Skoða frumkóða fyrir Alþýðuflokkurinn

{{Stjórnmálaflokkur
| litur = {{Flokkslitur|Alþýðuflokkurinn}}
| flokksnafn_íslenska = Alþýðuflokkurinn
| fylgi = {{lækkun}} 11,4% (1995)
| formaður = [[Alþýðuflokkurinn#Formenn Alþýðuflokksins|Sjá lista]]
| málgagn = [[Alþýðublaðið]] ''(1919-1998)''
| stofnár = 1916
| lagt niður = 1999
| gekk í = [[Samfylkingin]]
| höfuðstöðvar = 
| hugmyndafræði = [[jafnaðarstefna]]<br />
[[félagshyggja]]
| bókstafur = A
| mynd = 
}}
'''Alþýðuflokkurinn''' var [[Ísland|íslenskur]] [[jafnaðarstefna|jafnaðarmannaflokkur]] stofnaður árið [[1916]] í þeim yfirlýsta tilgangi að vera stjórnmálaafl [[verkalýðsfélag]]anna í [[land]]inu, flokkurinn hafði þrisvar [[Forsætisráðherra Íslands|forsætisráðuneytið]]. Árið [[1999]] sameinaðist flokkurinn þremur öðrum flokkum yfir í [[Samfylkingin|Samfylkinguna]] og var því flokkurinn lagður niður.
Á starfstíma sínum var Alþýðuflokkurinn í meiri en helmingi af ríkisstjórnum landsins. Fyrst átti Alþýðuflokkurinn þátt í [[Stjórn hinna vinnandi stétta]] [[1931]]-[[1940]]. Lengsta ríkisstjórnarseta Alþýðuflokksins var í [[Viðreisnarstjórnin]]ni á árunum [[1959]]-[[1971]]. Aðalmálgagn Alþýðuflokksins var [[Alþýðublaðið]] sem kom út frá árinu [[1919]] til [[1997]].

==Saga Alþýðuflokksins==
Alþýðuflokkurinn var formlega stofnaður í [[Reykjavík]] [[12. mars]] árið [[1916]] sem stjórnmálaarmur [[Alþýðusamband Íslands|Alþýðusambands Íslands]]. Helstu hvatamenn að stofnun hans voru [[Ólafur Friðriksson]], [[Jón Baldvinsson]], [[Ottó N. Þorláksson]] og [[Jónas Jónsson frá Hriflu]] (sem þó gekk ekki í flokkinn). Á stofnfundinum voru fulltrúar frá sjö [[verkalýðsfélag|verkalýðsfélögum]] úr Reykjavík og [[Hafnarfjörður|Hafnarfirði]]. Stefna flokksins var í anda [[jafnaðarstefna|jafnaðarstefnunnar]] (sósíaldemókrata) og stofnuð voru félög jafnaðarmanna um allt land. Flokkurinn tók fyrst þátt í kosningum [[1916]] en fékk engan þingmann kjörinn. Fyrsta flokksfélag flokksins var [[Jafnaðarmannafélag Reykjavíkur]] stofnað [[1917]]. [[1926]] gekk flokkurinn í [[Alþjóðasamband jafnaðarmanna]].

===Stjórnarþátttaka===
Fyrir kosningarnar [[Alþingiskosningar 1923|1923]] og [[Alþingiskosningar 1927|1927]] átti Alþýðuflokkurinn í óformlegu samstarfi við [[Framsóknarflokkurinn|Framsóknarflokkinn]] sem fólst í því að vera ekki með gagnframboð í kjördæmum. Enda var þingmaður Framsóknarflokksins, Jónas frá Hriflu, einn af stofnendum flokksins. Fyrsta stjórnarþátttaka Alþýðuflokksins var auk þess í [[Stjórn hinna vinnandi stétta]] með Framsóknarflokknum. Ákveðin verkaskipting var með flokkunum þar eð Framsóknarflokkurinn höfðaði til sveita og Alþýðuflokkurinn til hins ört vaxandi þéttbýlis.

Lengsta samfellda stjórnarþátttaka Alþýðuflokksins var þó með [[Sjálfstæðisflokkurinn|Sjálfstæðisflokknum]] í [[Viðreisnarstjórnin]]ni [[1959]] til [[1971]]. Alþýðuflokkurinn átti aðild að [[Ráðuneyti Þorsteins Pálssonar|ríkisstjórn Þorsteins Pálssonar]] [[1987]] sem sprakk að við lá í beinni útsendingu [[1988]] og síðan í þeim „vinstristjórnum“ sem fylgdu í kjölfarið undir forsæti [[Steingrímur Hermannsson|Steingríms Hermannssonar]]. Síðast átti Alþýðuflokkurinn aðild að [[Viðeyjarstjórnin]]ni með Sjálfstæðisflokki [[1991]]-[[1995]]. Þá var [[Jón Baldvin Hannibalsson]], formaður flokksins, utanríkisráðherra og átti meðal annars stóran þátt í því að Ísland gerðist aðili að [[EES]] og varð fyrst til að viðurkenna sjálfstæði [[Eystrasaltslöndin|Eystrasaltslandanna]].

===Klofningur===
Margoft í sögu flokksins varð klofningur, bæði til vinstri eða í kjölfar sameiningartilrauna flokka á vinstri vængnum og eins í tengslum við tiltekin málefni. [[Kommúnistaflokkur Íslands]] klofnaði út úr honum árið [[1930]]. Árið [[1937]] var [[Héðinn Valdimarsson]] rekinn úr flokknum fyrir að reyna að stofna til samfylkingar með kommúnistum í trássi við samþykktir flokksins. Það ár stofnuðu Héðinn og kommúnistar [[Sameiningarflokkur Alþýðu - Sósíalistaflokkurinn|Sameiningarflokk Alþýðu - Sósíalistaflokkinn]].

Á árunum [[1940]]-[[1942|42]] skildi á milli Alþýðuflokksins og Alþýðusambandsins. Ákveðið var á sambandsþingi að Alþýðusambandið myndi starfa sjálfstætt til þess að geta höfðað til kjósenda allra flokka. Talið var óhollt hugsjónum verkalýðsbaráttunni um bætt kjör og réttindi að spyrða ASÍ of fast við tiltekinn stjórnmálaflokk.<ref>{{cite web |url=http://www.asi.is/desktopdefault.aspx/tabid-72/114_read-171/ |title=ASÍ - Saga verkalýðshreyfingarinnar |access-date=2009-12-06 |archive-date=2010-10-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101001183252/http://www.asi.is/desktopdefault.aspx/tabid-72/114_read-171/ |url-status=dead }}</ref>

Árið 1956 gekk fyrrverandi formaður Alþýðuflokksins, og þáverandi formaður [[Alþýðusamband Íslands|Alþýðusambands Íslands]] [[Hannibal Valdimarsson]] úr Alþýðuflokknum ásamt öðrum í málfundafélagi jafnaðarmanna og stofnaði [[Alþýðubandalagið]] ásamt Sósíalistaflokknum. Árið [[1983]] bauð fyrrverandi menntamálaráðherra Alþýðuflokksins, [[Vilmundur Gylfason]], sig fram til Alþingis undir merkjum [[Bandalag jafnaðarmanna|Bandalags jafnaðarmanna]]. Að síðustu, árið [[1994]], klauf [[Jóhanna Sigurðardóttir]] ásamt [[Ágúst Einarsson|Ágústi Einarssyni]] sig út úr Alþýðuflokknum og stofnaði [[Þjóðvaki|Þjóðvaka]].

===Fylgi===
Þrátt fyrir að taka þátt í meira en helmingi allra ríkisstjórna frá stofnun lýðveldis varð Alþýðuflokkurinn aldrei sú valdastofnun á Íslandi sem systurflokkar hans á hinum [[Norðurlöndin|Norðurlöndunum]] urðu ([[Sósíaldemókratar (Danmörku)|Sósíaldemókratar]] í [[Danmörk]]u, [[Sósíaldemókrataflokkurinn (Finnlandi)|Sósíaldemókrataflokkurinn]] í [[Finnland]]i, [[Verkamannaflokkurinn (Noregur)|Verkamannaflokkurinn]] í [[Noregur|Noregi]] og [[Jafnaðarmannaflokkurinn (Svíþjóð)|Sænski sósíaldemókratíski verkamannaflokkurinn]] í [[Svíþjóð]]). Mest fékk flokkurinn 22% atkvæða í [[Alþingiskosningar 1978|kosningunum 1978]] (á sama tíma og [[Alþýðubandalagið]] fékk sitt mesta sögulega fylgi) en kjörfylgi flokksins var oftast í kringum 15%.

===Staða===
Í borgarstjórnarkosningum [[1994]] og [[1998]] bauð flokkurinn fram ásamt Framsóknarflokki, Alþýðubandalagi og Samtökum um kvennalista undir nafni [[R-listinn|R-listans]]. Árið 2000 gerði flokkurinn samning við samstarfsflokka sína innan Samfylkingarinnar um sameiginleg framboð til frambúðar. 

==Formenn Alþýðuflokksins==
*[[Ottó N. Þorláksson]] ([[1916]])
*[[Jón Baldvinsson]] ([[1916]]-[[1938]])
*[[Stefán Jóhann Stefánsson]] ([[1938]]-[[1952]]), [[forsætisráðherra Íslands|forsætisráðherra]] [[1947]]-[[1949]] ([[ríkisstjórn Stefáns Jóhanns Stefánssonar]])
*[[Hannibal Valdimarsson]] ([[1952]]-[[1954]])
*[[Haraldur Guðmundsson]] ([[1954]]-[[1958]])
*[[Emil Jónsson]] ([[1958]]-[[1968]]), forsætisráðherra [[1958]]-[[1959]] ([[ríkisstjórn Emils Jónssonar]])
*[[Gylfi Þ. Gíslason]] ([[1968]]-[[1974]])
*[[Benedikt Sigurðsson Gröndal]] ([[1974]]-[[1980]]), forsætisráðherra [[1979]]-[[1980]] ([[ríkisstjórn Benedikts Gröndal]])
*[[Kjartan Jóhannsson]] ([[1980]]-[[1984]])
*[[Jón Baldvin Hannibalsson]] ([[1984]]-[[1996]])
*[[Sighvatur Björgvinsson]] ([[1996]]-[[1999]])
*[[Guðmundur Árni Stefánsson]] ([[1999]])
=== Varaformenn ===
* [[Guðmundur Í. Guðmundsson]] ([[1954]]<nowiki/>-<nowiki/>[[1965]])
* [[Benedikt Gröndal (f. 1924)|Benedikt Gröndal]] ([[1965]]<nowiki/>-<nowiki/>[[1974]])
* [[Kjartan Jóhannsson]] ([[1974]]<nowiki/>-<nowiki/>[[1980]])
* [[Magnús H. Magnússon]] ([[1980]]<nowiki/>-<nowiki/>[[1984]])
* [[Jóhanna Sigurðardóttir]] ([[1984]]<nowiki/>-<nowiki/>[[1993]])
* [[Rannveig Guðmundsdóttir]] ([[1993]]<nowiki/>-<nowiki/>[[1994]])
* [[Guðmundur Árni Stefánsson]] ([[1994]]<nowiki/>-<nowiki/>[[1996]])
* [[Ásta B. Þorsteinsdóttir]] ([[1996]]<nowiki/>-<nowiki/>[[1998]])
* [[Guðmundur Árni Stefánsson]] ([[1998]]<nowiki/>-<nowiki/>[[1999]])

==Stjórnarþátttaka==
Alþýðuflokkurinn veitti [[ríkisstjórn Tryggva Þórhallssonar]] hlutleysi [[1927]]-[[1931]] en átti ekki ráðherra fyrr en [[1934]]:
* [[Fyrsta ráðuneyti Hermanns Jónassonar]] [[1934]]-[[1938]] (ásamt [[Framsóknarflokkurinn|Framsóknarflokki]])
* [[Þriðja ráðuneyti Hermanns Jónassonar]] [[1939]]-[[1941]] (ásamt Framsóknarflokki og [[Sjálfstæðisflokkurinn|Sjálfstæðisflokki]])
* [[Fjórða ráðuneyti Hermanns Jónassonar]] [[1941]]-[[1942]] (ásamt Framsóknarflokki og [[Sjálfstæðisflokkurinn|Sjálfstæðisflokki]])
* [[Annað ráðuneyti Ólafs Thors]] [[1944]]-[[1947]] (ásamt Sjálfstæðisflokki og [[Sameiningarflokkur alþýðu - Sósíalistaflokkurinn|Sameiningarflokki alþýðu - Sósíalistaflokknum]])
* [[Ráðuneyti Stefáns Jóhanns Stefánssonar]] [[1947]]-[[1949]] (ásamt Sjálfstæðisflokki og Framsóknarflokki)
* [[Fimmta ráðuneyti Hermanns Jónassonar]] [[1956]]-[[1958]] (ásamt Framsóknarflokki og [[Alþýðubandalagið|Alþýðubandalaginu]])
* [[Ráðuneyti Emils Jónssonar]] [[1958]]-[[1959]] ([[minnihlutastjórn]])
* [[Fimmta ráðuneyti Ólafs Thors]] [[1959]]-[[1961]] (ásamt Sjálfstæðisflokki)
* [[Fyrsta ráðuneyti Bjarna Benediktssonar]] [[1961]] (ásamt Sjálfstæðisflokki)
* [[Sjötta ráðuneyti Ólafs Thors]] [[1962]]-[[1963]] (ásamt Sjálfstæðisflokki)
* [[Annað ráðuneyti Bjarna Benediktssonar]] [[1963]]-[[1967]] (ásamt Sjálfstæðisflokki)
* [[Þriðja ráðuneyti Bjarna Benediktssonar]] [[1967]]-[[1970]] (ásamt Sjálfstæðisflokki)
* [[Fyrsta ráðuneyti Jóhanns Hafstein]] [[1970]] (ásamt Sjálfstæðisflokki)
* [[Annað ráðuneyti Jóhanns Hafstein]] [[1971]] (ásamt Sjálfstæðisflokki)
* [[Annað ráðuneyti Ólafs Jóhannessonar]] [[1978]]-[[1979]] (ásamt Framsóknarflokki og Alþýðubandalaginu)
* [[Ráðuneyti Benedikts Gröndal]] [[1979]]-[[1980]]
* [[Ráðuneyti Þorsteins Pálssonar]] [[1987]]-[[1988]]
* [[Fyrsta ráðuneyti Steingríms Hermannssonar]] [[1988]]-[[1989]] (ásamt Framsóknarflokki og Alþýðubandalaginu)
* [[Annað ráðuneyti Steingríms Hermannssonar]] [[1989]]-[[1991]] (ásamt Framsóknarflokki og Alþýðubandalaginu)
* [[Fyrsta ráðuneyti Davíðs Oddssonar]] [[1991]]-[[1995]] (ásamt Sjálfstæðisflokki)

==Kjörfylgi==
{| class="wikitable" align="left" |
! colspan="3" | Alþingiskosningar
|-
! Kosningar
! % atkvæða
! þingmenn
|-
| [[Alþingiskosningar 1916|1916]]
| align="right" | 6,8
| align="right" | 0
|-
| [[Alþingiskosningar 1923|1923]]
| align="right" | 16,2
| align="right" | 1
|-
| [[Alþingiskosningar 1927|1927]]
| align="right" | 19,1
| align="right" | 5
|-
| [[Alþingiskosningar 1931|1931]]
| align="right" | 16,1
| align="right" | 4
|-
| [[Alþingiskosningar 1933|1933]]
| align="right" | 19,2
| align="right" | 5
|-
| [[Alþingiskosningar 1934|1934]]
| align="right" | 21,7
| align="right" | 10
|-
| [[Alþingiskosningar 1937|1937]]
| align="right" | 19,0
| align="right" | 8
|-
| [[Alþingiskosningar 1942 (júlí)|1942 (júlí)]]
| align="right" | 15,4
| align="right" | 6
|-
| [[Alþingiskosningar 1942 (október)|1942 (október)]]
| align="right" | 14,7
| align="right" | 7
|-
| [[Alþingiskosningar 1946|1946]]
| align="right" | 17,8
| align="right" | 9
|-
| [[Alþingiskosningar 1949|1949]]
| align="right" | 16,5
| align="right" | 7
|-
| [[Alþingiskosningar 1953|1953]]
| align="right" | 15,6
| align="right" | 6
|-
| [[Alþingiskosningar 1956|1956]]
| align="right" | 18,3
| align="right" | 8
|-
| [[Alþingiskosningar 1959 (júní)|1959 (júní)]]
| align="right" | 12,5
| align="right" | 6
|-
| [[Alþingiskosningar 1959 (október)|1959 (október)]]
| align="right" | 15,2
| align="right" | 9
|-
| [[Alþingiskosningar 1963|1963]]
| align="right" | 14,2
| align="right" | 8
|-
| [[Alþingiskosningar 1967|1967]]
| align="right" | 15,7
| align="right" | 9
|-
| [[Alþingiskosningar 1971|1971]]
| align="right" | 10,5
| align="right" | 6
|-
| [[Alþingiskosningar 1974|1974]]
| align="right" | 9,1
| align="right" | 5
|-
| [[Alþingiskosningar 1978|1978]]
| align="right" | 22,0
| align="right" | 14
|-
| [[Alþingiskosningar 1979|1979]]
| align="right" | 17,5
| align="right" | 10
|-
| [[Alþingiskosningar 1983|1983]]
| align="right" | 11,7
| align="right" | 6
|-
| [[Alþingiskosningar 1987|1987]]
| align="right" | 15,2
| align="right" | 10
|-
| [[Alþingiskosningar 1991|1991]]
| align="right" | 15,5
| align="right" | 10
|-
| [[Alþingiskosningar 1995|1995]]
| align="right" | 11,4
| align="right" | 7
|}

































{{Íslensk stjórnmál}}
[[Flokkur:Alþýðuflokkurinn| ]]
[[Flokkur:Fyrrum íslenskir stjórnmálaflokkar]]
{{sa|1916|1998}}
[[Flokkur:Stofnað 1916]]
[[Flokkur:Lagt niður 1999]]