Skoða frumkóða fyrir Önd

{{um|fuglinn „önd“}}

{{Taxobox
| color = pink
| name = Önd
| image = Ducks in plymouth, massachusetts.jpg
| image_width = 250px
| image_caption = Stokkandarkolla og steggur
| regnum = [[Dýraríki]] (''Animalia'')
| phylum = [[Seildýr]] (''Chordata'')
| classis = [[Fuglar]] (''Aves'')
| ordo = [[Gásfuglar]] (''Anseriformes'')
| familia = [[Andaætt]] (''Anatidae'')
| subdivision_ranks = Undirættir
| subdivision = 
* [[Blístrur]] (''[[Dendrocygninae]]'')
* [[Koparendur]] (''[[Oxyurinae]]'')
* ''[[Anatinae]]''
* [[Sjóendur]] (''[[Merginae]]'')
}}
'''Önd''' er almennt heiti á nokkrum tegundum [[fugl]]a af [[andaætt]] (''Anatidae''), sem einnig inniheldur [[gæs]]ir og [[Álft|svani]]. [[Flokkunarfræði]]legri skiptingu anda í undirættir er betur lýst í greininni um andaætt. Endur eru vatnafuglar eða [[sjófuglar]] og eru minni en gæsir og svanir.

Endur eru með breiðan flatan [[goggur|gogg]] sem hentar vel til að plægja botninn. Þær nýta sér fjölbreytt æti, svo sem vatnagróður, [[skordýr]], [[fiskur|fisk]] og [[skelfiskur|skelfisk]]. Sumar geta kafað djúpt eftir æti ([[kafendur]]) en flestar láta sér nægja að stinga höfðinu ofan í vatnið ([[buslendur]]). Buslendur eru með sérstakar plötur sem liggja eftir goggnum innanverðum og virka eins og skíði hjá [[skíðishvalir|skíðishvölum]]. Þessar síur gera þeim kleift að sía vatn út um gogginn en halda fæðunni eftir. Kafendur eru þyngri en buslendur, sem gerir þeim kleift að kafa dýpra en gerir þeim jafnframt erfiðara fyrir að hefja sig til flugs. Einstaka tegundir ([[gulönd|gulendur]]) hafa sérhæft sig í að veiða stærri fiska.

Steggir eða blikar hjá norðlægum andategundum eru oft með skrautlegan [[fjaðrahamur|fjaðraham]] sem þeir [[fjaðrafellir|fella]] á sumrin og verða þá líkari kvenfuglunum. Margar andategundir verða tímabundið ófleygar meðan á fjaðrafelli stendur; þá leita þær uppi örugg svæði þar sem nægt æti er að finna. Fjaðrafellir er venjulega undanfari flutninga hjá [[farfugl]]um.

Sumar andategundir, sérstaklega þær sem verpa á kaldari svæðum á [[norðurhvel Jarðar|norðurhveli Jarðar]], eru farfuglar, en aðrar ekki. Sumar tegundir, sérstaklega í [[Ástralía|Ástralíu]], þar sem [[regn]] er ótryggt, lifa flökkulífi og leita uppi tímabundin vötn og polla sem myndast við staðbundið regn. 

Karlendur eru kallaðar „steggur“ eða „bliki“ á [[íslenska|íslensku]], en kvenfuglar ýmist einfaldlega „önd“ eða „kolla“. 

== Endur og menn ==
Á mörgum stöðum eru villiendur (þar með taldar ræktaðar endur sem er sleppt) veiddar af [[skotveiði]]mönnum.

Endur eru ræktaðar ([[aliendur]]) fyrir [[kjöt]], [[Egg (matur)|egg]], [[dúnn|dún]] og [[fiður]]. Þær eru líka ræktaðar sem [[skrautfugl]]ar og haldnar á [[andatjörn]]um eða sýndar í [[dýragarður|dýragörðum]]. Allar tegundir alianda nema [[moskusönd]] eru afkomendur [[stokkönd|stokkandarinnar]]. Margar aliendur geta orðið miklu stærri en villtir frændur þeirra með 30 [[sentimetri|sm]] skrokklengd (frá hálsi að stéli) og geta hæglega gleypt [[norræni froskur|norræna froskinn]] (''Rana temporaria'').

Gerð er [[andalifrarkæfa|lifrarkæfa]] úr andalifur sem líkist [[gæsalifrarkæfa|gæsalifrarkæfu]].

== Orðsifjafræði ==
Orðið „önd“ er komið af [[frumgermanska]] orðinu ''*anuð-'', ''*anið-'' og ''*anað-'' sem kom úr [[indóevrópsk tungumál|indóevrópsku rótinni]] ''*anǝt-''. Orðið er samstofna mörgum [[Evrópa|Evrópumálum]]; til dæmis [[færeyska]] orðinu ''ont''; [[nýnorska]], [[sænska]] og [[danska]] orðinu ''and'', [[miðlágþýska]] orðinu ''ant'', [[fornháþýska]] orðunum ''anut'', ''anat'' og ''anit''; [[nýháþýska]] orðinu ''ente'', [[fornenska]] orðinu ''ænid'' og ''enid''. ''eend'' í [[hollenska|hollensku]], ''anas'' í [[latína|latínu]] og ''antas'' í [[litháíska|litháísku]]. Samanber [[latína|latneska]] orðinu ''anas'' sem hefur [[eignarfall]]ið ''anatis''; [[forngríska]] orðin &#957;&#8134;&#964;&#964;&#945; (nētta) e&#240;a &#957;&#8134;&#963;&#963;&#945; (nēssa).<ref name="orðsifjar">{{ÍO|bls=1224|önd}}</ref><ref>[http://starling.rinet.ru/cgi-bin/response.cgi?single=1&basename=/data/ie/germet&text_number=+++764&root=config Germanic etymology]</ref>

[[Enska]] orðið ''duck'' er komið af sögninni „to duck“, að beygja sig niður eða undir eitthvað ([[engilsaxneska]]: ''*dūcan'') samanber „að dúkka“.

== Frægar endur ==
* [[Litli ljóti andarunginn]], aðalpersónan í ævintýri [[H. C. Andersen]]s sem reyndist vera [[svanur]].
* [[Andrés Önd]] og fjölskylda hans í teiknimyndum [[Walt Disney]]s.
* [[Daffi önd]] í teiknimyndum [[Warner Bros]].

== Tengill ==
{{vísindavefurinn|4627|Hvað getið þið sagt mér um endur?}}

== Neðanmálsgreinar ==
<references/>

[[Flokkur:Andaætt]]

[[ba:Өйрәктәр]]
[[bi:Dakdak]]
[[bo:བྱ་གག]]
[[chr:ᎧᏬᏄ]]
[[ckb:مراوی]]
[[iu:ᒥᑎᖅ]]
[[lez:ПIатIар]]
[[nv:Naalʼeełí]]
[[os:Бабыз]]
[[pnb:بطخ]]
[[qu:Pili]]
[[sr:Пловка]]
[[su:Éntog]]
[[te:బాతు]]
[[udm:Ӵӧж]]
[[ur:بطخ]]