Skoða frumkóða fyrir Sýrurokk

{{Tónlistarstefna
| nafn = Sýrurokk
| bakgrunns-litur = crimson
| litur = white
| uppruni  = Seinni hluti sjöunda áratugarins í [[Bretland]]i & [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]]
| hljóðfæri = [[Rafmagnsgítar]] – [[Rafbassi|Bassi]] – [[Tromma|Trommur]] – [[orgel|Rafmagnsorgel]] – [[Sítar]] - [[Mellotron]] - [[Hljóðgervill]]
| vinsældir  = Seinni hluti 7. áratugarins - byrjun 8. áratugarins, endurvakning sem [[nýsýrurokk]] í lok 8. áratugarins.
| tengdar-stefnur = [[Sýrupopp]] – [[Nýsýrurokk]] - [[Djass]] - [[Rokk]] - [[Sýrufólktónlist]]
}}

'''Sýrurokk''' (e. ''psychedelic rock'', einnig '''sækadelía''') er [[tónlistarstefna]] sem kom fram um miðjan [[1961-1970|sjöunda áratug]] [[20. öldin|tuttugustu aldar]].<ref name="Unterberger">Unterberger, Richie. [http://www.allmusic.com/explore/essay/psychedelic-rock-t576 „Psychedelic Rock“] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111103031238/http://www.allmusic.com/explore/essay/psychedelic-rock-t576 |date=2011-11-03 }}, [http://www.allmusic.com/ ''Allmusic'']. Skoðað 29. febrúar 2012.</ref> Ekki má rugla sýrurokki við ensku stefnuna acid rock sem var ein af undirstefnum sýrurokks<ref>[http://www.allmusic.com/explore/style/acid-rock-d2690 „Acid Rock“] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101109192254/http://allmusic.com/explore/style/acid-rock-d2690 |date=2010-11-09 }}, [http://www.allmusic.com/ ''Allmusic'']. Skoðað 4. mars 2012.</ref>. Nátengdar stefnur eru [[sýrupopp]], [[sýrufólktónlist]] og [[sýrusálartónlist]]. Tónlistin átti að líkja eftir áhrifum [[ofskynjunarlyf]]ja og virkaði sem einhversskonar þematónlist svokallaðra dóp 'trippa' og hippamenningarinnar. Mikið var notast við alls kyns [[gítareffekt|rafmagnseffekta]] og nýstárlega upptökutækni auk þess sem tónlistin sótti áhrif í [[djass]] og [[austurlensk tónlist|austurlenska tónlist]]. [[Rafmagnsgítar]] og [[hljómborð]] eða [[hljóðgervill|hljóðgervlar]] af ýmsu tagi voru áberandi einkenni þessarar tónlistarstefnu. 

Sýrurokk var ákaflega vinsælt í bæði [[Bretland]]i og [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]] en einhver munur var á stefnunum sitthvoru megin við Atlantshafið. Þekktar hljómsveitir sem spiluðu einhverntíma svona tónlist eru meðal annars [[Bítlarnir]],<ref>Miller, James E. [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/57495/the-Beatles „The Beatles“], [http://www.britannica.com ''Britannica'']. Skoðað 29. febrúar 2012.</ref> [[The Rolling Stones]],<ref>Erlewine, Thomas. [http://www.allmusic.com/artist/the-rolling-stones-p5298 „The Rolling Stones“], [http://www.allmusic.com/ ''Allmusic'']. Skoðað 1. mars 2012.</ref> [[Pink Floyd]],<ref>O’Brien, Lucy M. [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/461093/Pink-Floyd „Pink Floyd“], [http://www.britannica.com ''Britannica'']. Skoðað 29. febrúar 2012.</ref> og [[Soft Machine]].<ref>Unterberger, Richie og Dave Lynch. [http://www.allmusic.com/artist/soft-machine-p5473 „Soft Machine“], [http://www.allmusic.com/ ''Allmusic'']. Skoðað 29. febrúar 2012.</ref> Þrátt fyrir að sýrurokksenan hafið verið mest áberandi í Bretlandi og Bandaríkjunum náði hún líka til Íslands og hafði áhrif á tónlistarlífið hér. 

Sýrurokk lifði stutt og fjaraði að mestu út á mótum sjöunda og áttunda áratugarins og flestar sýrurokksveitir sneru sér að öðrum stefnum. Það var svo í lok áttunda áratugarins sem [[síðpönk]] sveitir tóku að tvinna sækadelíu saman við tónlist sína og þar með hófts nýsækadelía sem er enn við lýði í dag.
 
== Tónlistarstíll ==
[[Mynd:Sitar full.jpg|thumb||upright|100px| [[Sítar]] ]]
Sækadelía sótti mikinn innblástur í austulenska tónlist og hljóðfæri. Oft mátti heyra í [[sítar]] eða [[ásláttarhljóðfæri]]nu [[tabla]] bregða fyrir í tónlistinni. Til dæmis notaði hljómsveitin The Rolling Stones sítar í lagi sínu „Paint It, Black“.<ref name="Unterberger" /> Sækadelískir tónlistarmenn sóttu einnig í áhrif frá [[djass]]tónlist, meðal annars löngu spuna „djömm“ (e. ''jam sessions'') sem höfðu verið stunduð af djasstónlistarmönnum áður fyrr.<ref name="Scaruffi">Scaruffi, Piero. [http://www.scaruffi.com/history/cpt21.html „The History of Rock Music: 1966-1969“], [http://www.scaruffi.com/]. Skoðað 21. febrúar 2012.</ref>

Allskyns nýir rafmagnseffektar voru notaðir bæði á meðan á upptökum stóð og eftir á til að breyta og bjaga hinu ýmsu hljóð en þó aðallega gítar og söng. Algengir effektar fyrir gítara voru [[fuzzbox]], [[wah wah]] og [[afturverkun]] (e. ''feedback''), algengt var að fuzzboxið og wah wah pedalinn væru sameinuð í eitt tæki og kallaðist sá hljóðeffekt [[fuzz wah]].<ref>[http://en.wikibooks.org/wiki/Guitar/Effects_Pedals#Wah-wah „Guitar/Effects Pedals“], [http://en.wikibooks.org]. Skoðað 1. mars 2012.</ref> Aðrir effektar voru til dæmis öfugar upptökur (e. ''backmasking'' eða ''backward tapes'') þar sem upptakan er spiluð afturábak.<ref name="Unterberger" /> Mikil áherlsa var lögð á hljómborð af einhverju tagi til dæmis [[orgel]], [[mellotron]]<ref>D. W. Marshall, ''Mass Market Medieval: Essays on the Middle Ages in Popular Culture'' (Jefferson NC: McFarland, 2007), ISBN 0-7864-2922-4, bls. 32.</ref> og frumstæða hljóðgervla þessa tíma.<ref>J. DeRogatis, ''Turn On Your Mind: Four Decades of Great Psychedelic Rock'' (Milwaukie, Michigan: Hal Leonard, 2003), ISBN 0-634-05548-8, bls. 230.</ref><ref>Richie Unterberger, Samb Hicks, Jennifer Dempsey, ''Music USA: the rough guide'', (Rough Guides, 1999), ISBN 1-85828-421-X, bls. 391.</ref>

Textagerðin tók einnig að breytast í þessari nýju rokktegund. Textar fóru að fjalla meira um málefni líðandi stundar og lýsingar á eiturlyfja „trippum“ og hurfu frá þeim vana að skrifa um ást og rómantík. Einhver munur var líka á tónlistinni í Bandaríkjunum annarsvegar og Bretlandi hinsvegar. Breskir textar voru oft frekar [[súrrealismi|súrrealískir]] og það var algengt að þeir væru skrifaðir eins og frá sjónarhorni barns eða jafnvel á ævintýraformi. Þá var mellotron mun meira áberandi í bresku greininni en þeirri bandarísku.<ref name="Unterberger" />

== Saga ==
[[Mynd:Jimi Hendrix 1967.png|thumb||upright| [[Jimi Hendrix árið 1967]] ]]
Það var um miðjan sjöunda áratug sem pólitísk fólktónlist með [[Bob Dylan]] í fararbroddi, uppreinsarrokk The Rolling Stones og félaga og áhyggjulaust popp-rokk bítlanna og þeirra líka fór að renna saman í eina allsherjar [[hippi|hippatónlistarstefnu]]: sýrurokk (eða sækadelíu). Tónlistarmenn fóru að bregða út fyrir settar dægurlagaformúlur þegar kom að tónsmíðum og þetta var tími miklillar tilraunastarfsemi. Ómissandi partur í þessari þróun voru [[ofskynjunarlyf]] og var sýruokkið einmitt ætlað sem nokkurskonar undirspil fyrir eiturlyfjatripp sem áttu að opna fyrir manni áður ókönnuð svæði sjálfsins.<ref name="Scaruffi" /> Tónlistinni var ætlað að hafa sömu skynörvandi áhrif á mann og LSD.<ref>M. Hicks, ''Sixties Rock: Garage, Psychedelic, and Other Satisfactions Music in American Life'' (Chicago, IL: University of Illinois Press, 2000), ISBN 0-252-06915-3, bls 59.</ref> Tónsmíðar tóku stakkakiptum, lögin lengdust og spunar og „djömm“, ættuð frá djass tónlist, urðu áberandi. Oft á tíðum var það einfaldlega þannig að hljómsveitir höfðu of lítið efni eða kunnu ekki nógu vel á hljóðfæri sín til að fylla upp í langa dagskrá og lausnin var að skeyta löngum samspilum og sólóum inn í lögin til að lengja prógrammið.<ref name="Hicks2000">M. Hicks, ''Sixties Rock: Garage, Psychedelic, and Other Satisfactions Music in American Life'' (Chicago, IL: University of Illinois Press, 2000), ISBN 0-252-06915-3, Bls. 64.</ref> 

Beggja vegna [[Atlantshafið|Atlantshafsins]] voru hljómsveitir byrjaðar að gera tilraunir með LSD. Í Bandaríkjunum byrjuðu hljómsveitir hvaðanæva að, að spila tónlist sem féll undir þennan flokk rokktónlistar. Í [[San Francisco]] myndaðist stór sýrurokk sena með hljómsveitir á borð við [[the Grateful Dead]] og the [[13th Floor Elevators]], sem í raun voru frá [[Texas]], í fararbroddi. The Grateful Dead voru á meðal hljómsveita sem spiluðu á sérstökum sýrukvöldum (e."acid tests"), samkomum þar sem fólk tók LSD við undirspil sýrutónlistar. Í Bretlandi áttu svipaðir hlutir sér stað. Pink Floyd, The Move, the Soft Machine, uppreisnarseggirnir í The Rolling Stones og jafnvel góðu drengirnir í Bítlunum, allir tóku þátt. En þetta snerist ekki bara um eiturlyf, hljómsveitir vildu ganga lengra og fara nýjar leiðir í tónlist sinni. Auk áhrifa úr jassi sótti tónlistin líka innblástur frá austrænni tónlist og notuðust við hljóðfæri eins sítara og tabla trommur en líka í klassísk hljófæri eins og sembala. Sumarið 1967 náði sýrurokk hátindi sínum. Bítlarnir gáfu út plötuna [[Sgt. Pepper's Lonely Heartsclub]] sem skartaði dreymnum textum með skýrskotanir í eiturlyfjaneyslu, sítarleik og fleiru einkennandi fyrir sýrurokk. <ref name="Unterberger" /> Ári síðar var haldin hin þekkta hippatónlistarhátíð [[Woodstock]] í Bandaríkjunum, þar sem mörg stærstu nöfn sýrurokks komu fram, þar á meðal Jimi Hendrix, Jefferson Airplane, the Grateful Dead og Country Joe and the Fish.<ref>Höfundur óþekktur [http://www.woodstock.com/themusic.php „The Music“] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120402104513/http://www.woodstock.com/themusic.php |date=2012-04-02 }}, [http://www.woodstock.com ''Woodstock'']. Skoðað 10.mars 2012.</ref> Upp frá því fóru vinsældir sýrurokks hinsvegar dvínandi og þegar áttundi áratugurinn gekk í garð við voru flestar rokkhljómsveitir annaðhvort hættar eða höfðu aftur snúið sér að hefðbundnara rokki. En sýrurokk átti líka þátt í þróun nýrra tónlistarstefna, [[framsækið rokk]] í tilviki Pink Floyd og the Soft Machine svo og [[þungarokk]] sveita eins og Led Zeppelin.<ref> Höfundur óþekktur. [http://www.allmusic.com/explore/style/psychedelic-d380 „Psychedelic “], [http://www.allmusic.com/ ''Allmusic'']. Skoðað 10. mars 2012.</ref> 

=== Sýrurokk á Íslandi ===
[[Mynd:SG - 551 - A-72p.jpg|thumb|right|Önnur tveggja smáskífa [[Óðmenn|Óðmanna]], gefin út árið [[1970]]. Hún innihélt lögin [[Óðmenn - Bróðir|Bróðir]] og Spilltur Heimur]]
Sækadelían var lengi að taka við sér á Íslandi. Það var ekki fyrr en flestar erlendu hljómsveitirnar höfðu gefist upp og snúið sér aftur að hefðbundnara rokki eða leyft tónlistinni að þróast áfram yfir í t.d. [[framsækið rokk]] sem hljómsveitirnar hér heima fóru að spila sýrurokk. Fram að 1969-1970 höfðu íslensku hljómsveitirnar verið tregar til að til að tileinka sér framúrstefnulega tilraunasterfsemi vinsælla hljómsveita á borð við Pink Floyd, [[Procol Harum]], [[The Doors]] og gítarkónginn [[Jimi Hendrix]]. En loks í bláenda sjöunda áratugarins tóku íslendingarnir við sér og fóru að spila tónlistina sem áður hafði bara fengið að heyrast spiluð af plötum hérlendis. Lítið var um frumsamda tónlist á Íslandi á þessum tíma og algengara var að íslensku hljómsveitirnar spreyttu sig á erlendum slögurum en þó ekki algilt. En með innkomu sýrutónlistar á íslandi fóru hljómsveitir að leggja meira upp úr því að semja sjálfar og oftast var lagður mikill metnaður í tónsmíðarnar. Tónlistin sneri ekki lengur um að skapa möguleka til að dansa við hitt kynið. Þess í stað var algengara að fólk héldi kyrru fyrir í sætum sínum, jafnvel með lokuð augun, og leyfðu sér að týnast í tónlistinni. Ef ske kynni að dansað væri voru það ekki lengur fyrirfram æfð dansspor sem réðu ríkjum á dansgólfinu. Við tóku hægar hreyfingar, hver og einn fór sínar leiðir eftir eigin skynjun á tónlistinni. Ekki var óalgengt að þessi skynjun væri aukin með hjálp ofskynjunarlyfja af einhverju tagi, til dæmis [[LSD]] eða [[hass]]i.<ref>Gestur Guðmundsson '' Rokksaga Íslands 1955-1990, frá Sigga Johnnie til Sykurmolanna.'', (Forlagið, 1990), ISBN=ISBN 9979-53-015-4, bls. 111.</ref> Meðal þekktustu sýrurokksveita landsins voru Trúbrot, Óðmenn og Tilvera, allar stofnaðar árið 1969. 

Hljómsveitin [[Trúbrot]] var stofnuð af vel völdum meðlimum úr [[Hljómum]] og [[Flowers]] og átti hún að vera sannkölluð súpergrúppa. Upprunaleg uppröðun hljómsveitarinnar var [[Gunnar Þórðarson]], [[Rúnar Júlíusson]] og söngkonan [[Shady Owens]] úr Hljómum en frá Flowers komu [[Karl Sighvatsson]] og [[Gunnar Jökull Hákonarson]]. Gunnar Jökull hafði þá spilað á trommur með ensku sýrurokkhljómsveitinni [[The Syn]] sem síðar var að framsæknu rokkhljómsveitinni [[Yes]]. Yfir starfsferilinn tók hljómsveitin hinsvegar miklum mannbreytingum.<ref>[http://www.tonlist.is/Music/Artist/2855/trubrot/ „Trúbrot“], [http://www.tonlist.is/ ''Tónlist'']. Skoðað 6.mars 2012.</ref> Trúbrot gaf út frumsamið efni, sýrurokk og hippatónlist, og var þekkt fyrir mikinn metnað í tónsmíðum. Þrátt fyrir það spilaði sveitin lítið af eigin efni á böllum og tónleikum heldur tóku þau vinsælustu lög erlendu hljómsveitanna t.d. [[Led Zeppelin]] og [[Jefferson Airplane]]. Trúbrot er oft sögð forystuhljómsveit íslensk rokks þrátt fyrir að hafa ekki endilega verið með stærsta aðdáendahópinn.<ref>Gestur Guðmundsson '' Rokksaga Íslands 1955-1990, frá Sigga Johnnie til Sykurmolanna.'', (Forlagið, 1990), ISBN=ISBN 9979-53-015-4, bls. 112.</ref> [[Óðmenn]] spiluðu sýrurokk með blúsívafi í anda bresku hljómsveitarinnar [[Cream]]. Þeir voru ekki jafn vinsæl ballsveit og til að mynda Trúbrot vegna þess hve þung og ódanshæf tónlist þeirra var. Fram til ársins 1971, þegar hljómsveitin hætti störfum, gáfu Óðmenn út nokkrar plötur og voru fyrsta hljómsveitin til að gefa út tvöfalda plötu árið 1970. Þeir öðluðust ekki einungis vinsældir í heimalandinu heldur einnig á [[Norðurlönd]]um. [[Tilvera (hljómsveit)|Tilvera]] spilaði líkt og Óðmenn blúsað sýrurokk. Hljómsveitin vakti mikla athygli fyrir tónsmíðar gítarleikarans Axels Einarssonar sem þóttu líkjast meðal annars verkum Pink Floyd.<ref>Gestur Guðmundsson '' Rokksaga Íslands 1955-1990, frá Sigga Johnnie til Sykurmolanna.'', (Forlagið, 1990), ISBN=ISBN 9979-53-015-4, bls. 115.</ref> Árið 1971 gaf Tilvera út tveggja laga [[smáskífa|smáskífu]] með lögunum [[Lífið]] og [[Hell Road]] með þungum gítar og orgelleik auk þess sem textinn við Hell Road er nokkurskonar áróðurslag gegn stríði.

=== Nýsýrurokk ===
Í lok áttunda áratugarins tóku [[Síðpönk|síðpönksveitir]], þar á meðal [[Echo & the Bunnymen]] og [[The Teardrop Explodes]], að endurlífga sýrurokkið með því að innleiða stíl þess í tónlist sína og úr varð ný stefna: [[Nýsýrurokk]]. Tónlistin sótti áhrif til sýrutónlistar sjöunda áratugarins, hvort sem það var súrrealísk eða pólitísk textagerðin, bjagað gítarhljóð eða jafnvel djassaður spuni. Nýsýrutónlist (e. ''neo-psychedelia'') er jafn fjölbreytt og hljómsveitirnar sem spilað það í gegnum árin eru margar. Algengast er að indí og alternative hljómsveitir tilheyri stefnunni.<ref>[http://www.allmusic.com/explore/style/d2778 „Neo-Psychedelia“] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110416100955/http://www.allmusic.com/explore/style/d2778 |date=2011-04-16 }}, [http://www.allmusic.com/ ''Allmusic'']. Skoðað 8.mars 2012.</ref> Dæmi um starfandi nýsýrurokkhljómsveitir eru ástralska sveitin [[Tame Impala]]<ref>Macgregor, Jody. [http://www.allmusic.com/artist/tame-impala-p1111074/biography „Tame Impala“], [http://www.allmusic.com/ ''Allmusic'']. Skoðað 9. mars 2012.</ref>, [[Ariel Pink's Haunted Graffiti]]<ref>Henderson, Alex. [http://www.allmusic.com/artist/ariel-pinks-haunted-graffiti-p675242/biography „Ariel Pink's Haunted Graffiti“], [http://www.allmusic.com/ ''Allmusic'']. Skoðað 9. mars 2012.</ref>, [[Animal Collective]]<ref>Henderson, Alex. [http://top100albums.wordpress.com/tag/neo-psychedelia/ „Animal Collective - Strawberry Jam“], [http://top100albums.wordpress.com/ ''Wordpress'']. Skoðað 9. mars 2012.</ref> og breska sveitin [[Toy]], en tónlist hennar er samblanda sýrurokks, [[Síðpönk|síðpönks]] og [[krátrokk]]s.<ref> Long, Ralegh [http://thequietus.com/articles/06746-field-day-review „Field Day 2011: The Quietus Review - Toy“], [http://www. thequietus.com ''The Quietus'']. Skoðað 9.mars 2012.</ref>

== Tengt efni ==
* [[Listi yfir sýrurokkhljómsveitir]]
* [[Sýrupopp]] ([[Enska|e]]. ''psychedelic pop'')
* [[Sýrufólk]] ([[Enska|e]]. ''psychedelic folk'')
* [[Rokk]]
* [[Nýsýrurokk]] ([[Enska|e]]. ''neo-psychedelia'')

== Heimildir ==
{{reflist|2}}

== Tenglar ==
'''Erlendir tenglar''' 
* [http://www.allmusic.com/explore/essay/psychedelic-rock-t576 Grein um sýrurokk] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111103031238/http://www.allmusic.com/explore/essay/psychedelic-rock-t576 |date=2011-11-03 }} á [http://www.allmusic.com/ ''Allmusic''] eftir Richie Unterberger.
* {{ill|Listi yfir sýrurokkhljómsveitir|en|List_of_psychedelic_rock_artists}} á [http://en.wikipedia.org/ ensku Wikipediu].
* [http://www.scaruffi.com/music/psych.html Listi yfir bestu sýruplötur allra tíma] á [http://www.scaruffi.com] eftir Piero Scaruffi og Giampiero Fleba.

[[Flokkur:Tónlistarstefnur]]
[[Flokkur:Rokk]]