympíuleikarnir]] haldnir þar í borg [[1920]] og enn önnur heimssýning [[1930]].

=== Seinna stríð og nútími ===
[[Mynd:Haven Antwerpen08.jpg|thumb|Hluti af höfninni í Antwerpen]]
Þjóðverjar hertóku Antwerpen aftur í [[maí]] [[1940]], að þessu sinni nær bardagalaust. Sökum hernaðarmikilvægis hennar, t.d. vegna hafnarinnar og iðnaðarins, gerðu bandamenn ítrekaðar loftárásir á borgina. Þær hörðustu voru gerðar [[5. apríl]] [[1943]], en þá létust um 2000 manns. Í [[september]] [[1944]] náðu [[Bretland|Bretar]] að frelsa borgina. Sökum þess að höfnin reyndist óskemmd, varð hún að mikilvægri birgðastöð fyrir heri bandamanna. Á hinn bóginn gerðu nú Þjóðverjar loftárásir á Antwerpen, aðallega með flugskeytum, allt frá [[október]] 1944 til [[Mars (mánuður)|mars]] [[1945]]. 1200 flugskeyti hæfðu borgina á þessum tíma. Í þessum árásum létust allt að 7000 manns. Flugskeytin voru svo fljót að ekki var hægt að vara við þeim. Þau lentu víða í borginni, íbúum oftast að óvörum. Time Magazine í [[New York]] kallaði borgina ''The City of Sudden Death'' (''Borg hins óvænta dauða''). Á hinn bóginn slapp höfnin aftur við allar meiriháttar skemmdir. Eftir stríð var höfnin í Antwerpen enn stækkuð. Hún var á þessum tíma þegar orðin stærsta borg landsins. Frá Antwerpen er hægt að sigla um skurði víða um landið, t.d. til fljótsins [[Maas]]. Í upphafi [[21. öldin|21. aldar]] var höfnin sú sjötta stærsta í heimi hvað umsvif varðar. Antwerpen er einnig mikið stórveldi á efnahagssviðinu. Hún er mesta viðskiptaborg með demöntum, en til skamms tíma voru um 80% allra demanta heims seldir þar í borg. Ein 1.600 fyrirtæki sem versla með demönta eru staðsett í borginni einni saman. Nokkrar byggingar í miðborg Antwerpen eru á heimsminjaskrá UNESCO.

== Viðburðir ==
'''Sinksenfoor''' er heiti á skemmtigarði sem tvisvar á ári setur upp leiktjöld í borginni. Þar er boðið upp á 150 mismunandi skemmtiatriði og er garðurinn því einn sá stærsti í Belgíu.

'''Antwerp Pride''' er hátíð [[samkynhneigð]]ra í borginni og er hún haldin árlega í [[júní]].

'''Rubensmarkt''' heitir flóamarkaður í borginni sem helgar sig [[17. öldin]]ni. Verslunarfólk er klætt gömlum búningum og fötum eins og þau voru á 17. öld, á tímum málarans Rubens sem starfaði lengi í borginni.

== Íþróttir ==
[[Sumarólympíuleikarnir]] voru haldnir í Antwerpen haldnir [[1920]]. Engir keppendur kepptu frá [[Ísland]]i en nokkrir Íslendingar kepptu fyrir hönd annarra þjóða. 

WTA Antwerpen er [[tennis]]keppni í borginni sem haldin var innanhús árlega frá [[2002]] til [[2009]]. 

[[Knattspyrna|Aðalknattspyrnufélag]] borgarinnar er [[Beerschot AC]], sem hét Germinal Beerschot til [[2011]], sem aftur varð til við samruna Germinal Ekeren og Beerschot VAC árið [[1999]]. Félögin hafa hvert fyrir sig landað titlum, en síðasti titillinn var sigur í bikarkeppninni [[2005]]. Með félaginu lék Íslendingurinn [[Jón Guðni Fjóluson]] leiktíðina 2011-12. [[Nökkvi Þeyr Þórisson]] spilar með félaginu (frá 2022).

== Vinabæir ==
[[Mynd:Peter_Paul_Rubens_Peter_Paul_Rubens_-_The_Artist_and_His_First_Wife,_Isabella_Brant,_in_the_Honeysuckle_Bower.jpg|thumb|Peter Paul Rubens bjó og starfaði í Antwerpen. Sjálfsmynd ásamt eiginkonu sinni.]]
Antwerpen viðheldur vinabæjatengslum við eftirfarandi borgir:

{|
|-
| valign="top" |
* {{NLD}} [[Rotterdam]] í [[Holland]]i síðan 1940
* {{FRA}} [[Mulhouse]] í [[Frakkland]]i síðan 1954
* {{RUS}} [[Sankti Pétursborg]] í [[Rússland]]i, síðan 1958
* {{DEU}} [[Rostock]] í [[Þýskaland]]i síðan 1963
* {{CHN}} [[Sjanghæ]] í [[Kína]] síðan 1984
| valign="top" |
* {{TUR}} [[Akhisar]] í [[Tyrkland]]i síðan 1988
* {{ISR}} [[Haífa]] í [[Ísrael]] síðan 1995
* [[Mynd:Flag of South Africa.svg|20px]] [[Höfðaborg]] í [[Suður-Afríka|Suður-Afríku]], síðan 1996
* {{ESP}} [[Barcelona]] á [[Spánn|Spáni]] síðan 1997
* {{DEU}} [[Ludwigshafen]] í [[Þýskaland]]i síðan 1998
|}

== Frægustu börn borgarinnar ==
* ([[1580]]-[[1585|85]]) [[Frans Hals]] málari
* ([[1599]]) [[Anthonis van Dyck]] málari
* ([[1987]]) [[Moussa Dembélé]], belgískur knattspyrnumaður
* Flæmski málarinn [[Peter Paul Rubens]] (fæddur í þýska ríkinu) ól aldur sinn í Antwerpen og lést þar í borg 1640.

== Byggingar og kennileiti ==
[[Mynd:Antwerpen olv-kathedraal2.jpg|thumb|Frúarkirkjan]]
[[Mynd:Anvers Maison Rubens.JPG|thumb|Rubenshúsið]]
* [[Frúarkirkjan í Antwerpen]] er dómkirkja borgarinnar. Hún var reist [[1352]]-[[1521]], en aðeins annar turninn var reistur. Hann er 123 metra hár og þar með hæsti kirkjuturn Niðurlanda. Í kirkjunni eru nokkur málverk eftir málarann Peter Paul Rubens. Frúarkirkjan var sett á heimsminjaskrá UNESCO [[1999]].
* Safn Plantin Moretus í Antwerpen er gömul prentsmiðja frá 16. öld. Hún var stofnuð [[1555]] af Plantin Moretus og var á sínum tíma ein stærsta prentsmiðja heims og jafnframt fyrsta iðnaðarprentsmiðja heims. Pressubekkirnir voru 16 og störfuðu rúmlega 80 manns við þá. [[1876]] keypti borgin húsið og breytti því í safn. Þar er nú elsta prentvél heims, en hún var smíðuð árið [[1600]]. Safnið var sett á heimsminjaskrá UNESCO árið [[2005]] og var það fyrsta safnið sem komst á þann lista.
* Rubenshuis (Rubenshús) er safn í borginni, en í húsinu bjó og starfaði flæmski málarinn Peter Paul Rubens. Það var hann sjálfur sem lét reisa bygginguna [[1610]] og bjó hann þar allt til dauðadags [[1640]]. [[1937]] keypti borgin húsið og breytti því í safn [[1946]]. Þar eru ýmsir munir frá tíð Rubens, sem og nokkur af málverkum hans.
* Het Steen (Steinninn) er gamla borgarvirkið í Antwerpen. Það var reist á [[12. öldin|12. öld]] og er því langelsta mannvirkið sem enn stendur í borginni. Virkið stendur við Schelde, að norðanverðu við borgina, og átti að verja hana fyrir óvinum sem komu upp Westerschelde. Síðar var virkið notað sem fangelsi og voru ófáir fangar teknir af lífi þar. [[1823]] var fangelsinu svo lokað. Eftir það var virkið ýmist notað sem íbúðarhús, sögunarverksmiðja og fiskilager. [[1862]] varð því breytt í fornmunasafn og er svo enn í dag. Einnig er í því sjóminjasafn.
* Gamla ráðhúsið í Antwerpen er geysifögur bygging við aðalmarkaðstorgið. Það var reist [[1561]]-[[1565|65]] í endurreisnarstíl. Neðst eru súlnagöng sem eitt sinn hýstu verslanir. Efsta hæðin er með langar svalir. Miðjustykkið er fagurlega skreytt styttum af konum sem tákna réttlæti og visku. Þar er einnig stytta af [[María mey|Maríu mey]]. Þrír stórir skildir hanga á framhliðinni. Sá fyrsti af greifadæminu Brabant, annar af spænsku Habsborgarlínunni, þriðji af markgreifadæminu Antwerpen. Byggingin var brennd af Spánverjum í Spænsku heiftinni 1576, en endurgert þremur árum síðar. Í húsinu eru nokkrir fagurlega skreyttir salir. Það er enn notað sem ráðhús í dag.
*Begínuhverfið (Begijnhof) í Antwerpen er óvenjuleg vel viðhaldið. Það var reist á [[13. öldin|13. öld]] upphaflega, en flest húsin eru frá [[16. öldin|16. öld]]. Í hverfinu er kirkjan, Katrínarkirkja, í nýgotneskum stíl. [[Begínur]] lifðu óvenjulega lengi í hverfinu, langt fram á [[20. öldin|20. öld]]. Síðasta begínan í hverfinu lést [[1986]]. Hverfið hefur ekki verið sett á heimsminjaskrána enn.

== Gallerí ==
<gallery>
Mynd:Antwerpen-Plantin Moretus Museum.jpg|Safn Plantin Moretus
Mynd:Begijnhof Antwerpen 02.jpg|Begínuhverfið
Mynd:0 Het Steen - Antwerpen (1).JPG|Borgarvirkið Het Steen
Mynd:Antwerpen Stadhuis 2006-05-28.jpg|Gamla ráðhúsið
</gallery>

== Heimildir ==
* {{wpheimild|tungumál=nl|titill=Antwerpen (stad)|mánuðurskoðað=október|árskoðað=2012}}
* {{wpheimild|tungumál=en|titill=Antwerp|mánuðurskoðað=október|árskoðað=2012}}
* {{wpheimild|tungumál=de|titill=Antwerpen|mánuðurskoðað=október|árskoðað=2012}}

{{commons|Antwerpen}}

[[Flokkur:Borgir í Belgíu]]
[[Flokkur:Hansasambandið]]