Skoða frumkóða fyrir Spænska borgarastyrjöldin

{{Infobox military conflict
| conflict          = Spænska borgarastyrjöldin
| partof            = [[Millistríðsárin|millistríðsárunum]]
| image             = Collage guerra civile spagnola.png
| image_size        = 330
| caption           = Réttsælis frá efra vinstra horni: Meðlimir í 11. alþjóðaherdeildinni í [[Orrustan við Belchite|orrustunni við Belchite]]; [[Granollers]] eftir sprengjuárásir ítalska flughersins árið 1938; sprengjuárásir á flugvöll í [[Spænska Marokkó]]; hermenn lýðveldissinna í [[Umsátrið um Alcázar|umsátrinu um Alcázar]]; hermenn þjóðernissinna við stjórn loftvarnabyssu; [[Lincoln-herfylkið]]
| date              = 17. júlí 1936 – 1. apríl 1939<br />(2 ár, 8 mánuðir, 2 vikur og 1 dagur)
| place             = {{hlist|[[Annað spænska lýðveldið|Spánn]]|[[Spænska Marokkó|Marokkó]]|[[Spænska Sahara|Vestur-Sahara]]|[[Spænska Gínea|Gínea]]|[[Norðursjór]]}}
| result            = Sigur [[Þjóðernissinnar (spænska borgarastyrjöldin)|þjóðernissinna]]
* Endalok [[Annað spænska lýðveldið|annars spænska lýðveldisins]]
* Stofnun þjóðernisstjórnar [[Francisco Franco]]
* Ný stjórnvöld hefja fjöldaatökur og hefndaraðgerðir
* [[Maquis-hersveitirnar]] halda áfram skæruhernaði til ársins 1965
| combatant1        = {{flagdeco|Spánn|1931}} '''[[Lýðveldissinnar (spænska borgarastyrjöldin)|Lýðveldissinnar]]'''
* {{flagicon image|Flag of the Second Spanish Republic (military).svg}} [[Spænski lýðveldisherinn|Alþýðuherinn]]
* {{flagicon image|Flag of the Popular Front (Spain).svg}} [[Alþýðufylkingin (Spain)|Alþýðufylkingin]]
* {{flagicon image|UGT flag.svg}} [[Unión General de Trabajadores|UGT]]
* {{flagicon image|CNT FAI flag.svg}} [[Confederación Nacional del Trabajo|CNT]]-[[Federación Anarquista Ibérica|FAI]]
* {{flagicon image|Partido Obrero de Unificación Marxista flag.svg}} [[POUM]]{{efn|POUM barðist í spænsku borgarastyrjöldinni frá 17. júlí 1936 til 16. júní 1937, en samtökin voru síðan bönnuð og leyst upp af stjórn Alþýðufylkingarinnar undir stjórn [[Juan Negrín|Juans Negrín]] forsætisráðherra að tilstuðlan [[Jósef Stalín|Jósefs Stalín]], [[Alþjóðasamtök kommúnista|Komintern]] og [[Kommúnistaflokkur Spánar|spænska kommúnistaflokksins]].}}
* {{flagicon image|Flag of Catalonia.svg}} [[Generalitat de Catalunya]]
* {{nowrap|{{Flagicon image|Flag of the Basque Country.svg}} [[Euzko Gudarostea]]{{efn|Euzko Gudarostea barðist í styrjöldinni frá 17. júlí 1936 þar til herliðið gafst upp fyrir hinu ítalska [[Corpo Truppe Volontarie]] með [[Santoña-samkomulagið|Santoña-samkomulaginu]] þann 24. ágúst 1937.|name="Basque"}}}}
* {{nowrap|{{Flagicon image|Flag of the International Brigades.svg}} [[Alþjóðasveitirnar]]}}
* Erlendir sjálfboðaliðar
| combatant2        = {{Flagdeco|Spánn|1936}} '''[[Þjóðernissinnar (spænska borgarastyrjöldin)|Þjóðernissinnar]]'''
* {{nowrap|{{Flagicon image|Bandera FE JONS.svg}} [[FET y de las JONS]]{{efn|Eini löglegi stjórnmálaflokkurinn frá og með 1937, samruni annarra hreyfinga þjóðernissinna.|name="FetJons"}}}}
* {{nowrap|{{Flagicon image|Bandera FE JONS.svg}} [[Falange Española de las JONS|FE de las JONS]]{{efn|1936–1937, rann síðan inn í [[FET y de las JONS]].|name="Natmerge"}}}}
* {{flagicon image|Flag of Cross of Burgundy.svg}} [[Requeté]]s/[[Comunión Tradicionalista|CT]]{{efn||name="Natmerge"}}
* {{flagicon image|CEDA flag.svg}} [[CEDA]]{{efn|name="Natmerge"}}
* {{nowrap|{{flagicon image|Bandera de Renovación Española.svg}} [[Renovación Española]]{{efn|name="Natmerge"}}}}
* {{flagicon image|Merchant flag of Spanish Morocco.svg}} [[Afríkuherinn (Spánn)|Afríkuherinn]]
* {{nowrap|Erlendir sjálfboðaliðar}}
{{plainlist|}}
* {{flagicon|Ítalía|1861}} [[Konungsríkið Ítalía|Ítalía]]
* {{flagicon|Þýskaland|1935}} [[Þriðja ríkið|Þýskaland]]
| commander1        = {{plainlist|
* {{flagdeco|Spánn|1931}}{{flagicon image|Flag of the Popular Front (Spain).svg}} '''[[Manuel Azaña]]'''
* {{nowrap|{{flagdeco|Spánn|1931}}{{flagicon image|UGT flag.svg}} [[Francisco Largo Caballero]]}}
* {{flagdeco|Spánn|1931}}{{flagicon image|Flag of the Popular Front (Spain).svg}} [[Juan Negrín]]
* {{flagdeco|Spánn|1931}}{{flagicon image |Flag of the Popular Front (Spain).svg}} [[Indalecio Prieto]]
* {{flagdeco|Spánn|1931}} [[Vicente Rojo Lluch]]
* {{flagdeco|Spánn|1931}} [[José Miaja]]
* {{flagdeco|Spánn|1931}} [[Toribio Martínez Cabrera]]{{executed}}
* {{flagdeco|Spánn|1931}} [[Segismundo Casado]]
* {{flagdeco|Spánn|1931}}{{flagicon image |Flag of the Popular Front (Spain).svg}} [[Juan Modesto]]
* {{flagdeco|Spánn|1931}} [[Juan Hernández Saravia]]
* {{flagdeco|Spánn|1931}}{{flagicon image |CNT FAI flag.svg}} [[Buenaventura Durruti]]{{KIA}}
* {{flagdeco|Spánn|1931}}{{flagicon image |CNT FAI flag.svg}} [[Joaquín Ascaso]]
* {{flagdeco|Spánn|1931}}{{flagicon image|Flag of Catalonia.svg}} [[Lluís Companys]]
* {{flagdeco|Spánn|1931}}{{Flagicon image|Flag of the Basque Country.svg}} [[José Antonio Aguirre (stjórnmálamaður)|José Antonio Aguirre]]}}
| commander2        = {{plainlist|
* {{flagicon|Spain|1936}}{{flagicon image|Bandera de Renovación Española.svg}} '''[[José Sanjurjo]]'''{{KIA}}
* {{flagicon|Spain|1936}} '''[[Emilio Mola]]'''{{KIA}}
* {{flagicon|Spain|1936}} '''[[Francisco Franco]]'''
* {{nowrap|{{flagicon|Spain|1936}} [[Gonzalo Queipo de Llano]]}}
* {{flagicon|Spain|1936}}{{flagicon image |Bandera FE JONS.svg}} [[Juan Yagüe]]
* {{flagicon|Spain|1936}} [[Miguel Cabanellas]]
* {{flagicon|Spain|1936}}{{flagicon image|Flag of Cross of Burgundy.svg}} [[José Enrique Varela]]
* {{flagicon|Spain|1936}} [[Fidel Dávila Arrondo]]
* {{flagicon|Spain|1936}} [[Manuel Goded Llopis]]{{executed}}
* {{flagicon|Spain|1936}}{{flagicon image|Bandera FE JONS.svg}} [[Manuel Hedilla]]
* {{flagicon|Spain|1936}}{{flagicon image|Flag of Cross of Burgundy.svg}} [[Manuel Fal Conde]]
* {{flagicon|Ítalía|1861}} [[Mario Roatta]]
* {{flagicon|Ítalía|1861}} [[Ettore Bastico]]
* {{flagicon|Þýskaland|1935}} [[Hugo Sperrle]]
}}
| strength1         = '''Mannafli árið 1936:'''<ref>{{Cite web|url=https://spartacus-educational.com/SParmyP.htm|title=Republican Army in Spain|website=Spartacus Educational}}</ref>{{plainlist|
* 446.800 hermenn<ref>{{cite web |last = Larrazáhal |first = R. Salas |title = Aspectos militares de la Guerra Civil española |url = https://translate.google.com.hk/translate?hl=en&sl=es&u=http://revistas.um.es/analeshc/article/view/108462/143041&prev=search |access-date = 11 September 2018 |archive-date = 19 March 2022 |archive-url = https://web.archive.org/web/20220319204618/https://revistas-um-es.translate.goog/analeshc/article/view/108462/143041?_x_tr_sch=http&_x_tr_sl=es&_x_tr_tl=en&_x_tr_hl=en&_x_tr_pto=sc |url-status = dead }}</ref>
* 31 skip
* 12 kafbátar
* 13.000 sjóliðar}}
<hr/>
'''Mannafli árið 1938:'''<ref>Thomas (1961), bls. 491.<!-- also appears in later editions --></ref>{{plainlist|
* 450.000 fótgönguliðar
* 350 flugvélar
* 200 skriðdrekar}}
----
{{plainlist|
* 59.380 erlendir sjálfboðaliðar
* 3.015 sovéskir tæknimenn
* 772 sovéskir flugmenn
}}
| strength2         = '''Mannafli árið 1936:'''<ref>{{Cite web|url=https://spartacus-educational.com/SPnationalistA.htm|title=The Nationalist Army|website=Spartacus Educational}}</ref>{{plainlist|
* 58.000 hermenn
* 68.500 lögreglumenn
* 16 skip
* 7.000 sjóliðar<ref>{{Cite web|url=http://www.kbismarck.com/mgl/spanishcivwar.htm|title=Warships of the Spanish Civil War (1936–1939)|website=kbismarck.com}}</ref>}}
<hr/>
'''Mannafli árið 1938:'''<ref>Thomas (1961), bls. 488.<!-- also appears in later editions--></ref>{{plainlist|
* 600.000 fótgönguliðar
* 600 flugvélar
* 290 skriðdrekar}}
----
{{plainlist|
* 50.000 [[Corpo Truppe Volontarie|ítalskir hermenn]]
* 16.000 [[Legion Condor|þýskir hermenn]]
* ~10.000 [[Viriatos|portúgalskir hermenn]]
}}
| casualties1       = {{plainlist|
* 110.000 drepnir í virkum átökum (þ. á m. aftökur)<ref name="Thomas, Hugh 1977 (and later editions).">Thomas, Hugh. ''The Spanish Civil War''. [[Penguin Books]]. London. 1977 (and later editions).</ref>{{sfn|Clodfelter|2017|p=339}}<ref name="Simkin 2012">Simkin, J. (2012). [https://spartacus-educational.com/SPcasualties.htm#:~:text=Available%20information%20suggests%20that%20there,and%2090%2C000%20for%20the%20Nationalists "Spanish Civil War"]. ''The Spanish Civil War Encyclopedia'' (Ser. Spanish Civil War). University of Sussex, Spartacus Educational E-Books.</ref>
100.000-200.000 óbreyttir borgarar drepnir á yfirráðasvæði þjóðernissinna{{sfn|Casanova|2010|p=181}}<ref>Maestre, Francisco; Casanova, Julián; Mir, Conxita; Gómez, Francisco (2004). Morir, matar, sobrevivir: La violencia en la dictadura de Franco. Grupo Planeta. ISBN 978-8484325062.</ref><ref>Jackson, Gabriel (1967). The Spanish Republic and the Civil War, 1931–1939. Princeton University Press. ISBN 0691007578.</ref>}}
| casualties2       = {{plainlist|
* 90.000 drepnir í virkum átökum<ref name="Thomas, Hugh 1977 (and later editions)."/>{{sfn|Clodfelter|2017|p=339}}<ref name="Simkin 2012"/>
50.000-72.000 óbreyttir borgarar drepnir innan yfirráðavæðis lýðveldissinna}}
| casualties3       = U. þ. b. 400.000–450.000 drepnir alls
}}
'''Spænska borgarastyrjöldin''' var [[borgarastyrjöld]] háð á [[Spánn|Spáni]], sem stóð frá [[1936]] til [[1939]]. Tildrög hennar voru þau, að [[lýðræði]]slega kjörin, vinstrisinnuð [[ríkisstjórn]] [[lýðveldi]]sins [[Spánn|Spánar]] vildi framkvæma þjóðfélagsbreytingar í samræmi við stefnu sína, en [[Falangismi|falangistar]] neituðu að sætta sig við þær, svo herforingjar sem voru á þeirra bandi hófu uppreisn. [[Ríkisstjórn]]in naut einkum stuðnings verkamanna í borgum, [[Jafnaðarstefna|sósíaldemókrata]], [[Kommúnismi|kommúnista]], [[Anarkismi|anarkista]] og [[Baskar|Baska]], en uppreisnarmenn nutu einkum stuðnings hersins, [[Rómversk-kaþólska kirkjan|kirkjunnar]] og landeigenda.

Stríðið varði í þrjú ár, og gekk á ýmsu. [[Vesturveldin]] — [[Bretland]], [[Frakkland]] og [[Bandaríkin]] — settu vopnasölubann á Spán, og töldu síst þörf á því að senda meira af vopnum til lands sem þegar logaði í ófriði. [[Öxulveldin]] [[Þriðja ríkið|Þýskaland]] og [[Konungsríkið Ítalía|Ítalía]] studdu hins vegar uppreisn falangista, enda verulegur skyldleiki þeirra við þýska [[Nasismi|nasismann]] og ítalska [[Fasismi|fasismann]]. [[Sovétríkin]] studdu lýðveldið eftir atvikum, en höfðu hvorki tök á að blanda sér beint í stríðið né að veita lýðveldissinnum nægan stuðning til þess að vinna það.

Mikill fjöldi manna frá öðrum löndum tók samt þátt í Spánarstríðinu sem sjálfboðaliðar, oftast með her lýðveldisins. Þjóðverjar og [[Júgóslavía|Júgóslavar]] áttu flesta fulltrúa, en Frakkar, Bretar, Bandaríkjamenn, Albanir, Ítalar og fleiri líka. Þeir sem komu frá löndum þar sem fasismi ríkti börðust oft í óþökk yfirvalda í heimalandinu, og áttu stundum vandræði yfir höfði sér þegar þeir sneru heim. Tæpast nema þrír [[Íslendingar í Spánarstríðinu|Íslendingar]] tóku þátt í Spánarstríðinu.

Árið [[1939]] lauk styrjöldinni með algerum sigri falangista. Foringi þeirra, [[Francisco Franco]], varð einræðisherra yfir Spáni og ríkti til dauðadags. Frá því lýðveldissinnar töpuðu stríðinu, hafa mismunandi fylkingar þeirra kennt hver annarri um, ekki síst annars vegar anarkistar og kommúnistar, en hins vegar [[Stalínismi|stalínistar]] og [[Trotskíismi|trotskíistar]].

== Neðanmálsgreinar ==
<references group="lower-alpha"/>

==Tilvísanir==
<references/>
{{stubbur|sagnfræði}}
[[Flokkur:Saga Spánar]]
[[Flokkur:Stríð á 20. öld]]
[[Flokkur:Borgarastríð]]
[[Flokkur:Spænska borgarastyrjöldin| ]]