Skoða frumkóða fyrir Ungbarnadauði

[[Mynd:Infant-mortality.svg|thumb|right|Heimskort sem sýnir tíðni ungbarnadauða í ólíkum löndum.]]
'''Ungbarnadauði''' er [[dauði]] [[barn]]s á fyrsta aldursári. Tíðni ungbarnadauða er skilgreind sem fjöldi látinna barna 12 mánaða og yngri á hver 1.000 börn sem fæðast lifandi.<ref>{{cite journal | vauthors = Mathews TJ, MacDorman MF | title = Infant mortality statistics from the 2009 period linked birth/infant death data set | journal = National Vital Statistics Reports | volume = 61 | issue = 8 | pages = 1–27 | date = January 2013 | pmid = 24979974 | url = https://www.cdc.gov/nchs/data/nvsr/nvsr61/nvsr61_08.pdf }}</ref> [[Vöggudauði]], óútskýrt skyndilegt andlát barns undir 12 mánaða aldri, er ein orsök ungbarnadauða. [[Barnadauði]] er dauði barna undir fimm ára aldri,<ref>{{cite news | url = https://data.unicef.org/topic/child-survival/under-five-mortality/ | title = Under-Five Mortality | work = UNICEF | access-date = 2017-03-07 }}</ref> og [[burðarmálsdauði]] er dauði [[fóstur]]s eða [[nýburi|nýbura]], eftir 22 vikna meðgöngu og áður en barnið er 28 daga gamalt.

Ástæður ungbarnadauða eru margvíslegar og tengjast meðal annars sjúkdómum, umhverfisþáttum og efnahagslegum þáttum. Algengar orsakir ungbarnadauða eru [[köfnun í fæðingu]], [[lungnabólga]], [[fæðingargalli|fæðingargallar]], vandamál í [[meðganga|meðgöngu]] eða við [[fæðing]]u, [[nýburasýking]], [[niðurgangur]], [[malaría]], [[mislingar]] og [[vannæring]].<ref>{{cite web |url=https://www.womenandchildrenfirst.org.uk/infant-mortality-newborn-health |title=Infant Mortality & Newborn Health |publisher=Women and Children First |access-date=2017-04-25 |archive-date=2019-12-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191210053014/https://www.womenandchildrenfirst.org.uk/infant-mortality-newborn-health |url-status=dead }}</ref> Skortur á læknisþjónustu á meðgöngu, [[áfengi]]sneysla, [[reykingar]] og [[eiturlyf]]janeysla, eru meðal áhrifaþátta.<ref>{{Cite web|last=CDC|date=2020-06-03|title=Commit to Healthy Choices to Help Prevent Birth Defects {{!}} CDC|url=https://www.cdc.gov/ncbddd/birthdefects/prevention.html|access-date=2020-07-30|website=Centers for Disease Control and Prevention|language=en-us}}</ref> Tíðni ungbarnadauða tengist mörgum öðrum breytum eins og menntunarstigi móður, umhverfisaðstæðum, samfélagslegum innviðum og heilbrigðisþjónustu.<ref name=pmid26195213>{{cite journal | vauthors = Genowska A, Jamiołkowski J, Szafraniec K, Stepaniak U, Szpak A, Pająk A | title = Environmental and socio-economic determinants of infant mortality in Poland: an ecological study | journal = Environmental Health | volume = 14 | pages = 61 | date = July 2015 | pmid = 26195213 | pmc = 4508882 | doi = 10.1186/s12940-015-0048-1 }}</ref> Aðgerðir eins og bætt hreinlætisaðstaða, aðgangur að hreinu drykkjarvatni, [[bólusetning]]ar gegn algengum smitsjúkdómum og aðrar [[lýðheilsa|lýðheilsuráðstafanir]] draga úr tíðni ungbarnadauða.

Árið 1990 létust 8,8 milljón börn undir 12 mánaða aldri í heiminum.<ref>{{cite web |title=Infant Mortality |url=https://www.who.int/gho/child_health/mortality/neonatal_infant_text/en/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20140324141053/http://www.who.int/gho/child_health/mortality/neonatal_infant_text/en/ |url-status=dead |archive-date=March 24, 2014 |website=World Health Organization |publisher=World Health Organization |access-date=22 October 2020 |date=2020}}</ref> Árið 2015 var þessi tala komin niður í 4,6 milljónir.<ref name="Roser">{{Cite journal|last=Roser|first=Max|date=2013-05-10|title=Child Mortality|url=https://ourworldindata.org/child-mortality|journal=Our World in Data}}</ref> Tíðni ungbarnadauða minnkaði úr 65 í 29 andlát á 1.000 fæðingar á heimsvísu á sama tíma.<ref>{{Cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/sp.dyn.imrt.in|title=Mortality rate, infant (per 1,000 live births) {{!}} Data|website=data.worldbank.org|access-date=2019-03-24}}</ref> Árið 2017 létust 5,4 milljón börn fyrir fimm ára aldur,<ref>{{Cite web|title=Children: reducing mortality|url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/children-reducing-mortality|access-date=2020-07-31|website=www.who.int|language=en}}</ref> en árið 1990 var þessi tala 12,6 milljónir.<ref name="Roser" /> Talið er að hægt væri að fyrirbyggja 60% þessara andláta með tiltölulega einföldum aðgerðum eins og samfelldri [[brjóstagjöf]], bólusetningum og bættri næringu.<ref>{{cite web|url=https://www.who.int/pmnch/media/press_materials/fs/fs_mdg4_childmortality/en/|archive-url=https://web.archive.org/web/20110314194542/http://www.who.int/pmnch/media/press_materials/fs/fs_mdg4_childmortality/en/|url-status=dead|archive-date=March 14, 2011|title=WHO {{!}} Child mortality|website=www.who.int|access-date=2017-03-16}}</ref>

== Tíðni ungbarnadauða ==
Samkvæmt [[Sameinuðu þjóðirnar|Sameinuðu þjóðunum]]<ref>[http://esa.un.org/unpd/wpp/DVD/Files/1_Indicators%20(Standard)/EXCEL_FILES/3_Mortality/WPP2015_MORT_F01_1_IMR_BOTH_SEXES.XLS United Nations World Population Prospects]</ref> voru eftirtalin fimm lönd með hæsta tíðni ungbarnadauða 2015-2020:
{| class="wikitable" |
! Land eða landsvæði || style=max-width:8em | Tíðni ungbarnadauða 2015-2020
|-
| {{flag|Mið-Afríkulýðveldið}} || 81,90
|-
| {{flag|Síerra Leóne}} || 80,77
|-
| {{flag|Tjad}} || 74,50
|-
| {{flag|Sómalía}} || 69,31
|-
| {{flag|Miðbaugs-Gínea}} || 66,13
|}

Samkvæmt sömu heimild voru eftirtalin fimm lönd með lægsta tíðni ungbarnadauða 2015-2020:
{| class="wikitable" |
! Land eða landsvæði || style=max-width:8em | Tíðni ungbarnadauða 2015-2020
|-
| {{flag|Ísland}} || 1,25
|-
| {{flag|Hong Kong}} || 1,32
|-
| {{flag|Singapúr}} || 1,63
|-
| {{flag|Finnland}} || 1,71
|-
| {{flag|Japan}} || 1,76
|}

== Tilvísanir ==
{{reflist}}

[[Flokkur:Dauði]]
[[Flokkur:Barnalækningar]]