Skoða frumkóða fyrir Lýðveldið Kína (1912–1949)

{{Land
|nafn =Lýðveldið Kína
|nafn_á_frummáli = 中華民國 ([[kínverska]])<br>Zhōnghuá Mínguó ([[pinyin]])
|nafn_í_eignarfalli = Lýðveldisins Kína
|fáni = Flag of China (1912–1928).svg
|fáni2 = Flag of the Republic of China.svg
|alt = Flag of the Republic of China.svg
|skjaldarmerki =Twelve Symbols national emblem of China.svg
|skjaldarmerki2=National Emblem of the Republic of China.svg
|alt1 = 
|fáni-ár=1912-1928
|fáni2-ár=1928-1949
|skjaldarmerki-ár=1913-1928
|skjaldarmerki2-ár=1928-1949
|staðsetningarkort = Republic of China (orthographic projection, historical).svg
|alt2 = 
|kjörorð = 
|kjörorð_tungumál = 
|kjörorð_þýðing =
|þjóðsöngur = {{Collapsible list
 | title = Ýmsir
 |„Söngur fimm kynþátta í einu sambandi“ (1912–1913){{center|[[File:五族共和歌 (Song of Five Races Under One Union).flac]]}}
 |„Söngur til hins ágæta skýs“ (1913–1915){{center|[[File:Qing Yun Ge 1.ogg]]}}
 |„Kína stendur hetjulega í heiminum“ (1915–1921){{center|[[File:中國雄立宇宙間 (China Heroically Stands in the Universe).flac]]}}
 |„Söngur til hins ágæta skýs“ (með breytingum; 1921–1928){{center|[[File:Song-to-the-Auspicious-Cloud-卿雲歌-Modified from 1921-1928 (Beiyang government) Anthem.ogg]]}}
 |„Þjóðsöngur Lýðveldisins Kína“ {{center|[[File:National-Anthem-of-the-Republic-of-China-1942-recording.ogg]]}}
}}
|tungumál = [[Kínverska]], [[tíbeska]], [[mansjú]], [[mongólska]] o.fl.
|höfuðborg = {{ubl|[[Peking]] (1912–1928)|[[Nanjing]] (''de facto'', 1912,{{efn|Stofnun Lýðveldisins Kína var yfirlýst í Nanjing þann 1. janúar og höfuðborgin var færð til Peking þann 10. mars sama ár.}} 1927–1937, 1946–1949;{{efn|Frá 23. apríl 1949 flúði ríkisstjórnin til [[Guangzhou]], [[Chongqing]] og [[Chengdu]] á meginlandinu en lýsti [[Taípei]] síðan tímabundna höfuðborg þann 7. desember 1949. Chengdu var hertekin þann 27. desember.}} ''de jure'', 1927–1949{{efn|Nanjing var áfram opinberlega skilgreind sem höfuðborg Kína á kortum sem birt voru af innanríkisráðuneyti Lýðveldisins Kína frá 1949 til ársins 1998.}})|[[Wuhan]]{{efn|Sem höfuðborg til bráðabirgða á tíma [[Seinna stríð Kína og Japans|seinna stríðs Kína og Japans]] eftir [[Orrustan um Nanjing|fall Nanjing]].}} (''de facto'', 1937–1938)|[[Chongqing]] (''de facto'', 1938–1946)}}
|stjórnarfar = 
|titill_leiðtoga1 = Forseti
|nafn_leiðtoga1 = [[Sun Yat-sen]] (1912, til bráðabirgða)<br>[[Li Zongren]] (1949–1950, settur)
|titill_leiðtoga2 = Forsætisráðherra
|nafn_leiðtoga2 = [[Tang Shaoyi]] (1912, fyrstur)<br>[[He Yingqin]] (1949)
|staða = Saga
|staða_athugasemd = 
|atburður1 = [[Xinhai-byltingin]]
|dagsetning1 = 10. október 1911 – 12. febrúar 1912
|atburður2 = Stofnun lýðveldisins
|dagsetning2 = 1. janúar 1912
|atburður3 = [[Beiyang-stjórnin]] í Peking
|dagsetning3 = 1912–1928
|atburður4= Innganga í [[Þjóðabandalagið]]
|dagsetning4 = 10. janúar 1920
|atburður5= [[Norðurleiðangurinn]]
|dagsetning5 = 1926–1928
|atburður6= [[Þjóðernisstjórnin]] í Nanjing
|dagsetning6 = 1927–1948
|atburður7= [[Kínverska borgarastyrjöldin]]
|dagsetning7 = 1927–1936, 1945–1949
|atburður8= [[Seinna stríð Kína og Japans]]
|dagsetning8 = 7. júlí 1937–2. september 1945
|atburður9= Innganga í [[Sameinuðu þjóðirnar]]
|dagsetning9 = 24. október 1945
|atburður10= Upptaka [[Stjórnarskrá Lýðveldisins Kína|stjórnarskrár]]
|dagsetning10 = 24. október 1945
|atburður11= Stofnun [[Kína|Alþýðulýðveldisins Kína]]
|dagsetning11 = 1. október 1949
|atburður12= Stjórnin flýr til Taípei
|dagsetning12 = 7. desember 1949
|atburður13= Lýðveldið glatar síðasta landsvæði sínu utan Taívans
|dagsetning13 = 1. maí 1950
|dagsetningar = 
|stærðarsæti = 
|flatarmál = 9.665.354
|hlutfall_vatns = 
|fólksfjöldi = 
|mannfjöldaár = 
|mannfjöldasæti = 
|íbúar_á_ferkílómetra = 
|VLF_ár = 
|VLF = 
|VLF_sæti = 
|VLF_á_mann = 
|VLF_á_mann_sæti= 
|VÞL_ár = 
|VÞL = 
|VÞL_sæti = 
|tímabelti = 
|umferð =
|tld = 
|símakóði = 
|neðanmálsgreinar =
|gjaldmiðill = [[Yuan (1912-1949)|Yuan]]
}}
'''Lýðveldið Kína''' var [[Kína (menningarsvæði)|kínverskt]] ríki sem var stofnað árið 1912<ref name=wilx/> og réð yfir mestum hluta [[Meginlands-Kína]] frá þriðja áratugi 20. aldar fram til ársins 1949. Við lok [[Kínverska borgarastyrjöldin|kínversku borgarastyrjaldarinnar]] árið 1949 flúði stjórn Lýðveldisins Kína til eyjunnar [[Taívan]] og glataði öllum yfirráðum á meginlandinu. Lýðveldið Kína er því lögformlega enn til, en ræður eingöngu yfir Taívan.<ref name=wilx>{{Cite book|author=Endymion Wilkinson |title=Chinese History: A Manual|year=2000 |place=Cambridge, Mass |publisher=Harvard University Asia Center |series=Harvard-Yenching Institute Monograph No. 52|url=https://books.google.com/books?id=ERnrQq0bsPYC&pg=PA132|isbn=978-0-674-00249-4 |language=enska|access-date=9. apríl 2024}}</ref>

==Saga==
[[Mynd:Xinhai Revolution in Shanghai.jpg|thumb|left|„Fimm lita fáninn“, fyrsti þjóðfáni Lýðveldisins Kína frá 1912 til 1928, táknaði „fimm kynþætti í einu sambandi“ ([[Hankínverjar|Hankínverja]], [[Mansjúar|Mansjúa]], [[Mongólar|Mongóla]], [[Húíar|Húía]] og [[Tíbetar|Tíbeta]]). Frá árinu 1935 flögguðu kínverskir samverkamenn [[Japanska keisaradæmið|japanska hernámsliðið]] þessum fána stundum.]]
Lýðveldið Kína var framhald af umbóta- og byltingarhreyfingum sem leiddar voru af [[Sun Yat-sen]]. Í [[Xinhai-byltingin|Xinhai-byltingunni]] árið 1911 var kínverska [[Tjingveldið|Tjingveldinu]] steypt af stóli og stofnun kínversks [[lýðveldi]]s var staðfest á nýársdag 1912 þegar síðasti [[keisari Kína]], [[Puyi]], sagði af sér. Sun Yat-sen var settur bráðabirgðaforseti lýðveldisins til eins árs en síðan átti annar meðlimur í byltingarhreyfingunni [[Kuomintang]], [[Song Jiaoren]], að taka við.

Nýja lýðveldið þurfti hins vegar strax að glíma við mikinn óstöðugleika. Byltingarmennirnir urðu að eftirláta [[Yuan Shikai]] forsetaembættið og árið 1913 einnig stjórn hersins í skiptum fyrir stuðning hans. Ríkisstjórnin laut í reynd stjórn hermanna úr [[Beiyang-herinn|Beiyang-hernum]] og var því kölluð [[Beiyang-stjórnin]]. Árið 1913 framdi Yuan Shikai valdarán og reyndi að endurreisa keisaradæmi í Kína með sjálfan sig sem keisara. Þetta leiddi til stuttrar borgarastyrjaldar sem endaði með ósigri Yuans. Eftir hana var Kína án sterkrar miðstjórnar.

Næstu árin ríkti mikið rósturástand í Kína sem einkenndist af átökum milli stríðsherra sem réðu yfir stórum hlutum landsins. Sun Yat-sen, leiðtogi Kuomintang, stofnaði nýja ríkisstjórn í [[Guangzhou]] en tókst ekki að öðlast alþjóðlega viðurkenningu að [[Sovétríkin|Sovétríkjunum]] undanskildum. Á árunum 1919 til 1921 steig Sun til hliðar og eftirlét stjórnina [[Cen Chunxuan]], fyrrum varakonungi [[Liangguang]] (nú [[Guangdong]] og [[Guangxi]]).

Eftir dauða Sun Yat-sen árið 1926 tók [[Chiang Kai-shek]], leiðtogi [[Þjóðbyltingarherinn|Þjóðbyltingarhersins]], við stjórn Kuomintang. Hann hleypti af stað [[Norðurleiðangurinn|norðurleiðangrinum]], herför sem endaði með því að her Kuomintang tókst að sigra stríðsherrana og sameina Kína undir einni stjórn á ný. Á svipuðum tíma rofnaði hins vegar bandalag Kuomintang við [[Kommúnistaflokkur Kína|kínverska kommúnistaflokkinn]] og [[kínverska borgarastyrjöldin]] braust út milli flokkanna árið 1927. Kommúnistar réðu afmörkuðum svæðum í Kína á næstu árum en þjóðernissinnar þjörmuðu mjög að þeim. Frá árinu 1928 var Lýðveldið Kína í reynd [[einræði]]sstjórn undir forystu Chiang Kai-shek, sem stýrði kínverska hernum og fór ýmist opinberlega eða óformlega með æðstu stjórn ríkisins. Kuomintang varð eini löglegi stjórnmálaflokkurinn og sérstaða hans var lögfest í bráðabirgðastjórnarskrá ríkisins. 

Öryggi Kína var á þessum tíma jafnframt ógnað vegna útþenslustefnu [[Japanska keisaradæmið|Japanska keisaradæmisins]]. Árið 1931 gerðu Japanir [[Innrásin í Mansjúríu|innrás]] í [[Mansjúría|Mansjúríu]] og árið 1937 gerðu þeir allsherjarinnrás í austurhluta Kína og hófu þannig [[Seinna stríð Kína og Japans|styrjöld sem entist í átta ár]]. Kínverskir þjóðernissinnar og kommúnistar gerðu á ný með sér bandalag til þess að verjast japanska innrásarhernum saman. [[Wang Jingwei]] myndaði hins vegar leppstjórn með stuðningi japanska hernámsliðsins sem kallaði sjálfa sig frá árinu 1940 „Lýðveldið Kína“. Þegar [[seinni heimsstyrjöldin]] náði til Asíu gekk stjórn Chang Kai-shek í bandalag við [[Bandamenn (seinni heimsstyrjöldin)|bandamenn]] gegn Japönum. Kommúnistaflokkurinn fylgdi fordæmi hans í júlí 1941.

Eftir að Japanir voru sigraðir í seinni heimsstyrjöldinni reyndi þjóðernisstjórnin að koma á stöðugleika í ríkinu með því að taka upp nýja stjórnarskrá árið 1947. Kommúnistar undir forystu [[Maó Zedong]], sem höfðu hlotið vopnasendingar frá Sovétríkjunum, nýttu sér tækifærið og voru fljótir að yfirbuga stjórn Kuomintang um allt ríkið. Maó lýsti yfir stofnun Alþýðulýðveldisins Kína þann 1. október árið 1949. Í desember sama ár urðu herafli og ríkisstjórn Lýðveldisins Kína að hörfa „tímabundið“ til eyjunnar [[Taívan]]. Arftakar þjóðernisstjórnarinnar ráða enn yfir eynni í dag.

Ríkisstjórnin á Taívan er löglegt framhald af Lýðveldinu Kína sem áður var til á meginlandinu og gerir enn formlega tilkall til yfirráða í öllu Kína. Kínversku kommúnistastjórninni á meginlandinu tókst aldrei að ná yfirráðum á Taívan en hún gerir einnig tilkall til eyjunar sem óaðskiljanlegs hluta af Kína. Þjóðernisstjórnin á Taívan hefur smám saman orðið [[lýðræði]]slegri og hefur notið aukinnar efnahagslegrar velsældar frá því á sjötta áratugnum. Stjórn Alþýðulýðveldisins Kína hefur smám saman tekið upp markaðshagkerfi frá því á tíunda áratugnum og hefur notið aukins hagvaxtar frá aldamótunum. Staða Taívans er enn viðkvæmt málefni í alþjóðasamskiptum þar sem báðar stjórnirnar aðhyllast stefnu um að aðeins sé til „[[eitt Kína]]“.

== Neðanmálsgreinar ==
<references group="lower-alpha"/>

==Tilvísanir==
<references/>
{{stubbur|saga}}
{{sa|1912|1949}}
[[Flokkur:Fyrrum Asíuríki]]
[[Flokkur:Saga Kína]]