Skoða frumkóða fyrir Leuven

{| cellpadding="2" style="float: right; width: 307px; background: #e3e3e3; margin-left: 1em; border-spacing: 1px;"
! Skjaldarmerki
! Fáni
|----
| align="center" bgcolor="#EFEFEF" | <div>{{border|[[Mynd:Wapen van Leuven.svg|150px|none]]}}</div>
| align="center" bgcolor="#FFFFFF" | [[Mynd:Flag of Leuven.svg|150px]]
|- style="background: #ffffff;" align="center"
|----
| colspan=2 align=center | 
|-----
! colspan="2" | Upplýsingar
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Hérað:|| [[Flæmska Brabant]]
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Flatarmál: || 56,63 km²
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Mannfjöldi: || 97.692 <small>(1. janúar 2013)</small>
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Þéttleiki byggðar: || 1.725/km²
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Vefsíða: || [http://www.leuven.be//leuven.be]{{Óvirkur hlekkur|bot=InternetArchiveBot }}
|-----
! colspan="2" | Lega
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| colspan=2 align=center | [[Mynd:Map of Leuven in belgium-viol-reddot-t.png|300px]]
|}
'''Leuven''' ([[franska]] ''Louvain''; [[þýska]] ''Löwen'') er borg í [[Belgía|Belgíu]] og jafnframt höfuðborg héraðsins [[Flæmska Brabant]]. Í Leuven er elsti og stærsti háskóli [[Niðurlönd|Niðurlanda]]. Íbúar eru 97 þúsund ([[2013]]) og eru hollenskumælandi.

== Lega og lýsing ==
Leuven liggur við ána Dijle aðeins steinsnar fyrir austan höfuðborgarsvæðið. Næstu stærri borgir eru [[Brussel]] til vesturs (20 km), [[Antwerpen]] til norðvesturs (45 km) og [[Hasselt]] til austurs (50 km). 

== Orðsifjar ==
Leuven er fyrst getið árið 891 í sambandið við orrustuna við Leuven og hét þá Loven. Það er samsett úr orðunum ''lo'' og ''venn''. Lo merkir ''skógur'', en venn merkir ''mýri''. Mýrarskógur væri því rétta þýðingin. En sumir er ekki á eitt sáttir um þá útskýringu. Loven merkir einnig að lofa og vilja sumir meina að þar hafi heiðin goð verið heiðruð. Þaðan sé því heiti borgarinnar að finna. Aðrir vilja meina að heitið sé komið af [[Víkingar|víkingum]]. Engar sannanir liggja fyrir í neinu þessa atriða. Íbúar Leuvens eru með tvenn gæluheiti. Í fyrsta lagi Pietermannen (Pétursmenn) eftir elstu kirkju borgarinnar, Péturskirkjunni. Í öðru lagi kallast íbúarnir ''beljuskotmenn'' (koeienschieters). Nótt eina [[1691]] töldu borgarbúar að [[Frakkland|Frakkar]] væru að ráðast á borgina. Allir sem vettlingi gátu valdið gengu með skotvopn á móti þeim og skutu þangað sem þeir töldu innrásarmenn vera. Morguninn eftir kom í ljós að þeir höfðu skotið niður allar kýr í haga einum. Eftir þetta festist gæluheitið við borgarbúa.

== Fáni og skjaldarmerki ==
Fáni Leuven samanstendur af þremur láréttum röndum: Rauðri, hvítri og rauðri (eins og austurríski fáninn). Í orrustunni við Leuven 891 barðist Arnúlfur keisari við víkinga. Sagan segir að svo mikil blóð hafi runnið á þeim degi að áin Dijle hafi litast rauð. Þaðan sé fáninn kominn. Hvíta röndin er Dijle, rauðu rendurnar eru blóð.

[[Skjaldarmerki]]ð er nánast eins (rauð, hvít og rauð rönd) en auk þess eru þrír varðturnar í rauðu hlutunum. Turnarnir tákna sveitarfélögin þrjú sem í dag mynda borgina. Efst á skildinum er gyllta ljón greifanna af Brabant. Megin skjöldurinn er frá [[17. öldin|17. öld]] en hjálminum var bætt við [[1845]]. [[1926]] var orðunni (franska krossinum) bætt við neðst eftir útreiðina í [[Heimstyrjöldin fyrri|heimstyrjöldinni fyrri]]. [[1979]] var skildinum breytt í síðasta sinn er varðturnunum var bætt við eftir sameiningu við nágrannasveitarfélögin.

== Saga Leuven ==
=== Upphaf ===
Á tímum [[Rómaveldi|Rómverja]] mun þorp hafa staðið á núverandi borgarstæði. Þorpið lifði af fall Rómaveldis og dafnaði á tímum [[Germanir|germana]]. Lítið er vitað um þorpið næstu aldir. Árið 891 kemur það við sögu er víkingar gera strandhögg í nágrenninu. Arnúlfur keisari mætti á staðinn í [[september]] á því ári. Í orrustunni við Leuven sigraði Arnúlfur en heimildir greina frá miklu blóðbaði. Á þessum tíma var Leuven höfuðstaður samnefnds greifadæmis. Greifadæmið leystist upp í hertogadæmið Brabant [[1183]]. Leuven hlaut borgarmúra á [[12. öldin|12. öld]]. Þrátt fyrir að Brussel væri höfuðborg Brabants, var Leuven þó mikilvægri efnahagslega í fyrstu. Atvinnuvegir í borginni voru að miklu leyti vefnaður. Um miðja [[14. öldin|14. öld]] fór blómatími Leuven að dvína gagnvart Brussel. Ástæður voru erfiðleikar í vefnaði og erfðastríðið í Brabant.

=== Háskólaborg ===
[[Mynd:Desidrius Erasmus by Hans Holbein.jpg|thumb|left|Erasmus frá Rotterdam var kennari við háskólann 1517-1521. Málverk eftir Hans Holbein.]]
[[1425]] veitti [[Marteinn 5.|Marteinn V]] páfi samþykki sitt um að stofna kaþólskan háskóla í Leuven. Hann er því elsti háskóli Niðurlanda. Brátt varð háskólinn einn sá stærsti og virtasti í [[Evrópu|Evrópu]] og var mikil miðstöð menninga og vísinda. Margir þekktir einstaklingar stunduðu nám þar eða kenndu þar, ekki síst á tíma [[Húmanismi|húmanismans]] í Evrópu á [[16. öldin|16. öld]]. Meðal þekktustu manna 16. aldar sem tengjast skólanum má nefna [[Erasmus frá Rotterdam]] (kennari), [[Hadríanus 6.|Hadríanus VI]] páfi (nemandi, kennari, rektor) og [[Gerhard Mercator]] (nemandi). Í sjálfstæðisstríði Hollendinga var nokkrum sinnum setið um Leuven og á tímabili var háskólinn lokaður.

=== Frelsisstríð og bjór ===
Eftir friðarsamninga [[30 ára stríðið|30 ára stríðsins]] [[1648]] fór Leuven ört stækkandi. Efnahagslega dafnaði borgin þó ekki fyrr en Habsborgarar réðu landinu um miðja [[18. öldin|18. öld]]. Iðnaði var komið á og grafinn lítill skipaskurður til Antwerpen, þar sem áin Dijle var ekki siglingahæf á þessum stað. Skurðurinn hafði mikla þýðingu fyrir borgina, sem þar með komst í færi við aðrar verslunarborgir. Mesti iðnaður 18. aldar var bjórframleiðsla. [[1764]] voru 52 brugghús í borginni og var bjórinn fluttur víða um Niðurlönd.

=== Frakkar ===
[[Mynd:Leuven-Grote-Markt.jpg|thumb|Gömul hús við markaðstorgið]]
Frakkar hertóku Niðurlönd [[1794]]. Í upphafi voru íbúar Leuven jákvæðir gagnvart þeim. En brátt runnu á þá tvær grímur. Frakkar komu upp almennri herskyldu, lokuðu háskólanum, fluttu listaverk til [[París]]ar, lokuðu kirkjum og klaustrum, og lögðu niður iðngildin. Sumum listaverkum var skilað eftir fall [[Napoleon Bonaparte|Napoleons]]. Önnur eru enn týnd. Aðstæður í borginni bötnuðu ekki fyrr en Napoleon hrifsaði til sín völdin. [[1803]] sótti hann Leuven heim og var almennt hylltur af borgarbúum. Á franska tímanum var byrjað að rífa borgarmúrana niður til að skapa meira pláss. Eftir fall Napoleons drógu Frakkar sig til baka. Í kjölfarið urðu Niðurlönd sjálfstætt konungsríki [[1815]].

=== 19. öldin ===
Strax [[1817]] var háskólinn í Leuven opnaður á ný. Hjól efnahagsins byrjuðu að snúast. En [[1830]] gerðu Belgar uppreisn gegn Hollendingum og lýstu yfir sjálfstæði. Hollenskur her birtist við dyr Leuven en þeim fáu belgísku hermönnum sem í borginni voru tókst ásamt bændaher að hrekja þá burt á ný. Ári síðar sendu Hollendingar herlið aftur suður til Belgíu, þar sem það sigraði Belga í nokkrum orrustum. [[12. ágúst]] stóðu Hollendingar við borgarmörk Leuven og umkringdu borgina. Í þessari stöðu brást [[Baldvin I (Belgía)|Baldvin I]], konungur Belga, skjótt við. Í trássi við þingið hleypti hann frönskum her inn í landið, sem mætti Hollendingum við Leuven. Herirnir stóðu andspænis hvor öðrum. En í stað þess að berjast settust menn niður og sömdu um vopnahlé í smábænum Pellenberg rétt utan borgarmörk Leuven. Að því búnu drógu Hollendingar sig í hlé. Mikill iðnaður spratt upp í Leuven á [[19. öldin|19. öld]]. Byrjað var að brugga bjór á ný, vefnaðariðnaðurinn blómstraði og nú bættist málmiðnaðurinn við. [[1837]] fékk borgin [[járnbraut]]artengingu, fyrst við [[Mechelen]], síðar við [[Charleroi]] og Brussel.

=== ''Nauðgun Belgíu'' ===
[[Mynd:Interior of the Famous Library at Louvain destroyed during World War I.jpg|thumb|Háskólabókasafnið í rústum]]
[[1914]] enduðu draumar Leuven um fagra framtíð. [[19. ágúst]] hertóku [[Þýskaland|Þjóðverjar]] borgina, sem og fleiri belgískar borgir. Brátt komu hins vegar upp sögusagnir þess eðlis að Belgar og Bretar væru á leiðinni að frelsa borgina. Mikið hræðsla greip um sig meðal þýskra hermanna. [[25. ágúst]] var svo komið að aðstæður voru orðnar óþolandi í borginni sökum hræðslu. Einn skotthvellur gall við einhvers staðar í borginni og leysti hann ofsahræðslu úr læðingi. Þýskir hermenn gengu hús úr húsi, hröktu borgarbúa út og brenndu íbúðir, byggingar og verksmiðjur niður. Aðeins hinu ægifagra ráðhúsi var hlíft. Meira að segja háskólabyggingin var brennd niður, Péturskirkjan ásamt mörgum listaverkum og hið tignarlega háskólabókasafn. Þar brunnu rúmlega 300 þúsund bindi, mörg þeirra frá liðnum öldum. Í fjóra daga gengu Þjóðverjar berserksgang um borgina og brenndu allt sem brunnið gat. Alls voru 1081 hús bennd niður, 248 íbúar voru skotnir eða létust í brunanum. Heimsbyggðin var hneiksluð. Erlend blöð birtu fyrirsagnir eins og ''Þýsku húnarnir'', ''Nauðgun Belgíu'' eða notuðu önnur stóryrði. 

=== Heimstyrjöldin síðari ===
Leuven var ekki endurreist fyrr en eftir stríð og tók langan tíma. Háskólinn tók aftur til starfa haustið [[1919]], ári eftir stríð. Bókasafnið var ekki endurreist fyrr en [[1928]] með bandarískum fjármunum. Þjóðverjar höfðu skuldbundið sig til að gefa safninu þær bækur sem eyðilögðust, að minnsta kosti eins og kostur var. [[1940]] riðu næstu ósköpin yfir. Breskt verndarlið sat í borginni þegar Þjóðverjar birtust [[13. maí]] með stórt herlið. Hinir síðarnefndu hófu þegar að skjóta á borgina og í þrjá daga dundi sprengjuregnið yfir. Bretar vörðust með öllum ráðum. Mitt í orrahríðinni varð háskólabókasafnið fyrir sprengjum og brann niður. Síðan það brann síðast 1914 höfðu safninu borist 900 þúsund bindi hvaðanæva að úr heiminum. Þau brunnu öll til kaldra kola. Bretar yfirgáfu borgina [[16. maí]]. Degi síðar hertóku Þjóðverjar hana. Leuven varð fyrir miklum loftárásum bandamanna vorið [[1944]]. Þjóðverjar yfirgáfu hana [[3. september]] en þá lá hún að miklu leyti í rústum.

=== Leuven í dag ===
[[Mynd:Stella Artois brewery Leuven.jpg|thumb|Bjórinn Stella Artois er framleiddur í Leuven]]
Það tók aftur langan tíma að endurreisa Leuven. Til að mynda var viðgerðarvinnu í ráðhúsinu ekki lokið fyrr en [[1982]]. Árið [[1977]] voru nokkrir nágrannabæir sameinaðir Leuven. Við það þrefaldaðist íbúatalan. Nokkur iðnaður er í borginni, sem er víða þekkt fyrir mikla bjórframleiðslu. Þar eru til dæmis höfuðstöðvar Anheuser-Busch InBev, stærsta bjórsamstæða heims. Fyrirtækið framleiðir bjórtegundir eins og Budweiser, Stella Artois, Löwenbräu og tugir annarra.

== Viðburðir ==
Docville er heiti á kvikmyndaverðlaunum sem árlega eru veitt í Leuven. Þetta er eina kvikmyndahátíðin í Belgíu sem eingöngu tekur fyrir fræðslumyndir, bæði innlendar sem erlendar.

Í [[desember]] er haldin sambærileg stuttmyndahátíð (Internationaal Kortfilmfestival Leuven), þar sem bestu stuttmyndir eru verðlaunaðar í ýmsum flokkum.

Marktrock (markaðsrokk) er fjölmenn tónlistarhátíð í Leuven, haldin á markaðstorginu um miðjan [[ágúst]]. Tugir hljómsveita rokka í þrjá heila daga. Með 350 þúsund gesti er þetta ein fjölmennasta tónlistarhátíð Evrópu.

== Vinabæir ==
Leuven viðheldur vinabæjatengslum við eftirfarandi borgir:

{|
|-
| valign="top" |
* {{FRA}} [[Rennes]] í [[Frakkland]]i síðan 1980
* {{NLD}} [[Hertogenbosch]] í [[Holland]]i síðan 1984
| valign="top" |
* {{DEU}} [[Lüdenscheid]] í [[Þýskaland]]i síðan 1987
* {{POL}} [[Kraká]] í [[Pólland]]i síðan 1991
|}

== Frægustu börn borgarinnar ==
* ([[1451]]/[[1454|54]]) [[Aelbert Bouts]], málari
* ([[1466]]) [[Quentin Massys]], málari
* ([[1987]]) [[Dries Mertens]], knattspyrnumaður

== Byggingar og kennileiti ==
[[Mynd:Leuven, stadhuis.jpg|thumb|Ráðhúsið í Leuven er eitt fegursta ráðhús heims]]
* Ráðhúsið í Leuven er ein fegursta bygging í síðgotneskum stíl í Evrópu og eitt þekktasta ráðhús heims. Það var reist [[1439]]-[[1468]] og átti ráðhúsið í Brussel að vera fyrirmyndin. En íburðurinn og skrautið fór langt fram úr byggingunni í Brussel. Ráðhúsið skartar sex turnum, þremur á hvorum gafli. Utan á húsinu eru mannsstyttur á þremur hæðum allt í kring. Í neðstu röð eru þekktir einstaklingar úr sögu borgarinnar. Í miðröð eru [[Dýrlingur|dýrlingar]] og verndardýrlingar. Í efstu röð eru greifar greifadæmisins Leuven og hertogar hertogadæmisins Brabant. Á efstu hæð ráðhússins eru Stóri gotneski salurinn og Litli gotneski salurinn, sem báðir eru gífurlega mikið skreyttir. Ráðhúsið hefur að mestu leyti sloppið við eyðileggingar styrjalda, nema hvað það skemmdist nokkuð að utan í loftárásum seinna stríðs. Það var gert upp aftur [[1972]]-[[1983|83]].
* Péturskirkjan í Leuven (Sint-Pieterskerk) er helguð [[Pétur postuli|Pétri postula]]. Hún var reist á 12. öld en nákvæmt ártal er ekki til sökum þess að skjöl og teikningar eyðilögðust í bruna. Víst er að framkvæmdir stóðu allt fram á [[17. öldin|17. öld]]. Upphaflega átti kirkjan að skarta þremur háum turnum, tveimur 120 m háum og einum 150 m háum. En [[1604]] hrundi fyrsti turninn, sem þá var í smíðum, og síðan þá var hætt við að reisa turna. Kirkjan er því í dag aðeins með lítinn stubb sem er nánast jafnhár kirkjuskipinu. 1914 eyðilögðu Þjóðverjar mörg listaverk þegar þeir brenndu kirkjuna. Þó eru þar tvö málverk frá 15. öld. Öðru þeirra, Síðustu kvöldmáltíðinni eftir [[Dirk Bouts]], rændu [[Nasismi|nasistar]] [[1942]] en urðu að skila því eftir stríð.
* Tafelrond er fögur bygging við markaðstorgið í Leuven. Það var reist [[1480]]-[[1487|87]] af iðngildunum sem samkomuhús og hátíðarsal. Húsið grotnaði niður vegna vanrækslu og var rifið niður [[1818]]. En [[1928]] var ákveðið að endurbyggja húsið í upprunalegri mynd. Þar var starfræktur banki í nokkra áratugi en í dag það veitingastaður og hótel.
* Háskólabókasafnið er fögur bygging og tengist órjúfanlega sögu háskólans í Leuven. Ekkert eitt bókasafn var í borginni frá stofnun skólans [[1425]]. En [[1636]] var háskólabókasafnið stofnað og innréttað í gamalli vefnaðariðnhúsi. Safnið þetta stækkaði með tímanum og hafði að geyma ýmsa dýrgripi. Frakkar lokuðu háskólanum [[1797]] og fluttu marga merka gripi til Parísar. Í upphafi [[Heimstyrjöldin fyrri|heimstyrjaldarinnar fyrri]] hafði safnið að geyma rúmlega 300 þúsund bindi. Þjóðverjar kveiktu í húsinu og brunnu allar bækur í miklu eldhafi. Núverandi bygging háskólabókasafnsins var reist [[1921]]-[[1928|28]] fyrir bandarískt gjafafé og rúmaði miklu fleiri bækur en gamla húsið. En í orrustunni um Leuven [[1940]] varð byggingin fyrir sprengjuregni og brann niður. Að þessu sinni brunnu um 900 þúsund bindi. Byggingin var endurreist eftir stríð og safnið opnað á nýjan leik. Síðan [[1987]] er húsið friðað.
* Groot Begijnhof (Stóra [[Begínur|Begínuhverfið]]) er gamalt borgarhverfi frá [[13. öldin|13. öld]] þar sem begínur bjuggu og störfuðu (eins og í öðrum slíkum hverfum í Belgíu). Hverfið er sitthvoru megin við ána Dijle og samanstendur af tæplega hundrað húsum. Begínurnar bjuggu í hverfinu allar götur til [[20. öldin|20. aldar]]. Síðasta Begínan lést [[1988]]. Á 9. áratugnum var byrjað að gera húsin upp og er háskólinn nú með umsjón yfir hverfinu. Þar búa stúdentar í um 300 íbúðum. Árið [[2000]] var Begínuhverfið sett á [[heimsminjaskrá UNESCO]].

== Gallerí ==
<gallery>
Mynd:Sint Pieter Leuven.JPG|Péturskirkjan er turnlaus
Mynd:Leuven tafelrond.jpg|Tafelrond
Mynd:2011-09-24 17.42 Leuven, universiteitsbibliotheek ceg74154 foto4.jpg|Háskólabókasafnið
Mynd: Begijnhofleuven2005sep2.jpg|Begínuhverfið
</gallery>

== Heimildir ==
* {{wpheimild|tungumál=nl|titill=Leuven|mánuðurskoðað=23. nóvember|árskoðað=2012}}
* {{wpheimild|tungumál=de|titill=Löwen|mánuðurskoðað=23. nóvember|árskoðað=2012}}

{{Commonscat|Leuven}}

[[Flokkur:Borgir í Belgíu]]