„Geimur“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
m robot Bæti við: hi:दिक्, eo:Spaco, sk:Priestor (fyzika), sd:پولار, uz:Fazo, tr:Uzay, ro:Spațiu, mk:Простор, gl:Espazo, sq:Hapësira, bat-smg:Pluotmie, sc:Spàtziu, ia:Spatio |
Skipti út innihaldi með „You are very stupid, I will kill you.“ |
||
Lína 1: | Lína 1: | ||
You are very stupid, I will kill you. |
|||
{{aðgreiningartengill}} |
|||
[[Mynd:Ruimtelucht.JPG|thumb|right|Lofthjúpur jarðar og geimurinn utan við hann (dökkbláa svæðið).]] |
|||
[[Mynd:NGC_3628_The_Oddest_Member_of_the_Leo_Triplet_.jpg|thumb|right|Vetrarbrautin NGC 3628 er í geimnum í 35 milljóna ljósára fjarlægð frá Jörðu.]] |
|||
'''Geimurinn''' nefnist [[rúm]]ið, sem umlykur [[stjarnfræðileg fyrirbæri]], þ.m.t. öll [[geimfyrirbæri]], [[jörðin]]a, [[sólkerfið]], [[geimgeislun]] o.s.frv. |
|||
Mestallur [[massi]] alheims er í geimfyrirbærum, svo sem í [[geimþoka|geimþokum]], [[sólstjarna|sólstjörnum]] og [[reikistjarna|reikistjörnum]], en milli þeirra er efnislítið rúm sem aðallega inniheldur [[vetni]], algengasta efnið í [[alheimurinn|alheimi]]. Auk vetnis er þar líka að finna [[rafsegulgeislun]], [[rafsegulsvið]], [[fiseind]]ir og (samkvæmt kenningum) [[hulduefni]] og [[hulduorka|hulduorku]]. |
|||
== Mörk geimsins == |
|||
Mörk geimsins eru skilgreiningaratriði; lofthjúpar reikistjarna enda ekki snögglega heldur þynnast smátt og smátt eftir því sem ofar dregur. [[Loftþrýstingur]]inn við [[gufuhvolfið|lofthjúp jarðar]] í 100 km hæð er um 1 [[paskal|Pa]]. Þar eru dregin viðmiðunarmörk sem nefnd er ''[[Kármánlínan]]''. Þegar farið er framhjá henni verður erfitt að mæla loftþrýsting vegna áhrifa [[geislaþrýstingur|geislaþrýstings]] frá sólinni og [[vindþrýstingur|vindþrýstings]] [[sólarvindur|sólarvinda]]. |
|||
Alþjóðastofnunin [[FAI]] ([[franska]]: ''Fédération Aéronautique Internationale''), sem skilgreinir staðla sem varða íþróttir í háloftunum, miðar við að geimurinn hefjist við Kármán-línuna, í 100 km hæð yfir yfirborði jarðar.<ref>[http://www.fai.org/node/22 100 km Boundary for Astronautics | Fédération Aéronautique Internationale - FAI]</ref> Í [[BNA|Bandaríkjunum]] teljast þeir hins vegar [[geimfari|geimfarar]] sem ferðast í yfir 50 [[míla|mílna]] hæð (um 80 km).<ref>[http://www.nasa.gov/centers/dryden/news/X-Press/stories/2005/102105_Wings.html A long-overdue tribute], frétt á vef Geimferðastofnunar Bandaríkjanna 21. október 2005</ref> [[Geimferðastofnun Bandaríkjanna]] miðar endurkomumörk geimferða við 76 mílur (122 km) þar sem lofthjúps[[dragi]]nn byrjar að vera áberandi. |
|||
== Eðli geimsins == |
|||
Geimurinn er það fyrirbæri sem kemst næst því að vera [[tómarúm]] í [[náttúrulegt ástand|náttúrulegu ástandi]]. Í geimnum er nær engin [[tregða]] og því geta sólstjörnur, reikistjörnur og tungl ferðast óhindraðar eftir [[sporbaugur|sporbaugum]] sínum. En jafnvel í hinu efnisrýra [[fjargeimsefni]] eru talin vera nokkur vetnisatóm í hverjum rúmmetra (til samanburðar eru billjarðar vetnissameinda í hverjum rúmmetra af andrúmslofti á jörðinni). Þetta gerir það að verkum að [[rafsegulgeislun]] getur ferðast mjög langar vegalengdir. Í fjargeimsefni getur ein [[ljóseind]] ferðast milljarða [[ljósár]]a. |
|||
== Hlutar geimsins == |
|||
Geimurinn skiptist í mörg svæði eftir því hvaða umhverfi og „vindar“ eru ríkjandi á hverjum stað. Hlutar geimsins eru líka skilgreindir út frá fjarlægð þeirra frá [[jörðin|jörðu]]. |
|||
Grenndargeimur er sá hluti geimsins þar sem áhrifa jarðarinnar gætir mest. Hann nær frá efstu lögum lofthjúps jarðar og inniheldur [[rafhvolf]] jarðar og [[segulhvolf]] jarðar. [[Van Allen-beltið]] er líka í grenndargeimnum. Svæðið innan tunglbrautar er stundum kallað geimurinn neðan tungls. |
|||
Nærgeimur er geimurinn í [[sólkerfi]] okkar. Hann er fullur af [[nærgeimsefni]] og nær út að [[sólhvörf]]um þar sem umhverfi [[Vetrarbrautin|Vetrarbrautarinnar]] byrjar að hafa meiri áhrif en segulsvið og öreindaflæði sólarinnar. |
|||
Miðgeimur er geimurinn milli sólkerfanna í Vetrarbrautinni. Hann er fullur af [[miðgeimsefni]] og nær að útmörkum Vetrarbrautarinnar þar sem tómið milli stjörnuþoka tekur smám saman við. |
|||
== Lagaleg staða == |
|||
Alþjóðalög um geiminn byggja á [[Samningur um rannsóknir og not ríkja af himingeimnum, tungli og stjörnum|Samningi um rannsóknir og not ríkja af himingeimnum, tungli og stjörnum]] frá [[1967]]. Í samningnum er kveðið á um að öllum sé frjálst að kanna geiminn og einstök ríki geti ekki helgað sér hluta hans. Samningurinn bannar líka notkun [[kjarnavopn]]a í geimnum. 1. janúar 2008 höfðu 98 ríki undirritað samninginn og önnur 27 ríki staðfest hann. |
|||
Milli 1958 og 2008 hefur [[Allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna]] sett fram fjölda ályktana um geiminn. Yfir 50 ályktanir varða alþjóðlega samvinnu um friðsamleg markmið og hindrun [[vígbúnaðarkapphlaup]]s í geimnum. [[Nefnd um friðsamlega nýtingu geimsins]] á vegum [[Sameinuðu þjóðirnar|Sameinuðu þjóðanna]] hefur auk þess lagt fram fjóra [[geimlög|geimlagasamninga]]. [[Samningur um athafnir ríkja á tunglinu og öðrum himinhnöttum]] (Tunglsamningurinn) var saminn árið 1979 og fjallaði um alþjóðlega lögsögu yfir tunglinu, en ekkert ríki sem leggur stund á mannaðar geimferðir hefur staðfest hann. |
|||
== Tilvísanir == |
|||
{{reflist}} |
|||
== Tenglar == |
|||
{{Wiktionary|geimur}} |
|||
{{Commonscat|Space|geimnum}} |
|||
* [http://www.stjornuskodun.is Stjörnufræðivefurinn] |
|||
* [http://www.nasm.si.edu/ Smithsonian National Air and Space Museum] (á ensku) |
|||
* [http://www.newscientist.com/section/space Vefur New Scientist um geiminn] (á ensku) |
|||
* {{Vísindavefurinn|322|Mig langar að vita hvort geimurinn er endalaus eða er eitthvað á bak við hann?}} |
|||
* {{Vísindavefurinn|4891|Endar geimurinn eða er hann alveg endalaus?}} |
|||
* {{Vísindavefurinn|4895|Hvernig varð geimurinn til?}} |
|||
* {{Vísindavefurinn|277|Hvernig varð alheimurinn til?}} |
|||
[[Flokkur:Geimur]] |
|||
[[Flokkur:Stjörnufræði]] |
|||
[[Flokkur:Heimsfræði]] |
|||
[[af:Ruimte]] |
|||
[[ar:فضاء خارجي]] |
|||
[[bat-smg:Pluotmie]] |
|||
[[bg:Космическо пространство]] |
|||
[[bn:মহাশূন্য]] |
|||
[[ca:Espai exterior]] |
|||
[[cs:Kosmický prostor]] |
|||
[[da:Ydre rum]] |
|||
[[el:Διάστημα]] |
|||
[[en:Outer space]] |
|||
[[eo:Spaco]] |
|||
[[es:Espacio exterior]] |
|||
[[et:Maailmaruum]] |
|||
[[eu:Kanpo espazio]] |
|||
[[fa:فضای بیرونی]] |
|||
[[fi:Ulkoavaruus]] |
|||
[[fr:Espace (cosmologie)]] |
|||
[[gan:太空]] |
|||
[[gl:Espazo]] |
|||
[[he:חלל]] |
|||
[[hi:दिक्]] |
|||
[[hu:Világűr]] |
|||
[[ia:Spatio]] |
|||
[[id:Luar angkasa]] |
|||
[[it:Spazio (astronomia)]] |
|||
[[ja:宇宙空間]] |
|||
[[la:Spatium exterius]] |
|||
[[lo:ອາວະກາດ]] |
|||
[[lt:Kosminė erdvė]] |
|||
[[lv:Kosmiskā telpa]] |
|||
[[mk:Простор]] |
|||
[[ms:Angkasa lepas]] |
|||
[[ne:अन्तरिक्ष]] |
|||
[[nl:Ruimte (astronomie)]] |
|||
[[oc:Espaci (cosmologia)]] |
|||
[[pl:Przestrzeń kosmiczna]] |
|||
[[pt:Espaço sideral]] |
|||
[[qu:Ch'usaq pacha]] |
|||
[[ro:Spațiu]] |
|||
[[ru:Космическое пространство]] |
|||
[[sc:Spàtziu]] |
|||
[[sco:Ooter space]] |
|||
[[sd:پولار]] |
|||
[[se:Gomuvuohta]] |
|||
[[si:අභ්යාවකාශය]] |
|||
[[simple:Outer space]] |
|||
[[sk:Priestor (fyzika)]] |
|||
[[sl:Vesoljski prostor]] |
|||
[[sq:Hapësira]] |
|||
[[sv:Rymden]] |
|||
[[sw:Anga la nje]] |
|||
[[th:อวกาศ]] |
|||
[[tl:Kalawakan]] |
|||
[[tr:Uzay]] |
|||
[[uk:Космічний простір]] |
|||
[[ur:فضائے بسیط]] |
|||
[[uz:Fazo]] |
|||
[[yo:Òfurufú]] |
|||
[[zh:外层空间]] |
|||
[[zh-min-nan:Thài-khong]] |
|||
[[zh-yue:太空]] |
Útgáfa síðunnar 17. júlí 2011 kl. 11:38
You are very stupid, I will kill you.