Skoða frumkóða fyrir Umhverfis- og auðlindahagfræði

{| class="toccolours" style="float:right; clear: right; margin:0 0 1em 1em; font-size: 0.85em; width: 380px;"
|- 
| style="background:#0000cc; text-align:center; color: white; font-size: 1.2em;" |'''Orkunotkun heimsins'''
|- 
| 
<!-- 1st IMAGE -->
[[File:Total World Energy Consumption by Source 2010.png|frameless|410px|alt=Schematic of the global sources of energy in 2010]]
<!-- legend of 1st IMG -->
<div style="padding-left: 20px; margin: -10px 0 15px 0">
{| style="width: 100%; text-align: left;"
|-
| width=100 |'''Heildarnotkun''' || colspan=2 style="text-align: left;"| '''Endurnýjanlegir orkugjafar'''
|-
| valign=top |
{{legend|#663200|border=1px solid #f2f2f2| [[Fossil Fuels|Fossil]]}}
{{legend|#569d1b|border=1px solid #f2f2f2| [[Renewable power|Renewable]] }}
{{legend|#ff420e|border=1px solid #f2f2f2| [[Nuclear power|Nuclear]]}}
| valign=top |
{{legend|#7d0020|border=1px solid #f2f2f2| [[Biomass heating system|Biomass heat]]}}
{{legend|#ff420e|border=1px solid #f2f2f2| [[Solar hot water|Solar-water]]}}
{{legend|#b97956|border=1px solid #f2f2f2| [[Geothermal heating|Geo-heat]]}}
{{legend|#83cafe|border=1px solid #f2f2f2| [[Hydroelectricity|Hydro]]}}
{{legend|#23b14f|border=1px solid #f2f2f2| [[Ethanol]]}}
{{legend|#f31d25|border=1px solid #f2f2f2| [[Biodiesel]]}}
| valign=top |
{{legend|#314005|border=1px solid #f2f2f2| [[Biomass|Biomass electric]]}}
{{legend|#01a2e6|border=1px solid #f2f2f2| [[Wind power|Wind]]}}
{{legend|#411f5c|border=1px solid #f2f2f2| [[Geothermal electricity|Geo-electric]]}}
{{legend|#ff960f|border=1px solid #f2f2f2| [[Solar PV]]}}
{{legend|#c4000a|border=1px solid #f2f2f2| [[Concentrated solar power|Solar CSP]]}}
{{legend|#3f47cc|border=1px solid #f2f2f2| [[Ocean power|Oceanic]]}}
|-
! colspan="3" style="font-weight: normal; padding-top: 5px; font-size: 0.95em;" |Heimild: ''Renewable Energy Policy Network''<ref>REN21 – Renewable Energy Policy Network for the 21st Century [http://www.map.ren21.net/GSR/GSR2012.pdf ''Renewables 2012: Global Status Report''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121215215616/http://www.map.ren21.net/GSR/GSR2012.pdf |date=2012-12-15 }}</ref>
|}
</div>
<!-- PART II -->
<div style="background:#0000cc; text-align:center; color: white; font-size: 1.2em;"> 
'''Orkuframleiðsla'''
</div>
<!-- 2nd IMAGE -->
<div style="background-color: white; margin-bottom: 15px;">
[[File:World total primary energy production chart only.png|frameless|380px|alt=Heildarnotkun helstu orkukosta]]

<div style="padding-left: 18px; margin-top: -6px;">
{| style="width: 100%; text-align: left;"
|-
| valign=top colspan=2 | {{legend|#ff400e|border=1px solid #f2f2f2|Heildarorkuframleiðsla<ref>EIA – Energy Information Administration [http://www.eia.gov/cfapps/ipdbproject/IEDIndex3.cfm?tid=44&pid=44&aid=1 International Energy Statistics]</ref>}}
|-
| valign=top |
{{legend|#ffd320|border=1px solid #f2f2f2| [[Kína]]}}
{{legend|#7e0021|border=1px solid #f2f2f2| [[Rússland]]}}
{{legend|#83caff|border=1px solid #f2f2f2| [[Afríka]]}}
| valign=top |
{{legend|#004586|border=1px solid #f2f2f2| [[Bandaríkin]]}}
{{legend|#579d1c|border=1px solid #f2f2f2| [[Evrópa]]}}
{{legend|#314004|border=1px solid #f2f2f2| [[Mið- og Suður-Afríka]]}}
|}
</div>
<!-- PART III -->
<div style="background:#0000cc; text-align:center; color: white; font-size: 1.2em;"> 
'''Framtíðarspá um orkunotkun'''
</div>
<!-- 3rd IMAGE -->
<div style="background-color: white; margin-bottom: 15px;">
[[File:World energy consumption outlook.png|380px|thumb|Framtíðarspá um orkunotkun gerð árið 2011<ref>World energy consumption outlook from the International Energy Outlook, published by the U.S. DOE Energy Information Administration</ref>]]
|}

[[File:Mannfjöldaþróun eftir svæðum.png|300px|thumb|Mannfjöldaþróun eftir svæðum]]
[[File:Earth's City Lights by DMSP, 1994-1995 (large).jpg|300px|thumb|Jörðin að næturlagi.]]

[[File:Moss Landing Power Plant p1270026.jpg|300px|thumb|Virkjunin í ''Moss Landing'' í Kaliforníu, þar sem jarðgasi er breytt í rafmagn.]]
[[File:BarnettShaleDrilling-9323.jpg|300px|thumb|Borað eftir jarðgasi í Texas.]]

[[File:Alternative Energies.jpg|300px|thumb|Vindmyllur.]]
[[File:ThreeGorgesDam-China2009.jpg|300px|thumb|Stærsta vatnsaflsvirkjun í heimi, ''Three Gorges Dam'' í Kína sem framleiðir 22.500 MW af rafmagni.]]
[[File:Solar Panels at Topaz Solar 6 (8159037280).jpg|300px|thumb|Stærsta sólarvirkjn í heimi ''Topaz Solar Farm''.]]
[[File:NesjavellirPowerPlant edit2.jpg|300px|thumb|Jarðgufuvirkjunin á Nesjavöllum.]]
[[File:Stwlan.dam.jpg|300px|thumb|Vatnsaflsvirkjunin í Ffestiniog í Wales.]]

'''Umhverfis- og auðlindahagfræði''' ([[English language|english]]: ''natural resource economics'') er fræðigrein sem fjallar um vernd og nýtingu [[Náttúruauðlind|náttúruauðlinda]] og verðmæti og dreifingu [[Almannagæði|almannagæða]]. Með greininni er leitast við að brúa bil á milli tveggja fræðasviða og tengja saman sjónarmið [[Umhverfisvernd|umhverfisverndar]], þar sem áherslan er á [[sjálfbær þróun|sjálfbæra þróun]] og ábyrga nýtingu auðlinda og sjónarmið hefðbundinnar [[hagfræði]], þar sem áherslan er á að auðlindir séu frumhráefni við framleiðslu og grundvöllur efnahagslegs vaxtar. Markmið fræðanna er að rannsaka samspil hagkerfa og [[Vistkerfi|vistkerfa]] [[Jörðin|jarðarinnar]] og þróa sjálfbært og skilvirkt efnahagskerfi á alþjóðavísu.<ref name=":0">Field, B. C. (2008). ''Natural Resource Economics - An Introduction.'' Long Grove: Waveland Press.</ref>

Greinin leitast við að rannsaka og upplýsa hvernig nýting auðlinda er ástunduð og hvort dreifing almannagæða fari fram með ábyrgum og réttlátum hætti, ekki síst í ljósi fjölgunar mannkyns og spám um mannfjöldaþróun næstu áratuga.<ref>[http://www.un.org/en/development/desa/population/index.shtml Sameinuðu þjóðirnar - ''UN Department of Economic and Social Affairs Population Division'']</ref>

Greinin leitast við að leggja fram og kynna samfélagslega ábyrgar leiðir um vernd og nýtingu auðlinda og þróa lausnir sem gagnast samfélagi mannanna sem heild, þegar til lengri tíma er litið. Fræðin fjalla einnig um og rannsaka möguleika [[Endurnýjanleg orka|nýrra orkugjafa]], ekki síst þeirra sem geta komið í stað [[Kolefni|kolefnaeldsneyta]], orðið grunnur að orkubúskap mannkyns og staðið undir framleiðslu, neyslu og efnahagslegum vexti til framtíðar.<ref name=":0" />

== Mikilvæg álitamál í umhverfis- og auðlindahagfræði ==
Í '''umhverfis- og auðlindahagfræði''' er leitað lausna á hagfræðilegum álitamálum er snerta auðlindir jarðarinnar. Leitað er jafnvægis á milli efnahagslegs vaxtar og umhverfisverndar. Framþróun getur aðeins talist sjálfbær í hagfræðilegum skilningi ef undirliggjandi verðmæti vaxa eða haldast óbreytt yfir ákveðið tímabil. Efnahagsleg verðmæti (e. capital) geta þannig ekki vaxið til lengdar nema náttúruleg verðmæti liggi til grundvallar. Engin trygging er fyrir því að nauðsynlegar tækniframfarir muni verða til þess að hægt verði að skapa verðmæti óháð ásigkomulagi náttúruauðlinda.<ref name=":1" />

Þess vegna ganga kynslóðir samtímans á verðmæti komandi kynslóða, líkt og með yfirdráttarláni. Slíkt fyrirkomulag er ósjálfbært og mun óhjákvæmilega leiða af sér verri lífsgæði fyrir jarðarbúa. Sameiginlegur arfur kynslóðanna er ekki síst fólginn í auðlindum náttúrunnar, orku, hreinu lofti, ferskvatni og landsvæðum. Að eyðileggja þessar auðlindir í þágu hagvaxtar til skamms tíma, bitnar helst á kynslóðum framtíðar, en jafnframt þeim sem nú byggja jörðina.<ref name=":1">Todaro, M. P. & Smith, S. C. (2011). ''Economic Development.'' Essex: Pearson Education Limited.</ref> 

=== Ábyrg nýting auðlinda ===
Ein meginspurningin sem liggur til grundvallar, þegar kemur að því að meta hvort nýting auðlinda jarðarinnar sé með ábyrgum hætti, er hvort framboð auðlinda og orkukosta muni vera nægjanlegt til þess að standa undir efnahagslegum þörfum þeirra kynslóða sem nú byggja jörðina, barna þeirra, barnabarna og nýrra kynslóða um ókomna framtíð? Hvort skortur á náttúruauðlindum muni verða svo víðtækur að hann muni ógna lífsgæðum og lífi jarðarbúa? Mun skorturinn leiða til hruns í lífsgæðum og þar með afturhvarf til forna búskaparhátta eða mun manninum takast að uppgötva nýjar og umhverfisvænni leiðir til orkuframleiðslu?<ref name=":0" />

=== Sjálfbær þróun ===
Hugmyndafræðin um [[Sjálfbær þróun|sjálfbæra þróun]] (e. sustainable development) og [[Sjálfbær þróun|sjálfbærni]] (e. sustainability) fæddist um svipað leyti og umhverfis- og auðlindahagfræði og hefur, ásamt efnahagslegri skilvirkni (e. economic efficiency), verið eitt meginviðfangsefnið innan fræðanna, enda jafnvægi á milli efnahagslegs vaxtar og umhverfisverndar lykilþáttur í sjálfbærri þróun. Upphaf hugmyndarinnar má rekja til þess markmiðs um að tengja sjónarmið [[Náttúruvernd|náttúruverndar]] við [[hagfræði]] og efnahagslegar áherslur. Markmiðið var að gera hugmyndafræði umhverfissinna gjaldgenga í opinberri stefnumörkun, þar sem hagfræðilegar áherslur voru ríkjandi áður. Hugtakinu var þannig upphaflega ætlað að mýkja ásýnd umhverfisverndar í augum hagfræðinga. Í stað þess að hafna alfarið hugmyndum um vöxt og framþróun, var lagt upp með að stefnunni um vöxt yrði breytt í samræmi við nýjar og auknar kröfur um [[umhverfisvernd]].<ref name=":0" />

=== Samspil manns og náttúru ===
Aukin útbreiðsla hugtaksins um [[Sjálfbær þróun|sjálfbæra þróun]] og áhugi á [[umhverfisvernd]] á síðustu áratugum, er til marks um breytt viðhorf. Skilningur á samspili manns og náttúru hefur aukist. Ekki er lengur litið svo á, að maðurinn drottni yfir náttúrunni og ekki er litið svo á að maður og náttúra séu aðskilin fyrirbæri, líkt og talið var síðustu 200 árin eða svo. Ekki er lengur litið á náttúruna sem forðabúr fyrst og fremst, ætlað að fullnægja þörfum mannsins til efnahagslegs vaxtar og vaxandi skilningur er á því, að grípa þurfi til aðgerða, svo koma megi í veg fyrir auðlindaskort.<ref>Hopwood, B., Mellor, M. & O'Brian, G. (2005). Sustainable Development: Mapping Different Approaches. ''Sustainable Development, 13'', 38–52.</ref> Sérstaklega virðist á því nokkuð almennur skilningur meðal þjóða heims, að lyfta þurfi þeim samfélögum sem einna verst eru stödd, upp úr sárri fátækt og til hagsældar.<ref>Giddens, A. (2011). ''The Politics of Climate Change.'' Cambridge: Polity Press.</ref>

=== Reikningsskil umhverfisþátta ===
Ein aðferð til þess að finna jafnvægi á milli umhverfis og efnahags er að umhverfisþáttum séu gerð reikningsskil við stefnumótun, í hagfræðilíkönum og við útreikninga á hagsæld samfélaga (e. environmental accounting). Til dæmis ef reikna á mögulega velferð framtíðarkynslóða, væri hægt að taka með í reikninginn hversu mikið náttúruauðlindir hefðu rýrnað á milli tímabila. Hægt væri að setja markmið um enga rýrnun náttúrugæða, eða, að verði rýrnun á einu sviði, verði að bæta hana upp á öðru sviði með sambærilegum eða meiri gæðum. Til þess að þróun samfélags geti talist sjálfbær verða heildarverðmæti samfélagsins að aukast, náttúruauðlindir mega ekki rýrna og sjálfbær landsframleiðsla (e. sustainable net national income) má ekki verða meiri en sem nemur endurnýjanleika undirliggjandi auðlinda.<ref name=":1" />

== Áskoranir tengdar umhverfis- og auðlindahagfræði ==
Innan '''umhverfis- og auðlindahagfræði''' er tekist á við helstu áskoranir sem mannkynið stendur frammi fyrir á komandi árum og áratugum. Fjölgun mannkyns í ljósi yfirstandandi loftslagsbreytinga og afleiðinga hlýnunar jarðar kallar á nýjar og róttækar lausnir. Þær lausnir þurfa meðal annars að fela í sér breytingar á þeim framleiðslu- og neysluháttum sem íbúar [[Vesturlönd|Vesturlanda]] hafa stundað um áratugaskeið. Alþjóðasamfélagið verður því að bregðast við þeim samfélagslega kostnaði og hnattrænum úthrifum sem hlotist hafa af neysluháttum og hegðun nútímamannsins.

=== Fjölgun mannkyns ===
Þróun mannfjölda á jörðinni var í jafnvægi framanaf æviskeiði mannsins og fjölgunin hægfara. [[Iðnbyltingin|Iðnbyltingunni]] fylgdi mikil fólksfjölgun og sama má segja um tæknibyltingu síðustu áratuga. Á 20. öldinni tók mannkyninu að fjölga verulega og mun hraðar en áður. Um miðja 20. öldina voru tveir milljarðar manna á jörðinni. Aðeins þremur áratugum síðar hafði sú tala tvöfaldast og nú í upphafi 21. aldar telur mannkynið rúmlega sjö milljarða, sem er meira en þreföldun á einni mannsævi. Hröðun fjölgunarinnar virðist þó hafa náð hámarki, þótt fjölgunin haldi áfram.<ref>[http://www.un.org/en/development/desa/population/ Sameinuðu þjóðirnar - ''UN Department of Economic and Social Affairs: Population Division'']</ref>

Þessi mikla fólksfjölgun helst í hendur við hlýnun jarðar og er einn helsti áhrifavaldur þegar kemur að aukningu [[Gróðurhúsalofttegund|gróðurhúsalofttegunda]] í [[Andrúmsloft|andrúmsloftinu]]. Náttúran er því undir stórauknu álagi og hratt gengur á auðlindirnar, ekki síst þegar fjölgar í millistéttum stærstu þjóðríkja heims. Álagið á helstu hráefni, svo sem málma og kol eykst samhliða og jarðefnaeldsneyti hafa aldrei verið notuð í meira mæli. Notkun vatns eykst að sama skapi og ferskvatn er orðið ein eftirsóttasta auðlind jarðar.<ref>[http://esa.un.org/unpd/wpp/index.htm Sameinuðu þjóðirnar - ''UN World Population Prospects'']</ref>

Hluti af lausninni hlýtur að vera að koma böndum á mannfjöldaþróunina. Talið er líklegt er að um miðja öldina muni mannkynið telja yfir níu milljarða. Samkvæmt spám mun þá hægja á aukningunni og jafnvægi komast á þróunina. Fjölgunin er talin ná hámarki í lok aldarinnar, þegar um ellefu milljarðar manna munu búa á jörðinni. Þetta er þó háð nokkrum afgerandi þáttum, svo sem hvort hægt verði að koma böndum á ótímabærar þunganir í þróunarríkjum og hægja á aukningunni sem nú á sér stað, einkum á [[Indland|Indlandi]], í [[Kína]], [[Indónesía|Indónesíu]] og í mörgum fátækustu löndum [[Afríka|Afríku]].<ref>[http://www.un.org/en/development/desa/population/publications/pdf/trends/WPP2012_Wallchart.pdf Sameinuðu þjóðirnar - ''UN World Population Chart'']</ref><ref>[https://sustainabledevelopment.un.org/ Sameinuður þjóðirnar - ''UN Sustainable Development'']</ref>

=== Krafa um breytta neysluhætti ===
Bein afleiðing af mannfjöldaþróuninni, er að neysla og framleiðsla á hvers konar vöru og þjónustu hefur aukist verulega og að öllu óbreyttu mun hún halda áfram að aukast. Neyslan eykst á áður óþekktum hraða og matvælaframleiðsla hefur náð nýjum hæðum sem gerir það að verkum að aukið álag er á bústofna og landbúnað almennt, auk þess sem nýting ræktarlands verður sífellt meiri. Í þessu ljósi hlýtur að koma að því að sjálfbærni í neysluháttum verði vart möguleg, án þess að verulegar breytingar verði gerðar á núverandi framleiðslu- og neyslumynstri. Alþjóðasamfélagið verður þannig að svara því hversu raunhæfar kröfurnar séu um óbreytt eða bætt lífsgæði, ekki síst á [[Vesturlönd|Vesturlöndum]], þegar ljóst er að þær lífsgæðakröfur sem uppi eru munu leiða til auðlindaskorts og eru ósjálfbærar, þegar til lengri tíma er litið.<ref name=":1" />

=== Loftslagsbreytingar ===
[[Hlýnun jarðar|Loftslagsbreytingar]] og hlýnun jarðar eru stærsta viðfangsefni [[mannkyn|mannkyns]]. Loftslagsváin er helsta áskorun okkar daga og ógn við komandi kynslóðir. Hlýnun jarðar getur þannig hindrað að hægt verði að skila [[Jörðin|jörðinni]] til framtíðarkynslóða í líku ásigkomulagi gagnvart lífvænleika mannsins. Hnattrænt eðli loftslagsbreytinga gerir vandann flóknari viðfangs og kallar á samræmdar aðgerðir fjölmargra aðila. Sú staðreynd að afleiðingarnar bitna oft og tíðum á þeim sem eru alfarið ótengdir orsökunum, gerir það að verkum að bein ábyrgð hvers og eins aðila er óljós.<ref name=":2" />

 Hin hagræna mótsögn þegar kemur að viðbrögðum við vandanum, er að helsta orsök vandans – aukinn koltvísýringur í andrúmsloftinu – er afleiðing efnahagslegrar framþróunar og uppgangs í efnahagslífi heimsins. Í hefðbundnum hagfræðilegum skilningi getur þetta þýtt að hægja þurfi á framförum og uppgangi, til þess að minnka útblástur koltvísýrings. Líkt og dæmin sanna hafa fá þjóðríki þó verið tilbúin til að fara í þá vegferð upp á sitt einsdæmi, án þess að heildstæð og hnattræn áætlun liggi fyrir, slík er fórnin efnahagslega.<ref name=":2">Groenwegen, J., Spithoven, A. & van den Berg, A. (2010). ''Instututional Economics – An Introduction.'' Basingstoke, Hampshire: Palgrave Macmillan.</ref> 

=== Samfélagslegur kostnaður og úthrif ===
Sá mikli samfélagslegi kostnaður (e. social cost) og þau úthrif (e. externalities) sem stafa af hlýnun jarðar geta komið í veg fyrir að framþróun mannkyns geti orðið með þeim hætti og af þeim krafti sem hún helst þyrfti að vera. Áframhaldandi nýting mannkyns á kolefnaeldsneyti með sama þunga og verið hefur, mun gera það sífellt erfiðara að snúa af ósjálfbærri nýtingu auðlinda. Í þessu stóra samhengi má segja að ábyrg nýting auðlinda sé lítið annað en fjarlægur draumur, því ef ekki tekst að hemja olíufíkn nútímasamfélagsins verður framtíðarþróunin alls ekki arðbær né sjálfbær og þar með ekki hagfelld lífi mannsins á jörðinni.<ref name=":0" />

== Uppruni umhverfis- og auðlindahagfræði ==
[[File:NASA-Apollo8-Dec24-Earthrise.jpg|300px|thumb|Ljósmyndin ''Earthrise'' sem tekin var 24. desember 1968 um borð í Apollo áttunda á sporbaug um jörðu.]]
[[File:Our Common Future - bók.png|300px|thumb|Forsíða skýrslunnar ''Our Common Future''.]]

'''Umhverfis- og auðlindahagfræði''' kom fyrst fram sem fræðigrein á sjöunda áratugnum og mótaðist í kjölfar aukinnar vitundar um takmarkanir á nýtingu auðlinda, ekki síst þegar vitneskja fór vaxandi um að nýting [[Kolvetni|kolefnaeldsneyta]] (e. fossil fuels) nálgaðist endimörk. Fræðin þróuðust frekar og náðu flugi í kjölfar vitundarvakningar um vaxandi hnattræn umhverfisvandamál, aukin félagsleg og hagræn vandamál vegna [[Fátækt|fátæktar]] og [[Ójöfnuður|ójöfnuðar]], sem og vaxandi áhyggjur af grundvelli efnahagskerfa heimsins og þar með framtíð mannkyns almennt. Fræðin tengja þannig ógnir sem umhverfið stendur frammi fyrir við hinar hagrænu, efnahagslegu og félagslegu áskoranir samfélags mannanna.<ref name=":0" />

=== Óttinn við skort ===
Óttinn við skort á framboði og minnkandi forða auðlinda er ekki nýtt viðfangsefni. Löngu fyrir [[Iðnbyltingin|iðnbyltinguna]], þegar hagkerfi voru að mestu leyti háð staðbundinni auðlindanýtingu, var ótti við skort á eldivið og [[Vatn|vatni]] algengur. Á meðan [[Iðnbyltingin|iðnbyltingin]] stóð yfir, tók við ótti um að [[Kol|kolanámur]] myndu tæmast og orsaka efnahagshrun, enda kol óendurnýjanleg auðlind.<ref name=":0" /> 

Í [[Olíukreppan 1973|olíukreppunni]] á áttunda áratugnum beindust augu heimsins, þó einna helst [[Vesturlönd|Vesturlanda]], að óttanum við skort og hvað tæki við ef auðlindum jarðarinnar og [[Olía|olíunni]] nyti ekki við í sama mæli um ókomna framtíð. Spurt var hvort fórna þyrfti lífsgæðum stærsta hluta jarðarbúa eða hvort efnahagskerfi heimsins myndu að lokum hrynja vegna skorts á möguleikum til frekari auðlindanýtingar.<ref name=":0" />

=== Vitundarvakning ===
Ferðalag mannsins til [[Tunglið|Tunglsins]] árið 1969 og þær einstöku ljósmyndir af [[Jörðin|jörðinni]] sem birtust í tengslum við leiðangurinn, kölluðu meðal annars fram vitundarvakningu um nauðsyn þess að vernda [[Vistkerfi|vistkerfið]] og [[Náttúra|náttúruna]] og ganga ekki á auðlindir með óábyrgum hætti. [[Jörðin]] væri eina heimili mannkyns um ókomna framtíð og því bæri núverandi kynslóðum að vernda hana og skila auðlindum til framtíðarkynslóða í líku eða betra ásigkomulagi.<ref name=":3">Dresner, S. (2002). ''The Principles of Sustainability.'' London: Earthscan Publications.</ref> 

Ljósmynd sem tekin var í [[Apollo-geimferðaáætlunin|Apollo]] áttunda og fékk nafnið ''Jarðaruppkoma'' (e. Earthrise) kallaði fram hnattræna hugarfarsbreytingu um náttúruvernd og hefur verið kölluð áhrifamesta umhverfismynd allra tíma.<ref>[https://www.nasa.gov/multimedia/imagegallery/image_feature_1249.html#.VRjxpzusWc8 NASA - ''Earthrise'']</ref> Önnur ljósmynd sem geimfarar í [[Apollo-geimferðaáætlunin|Apollo]] sautjánda tóku árið 1972 vakti álíka athygli og fékk nafnið ''Bláa marmarakúlan'' (e. The Blue Marble). Myndin sýndi jörðina í fyrsta sinn með heildstæðum hætti utanfrá.<ref>[http://earthobservatory.nasa.gov/IOTD/view.php?id=1133 NASA - ''The Blue Marble'']</ref>

=== Umhverfishreyfingin ===
Segja má að hnattræn en hægfara umhverfisbylting hafi verið viðvarandi um áratugaskeið samhliða síðustu framfaraskeiðum mannsins og öðrum tæknibyltingum, svo sem [[Iðnbyltingin|iðnbyltingunni]] og [[Stafræna byltingin|stafrænu byltingunni]]. Grunnstef hreyfingarinnar nú, er að skipta beri út mengunarfrekum og [[Kolefni|ósjálfbærum orkukostum]] fyrir umhverfisvæna og [[Endurnýjanleg orka|græna orku]] og koma þannig í veg fyrir, aðlagast eða stemma stigu við afleiðingum loftslagsbreytinga.<ref>{{Cite web |url=http://www.earth-policy.org/books/pb2/pb2ch12_ss7 |title=Earth Policy Institute - ''Building a New Economy: The Environmental Revolution'' |access-date=2015-04-14 |archive-date=2015-06-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150629234035/http://www.earth-policy.org/books/pb2/pb2ch12_ss7 |url-status=dead }}</ref><ref>[[:en:Environmental_revolution|Wikipedia: Environmental Revolution]]</ref>

Umhverfishreyfingin á rætur að rekja til ársins 1892, þegar John Muir leiddi hóp Kaliforníubúa og stofnaði umhverfissamtökin ''Sierra Club ''til þess að berjast fyrir verndun náttúruperla í [[Delaware (fylki)|Delaware]]''. ''[[Bandaríkjaþing]] hafði fengist til að friðlýsa [[Yosemiteþjóðgarðurinn|''Yosemite'']] sem þjóðgarð tveimur árum áður, en þrýstingur á að auðlindir á svæðinu yrðu nýttar til orkuframleiðslu hélt samt áfram.<ref name=":3" /><ref>[http://www.sierraclub.org/ Sierra Club]</ref><ref>[http://www.yosemitepark.com/ Yosemite National Park]</ref> 

Umhverfishreyfingin lét líka til sín taka á sjöunda áratug 20. aldar, þegar alvarleg umhverfisvandamál komust í hámæli, meðal annars í kjölfar útgáfu bókanna ''Raddir vorsins þagna'' (e. Silent Spring), ''Mannfjöldasprengjan'' (e. The Population Bomb) og ''Endimörk vaxtar ''(e. Limits to Growth), sem og í kjölfar skýrslu [[Sameinuðu þjóðirnar|Sameinuðu þjóðanna]], ''Okkar sameiginlega framtíð ''(e. Our Common Future).<ref name=":3" /><ref>[[:en:Silent_Spring|Wikipedia: ''Silent Spring'']]</ref><ref>[[:en:The_Population_Bomb|Wikipedia: The Population Bomb]]</ref><ref name=":4" /><ref name=":5" />

Umhverfishreyfing sjöunda áratugarins var tengd öflugum grasrótar- og mannréttindahreyfingum [[Hippar|hippatímabilsins]], sem meðal annars voru andvígar ríkjandi þjóðfélagsmenningu, friðarhreyfingum sem mótmæltu þátttöku Bandaríkjanna í [[Víetnamstríðið|Víetnamstríðinu]] og baráttuhreyfingum fyrir borgaralegum réttindum. Allar voru hreyfingarnar hluti af hinni svokölluðu [[Réttindabyltingin|Réttindabyltingu]] í [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]] á sjötta-, sjöunda- og áttunda áratugnum.<ref>[[:en:Hippie|Wikipedia: Hippie]]</ref><ref>[[:en:Counterculture|Wikipedia: Countercoulture]]</ref><ref>[[:en:Peace_movement|Wikipedia: Peace Movement]]</ref>

Í lok 20. aldar varð vaxandi krafa um nýja græna orkukosti og umhverfisvæna tækni vatn á myllu umhverfishreyfingarinnar, sem og þróun rafrænna bíla og endurnýjanlegra orkugjafa. Kallað var eftir því í síauknum mæli að mannkynið endurhugsaði samspil sitt við náttúruna og skapaði vistvænt og grænt hagkerfi; nýtt framleiðsluhagkerfi sem byggði ekki á jarðefnaeldsneyti heldur endurnýjanlegri og umhverfisvænni orku. Á allra síðustu árum hefur umhverfishreyfingunni vaxið fiskur um hrygg, ekki síst þegar afgerandi vísindaleg gögn hafa verið kynnt um afleiðingar hlýnunar jarðar.<ref>[[:en:Environmentalism|Wikipedia: Environmentalism]]</ref>

== Atburðir í sögu umhverfis- og auðlindahagfræði ==

=== Jarðardagurinn ===
''Jarðardagurinn'' (e. Earth Day) er alþjóðlegur dagur umhverfis- og náttúruverndar sem haldinn er 22. apríl ár hvert, í um 192 þjóðríkjum. Jarðardagurinn var fyrst haldinn hátíðlegur árið 1970 og er skipulagður af ''Earth Day Network''. Á Jarðardeginum hafa í gegnum tíðina fjölmargir viðburðir og mótmælaaðgerðir verið skipulagðar til þess að vekja athygli á helstu áskorunum sem mannkynið stendur frammi fyrir í umhverfis- og auðlindamálum, sem og að kalla eftir friði í heiminum.<ref>[http://www.earthday.org/ Earth Day Network]</ref><ref>[[:en:Earth_Day|Wikipedia: Earth Day]]</ref> 

=== Endimörk vaxtar ===
Eitt markverðasta innlegg í umhverfisumræðu þess tíma var rannsókn [[Rómarklúbburinn|Rómarklúbbsins]] (e. Club of Rome), ''Endimörk vaxtar'' (e. Limits to Growth), sem birt var árið 1972.<ref>[http://www.clubofrome.org/ Club of Rome]</ref> Niðurstaða rannsóknarinnar var að siðmenning mannanna væri að þurrka upp stærstan hluta þeirra auðlinda sem nútímasamfélög byggja grundvöll sinn á. Áframhaldandi iðnvæðing og óbreytt neyslumynstur væri ósjálfbært og þess vegna væru umtalsverðar breytingar óumflýjanlegar, ef ekki ætti illa að fara.<ref name=":3" /><ref name=":4" /> 

Endimörk vaxtar er af mörgum talin tefla fram of svartsýnni framtíðarsýn, enda auðvelt að benda á að spádómarnir hafi ekki ræst, nema að hluta. Margar viðvörunarbjöllur í skýrslunni hafa þó reynst á rökum reistar. Rannsóknin byggðist á flóknum tölvulíkönum og var meginniðurstaðan sú að auðlindaskortur myndi leiða til verulegs samdráttar í hagkerfum [[Vesturlönd|Vesturlanda]] í upphafi 21. aldarinnar.<ref name=":0" /><ref name=":3" /><ref name=":4">Meadows, D. H., Meadows, D. L., Randers, J. & Behrens, W. W. (1972). [http://www.donellameadows.org/wp-content/userfiles/Limits-to-Growth-digital-scan-version.pdf ''Limits to Growth'']''.'' New York: Universe Books.</ref>

=== Okkar sameiginlega framtíð ===
''Okkar sameiginlega framtíð'' (e. Our Common Future), er skýrsla alþjóðlegrar nefndar [[Sameinuðu þjóðirnar|Sameinuðu þjóðanna]] um umhverfi og framþróun (e. United Nations World Commission on Environment and Development – WCED). Skýrslan kom út árið 1987 í kjölfar ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna um umhverfi mannkyns (e. United Nations Conference on the Human Environment) sem haldin var í [[Stokkhólmur|Stokkhólmi]] árið 1972. Skýrslan er einnig þekkt sem ''Brunthland-skýrslan'' eftir formanni nefndarinnar [[Gro Harlem Brunthland]], fyrrum forsætisráðherra [[Noregur|Noregs]].<ref name=":5"/><ref>[[:en:Brundtland_Commission|Wikipedia: Brunthland Commission]]</ref>  

Okkar sameiginlega framtíð markaði tímamót og er einn hornsteina umræðunnar um [[umhverfisvernd]]. Innihald skýrslunnar er jafnframt eitt markverðasta innlegg þess tíma varðandi hugmyndafræðina um [[Sjálfbær þróun|sjálfbærni]] og [[Sjálfbær þróun|sjálfbæra þróun]]. Í skýrslunni er grunnstefið í hugmyndafræðinni um sjálfbæra þróun skilgreint á þennan hátt: ''Framþróun sem uppfyllir þarfir samtímans, án þess að fórna möguleikum framtíðarkynslóða á því að uppfylla sínar þarfir.''  

Markmið skýrslunnar var að sameina samfélög og þjóðir heims, þvert á [[landamæri]] og [[heimsálfur]], í því verkefni að horfa til framtíðar með umhverfis- og náttúruvernd að leiðarljósi. Skýrslan var afrakstur víðtæks samráðs vísindamanna, sérfræðinga, umhverfisverndarsamtaka, stjórnvalda og almennings í kortlagningu þeirra áskorana sem heimurinn stæði frammi fyrir í lok 20. aldar.<ref name=":5">[http://www.un-documents.net/our-common-future.pdf Our Common Future]</ref>   

Í skýrslunni var ákall til stjórnmálamanna á heimsvísu um að stuðla samhliða að vernd umhverfisins við gerð áætlana um framþróun og vöxt efnahagslífsins. Viðurkennt var að umhverfisvandamál væru að mestu hnattræn og því þyrftu viðbrögð þjóða heims að vera samræmd og hnattræn.<ref name=":5"/>  

Útgáfa skýrslunnar og starf Brunthland-nefndarinnar lagði meðal annars grunninn að [[Jarðarráðstefnan|Jarðarráðstefnunni]] (e. Earth Summit) sem fyrst var haldin í [[Ríó]] í [[Brasilía|Brasilíu]] árið 1992, alþjóðaverkefninu [[Staðardagskrá 21]] (e. Agenda 21) og var undanfari stofnunar nefndar [[Sameinuðu þjóðirnar|Sameinuðu þjóðanna]] um sjálfbæra þróun (e. United Nations Commission on Sustainable Development).<ref name=":5"/><ref>[http://www.un.org/geninfo/bp/enviro.html Earth Summit]</ref><ref>[https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/Agenda21.pdf Sameinuðu þjóðirnar - ''Agenda 21'']</ref><ref>[https://sustainabledevelopment.un.org/csd.html Sameinuðu þjóðirnar - ''UN Commission on Sustainable Development'']</ref>

=== Óþægilegur sannleikur ===
Heimildarmyndin ''Óþægilegur sannleikur'' (e. An Inconvenient Truth) með [[Al Gore]] (sem einu sinni var næsti forseti Bandaríkjanna eins og hann kynnir sig í myndinni), er eitt öflugasta framlagið í umræðunni um [[hlýnun jarðar]]. Þegar myndin var frumsýnd árið 2006 má segja að umræðan hafi stokkið upp á stærra svið og inn í almenna umræðu, sérstaklega í [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]]. Gore byggir með myndinni mikilvæga brú á milli vísinda, stjórnmálamanna og almennings. Myndin er þannig öflugt ákall um viðbrögð umheimsins við loftslagsvánni.<ref name=":6" /> 

Í myndinni lýsir Gore þeirri skoðun að framtíð samfélags mannanna sé í húfi ef ekkert verður að gert og færir fyrir því sannfærandi rök. Hann segir það siðferðislega skyldu, ekki síst stjórnmálamanna, að bregðast við. Gore bendir á mörg dæmi þess að olíuiðnaðurinn hafi með skipulegum hætti þaggað niður í þeim sem hafa viljað leggja fram upplýsingar um afleiðingar hlýnunar jarðar. Þrýstihópar á vegum olíufyrirtækja hafi ítrekað grafið undan umræðu með öllum tiltækum ráðum, meðal annars mútugreiðslum. Gore bendir á ''„að það sé erfitt að fá mann til að skilja eitthvað, séu laun hans háð því að hann skilji það ekki.“ ''<ref name=":6" />

Gore kynnir leiðir til úrbóta og segir að öll nauðsynleg tæki séu til reiðu. Tæknin sé þegar til staðar sem til þurfi, svo snúa megi þróuninni við og takast á við vandamálið. Gore segir: „''Við höfum allt sem við þurfum nema kannsi pólitískan vilja. En vitiði hvað? Í Bandaríkjunum er pólitískur vilji endurnýjanlegt hráefni.“ ''(We have everything we need but, say perhaps, political will. But do you know what? In America, political will is a renewable resource).<ref name=":6">{{cite web |url=http://www.takepart.com/an-inconvenient-truth |title=Take Part: An Inconvenient Truth |access-date=2015-04-14 |archive-date=2015-04-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150418183719/http://www.takepart.com/an-inconvenient-truth |url-status=dead }}</ref><ref>[http://climaterealityproject.org/ Climate Reality Project]</ref>

== Heimildir ==
{{reflist|2}}

[[Flokkur:Hagfræði]]