Skoða frumkóða fyrir Jesús

{{Persóna
| nafn               = Jesús
| mynd               = Jesus Christ - Hofmann.jpg
| myndastærð         = 250px
| fæðingardagur      = Um 4 f.Kr.
| fæðingarstaður     = [[Betlehem]], Júdea, [[Rómverska keisaradæmið]]
| dauðadagur         = Um 30 eða 33 e.Kr. (33–36 ára)
| dauðastaður        = [[Jerúsalem]], Júdea, [[Rómverska keisaradæmið]]
| trú                = [[Gyðingdómur]]
}}
[[Mynd:Christ Giving His Blessing.jpg|thumb|''Kristur gefur blessun sína'' eftir Hans Memling.]]
'''Jesús''' (líka kallaður '''Jesús Kristur''' eða '''Jesús frá Nasaret'''; fæddur í kringum 4 f.Kr., dáinn um 30 eða 33 e.Kr.) var predikari og trúarleiðtogi sem var uppi á fyrstu öldinni. Hann er mikilvægasta persónan í [[kristni]] og er í hugum kristinna [[Guð]] í mannsmynd og sá [[messías]] ([[Kristur (titill)|Kristur]]) sem [[gamla testamentið]] spáði fyrir um.

Jesús fæddist í Júdeu (þar sem nú er Ísrael), sem þá heyrði undir [[Rómverska keisaradæmið]]. Flestir sagnfræðingar eru sammála um að Jesús hafi raunverulega verið til, þó ekki sé samhljómur um hversu áreiðanlega honum sé lýst í ritningunni. Jesús bjó lengi í bænum [[Nasaret]]. Hann var [[gyðingur]] og talaði [[Arameíska|arameísku]], mál sem er skylt [[hebreska|hebresku]]. Jesús var [[Skírn|skírður]] af [[Jóhannes skírari|Jóhannesi skírara]] og hóf að predika, hann var oft kallaður [[rabbíni]]. Hann ræddi trúarkenningar sínar við aðra gyðinga, notaðist oft við [[Dæmisaga|dæmisögur]] í kennslu sinni, og eignaðist fylgjendur. Hann var tekinn fastur af yfirvöldum gyðinga, afhentur rómverskum yfirvöldum, og [[Krossfesting|krossfestur]] samkvæmt skipun frá [[Pontíus Pílatus|Pontíusi Pílatusi]] nýlendustjóra. Fylgjendur hans trúðu því að Jesús hefði risið upp frá dauðum og frá þeim varð [[kristni]] til.

Samkvæmt kenningum kristninnar er Jesús sonur [[Guð]]s og fæddur af [[María mey|Maríu mey]]. Hann á að hafa gert ýmis [[kraftaverk]], dáið til að bæta fyrir [[synd|syndir]] mannsins, og risið upp frá dauðum. Þá hafi hann farið til [[himnaríki]]s og muni þaðan snúa aftur. Flestir kristnir menn trúa því að Jesús hafi verið [[messías]] (hinn smurði), sonur [[Guð]]s og Guð sjálfur, og sé hluti af [[Heilög þrenning|hinni heilögu þrenningu]]. Haldið er upp á fæðingu Jesú hvert ár þann 25. desember á [[jól]]unum. Krossfestingarinnar er minnst á [[Föstudagurinn langi|föstudeginum langa]] og endurrisu hans frá dauðum á [[Páskar|páskunum]].

Jesú bregður líka fyrir í öðrum trúarbrögðum. Í [[íslam]] er hann nefndur [[Isa]] og er þar spámaður og messías. Múslimar trúa því að Jesús hafi verið fæddur af hreinni mey, en ekki að hann hafi verið sonur Guðs. Þeir trúa því ekki að Jesús hafi verið krossfestur heldur að hann hafi stigið upp til himins. [[Gyðingar]] trúa því ekki að Jesús hafi verið messías eða að hann hafi risið upp frá dauðum.

== Nafn ==
Á tímum Jesú báru gyðingar venjulega aðeins eitt nafn, en stundum var bætt við það [[föðurnafn]]i, eins og í „sonur (nafn föður)“ eða nafni heimabæjar viðkomandi.<ref name="Britannica">{{cite encyclopedia | url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/303091/Jesus-Christ | title=Jesus Christ | encyclopedia=Encyclopædia Britannica | access-date=June 10, 2015 | first1=Ed P. | last1=Sanders | first2=Jaroslav J. | last2=Pelikan | archive-date=May 3, 2015 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150503100711/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/303091/Jesus-Christ | url-status=live }}</ref> Í Nýja testamentinu er Jesús þannig kallaður „Jesús frá [[Nasaret]]“<ref>t.d., [[Markúsarguðspjall]] 10:47</ref> Meðal nágranna Jesú í Nasaret er hann nefndur „smiðurinn, sonur Maríu, bróðir þeirra Jakobs, Jóse, Júdasar og Símonar“.<ref>Markúsarguðspjall 6:3</ref>, „sonur smiðsins“,<ref>[[Matteusarguðspjall]] 13:55</ref> eða „sonur Jósefs“.<ref>[[Lúkasarguðspjall]] 4:22</ref> Í [[Jóhannesarguðspjall]]i kallar lærisveinninn [[Filippus postuli]] hann „Jesús frá Nasaret, son Jósefs“.<ref>Jóhannesarguðspjall 1:45</ref>

Íslenska nafnið Jesús er dregið af latneska nafninu ''Iesus'', sem er umritun úr grísku {{lang|grc|Ἰησοῦς}} (''Iēsoûs'').<ref name="CE name">Maas, Anthony J. (1913). "Origin of the Name of Jesus Christ" . In Herbermann, Charles (ed.). ''Catholic Encyclopedia''. New York: Robert Appleton Company.</ref> Nafnið er líklega dregið af [[hebreska]] og [[arameíska]] nafninu {{lang|he|ישו}} (''Yēšūaʿ'', „Jesúa“) sem er styttri útgáfa af hebreska nafninu {{lang|he|יהושע}} (''Yəhōšūaʿ'') sem er oftast skrifað „[[Jósúa]]“ á íslensku. Nafnið Jósúa merkir líklega „guð ([[Jave]]) bjargar“. Jósúa var líka nafn eftirmanns [[Móses|Móse]]<ref>{{Cite web |url=http://www.usccb.org/bible/joshua/1 |title=Joshua 1:1 |access-date=February 1, 2019 |archive-date=February 2, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190202041829/http://www.usccb.org/bible/joshua/1 |url-status=live }}</ref> og nafn á [[Jósúa æðstiprestur|æðstapresti]] í Hebresku biblíunni<ref>{{Cite web |url=http://www.usccb.org/bible/ezra/3 |title=Ezra 3:2 |access-date=February 1, 2019 |archive-date=February 2, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190202041910/http://www.usccb.org/bible/ezra/3 |url-status=live }}</ref> sem báðir koma fyrir í grísku [[Sjötíumannaþýðingin|Sjötíumannaþýðingunni]] sem ''{{lang|grc-Latn|Iēsoûs}}''.

Nafnið Jesúa virðist hafa verið í notkun í Júdeu um það leyti sem Jesús fæddist.<ref>{{cite book|publisher=Westminster John Knox Press |isbn=978-0-664-23433-1 |title=Matthew |first=Douglas |last=Hare |year=2009 |page=11}}</ref> Í ritum [[Jósefos Flavíos|Jósefosar]] sem skrifaði á [[koine gríska|koine grísku]] á 1. öld<ref>{{cite book |first=Cleon |last=Rogers |title=Topical Josephus |publisher=Zondervan |year=1999 |page=12 |url=https://books.google.com/books?id=zo44-XeRBg4C&pg=PA12 |isbn=978-0-310-23017-5 |access-date=August 14, 2015 |archive-date=September 7, 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150907095629/https://books.google.com/books?id=zo44-XeRBg4C&pg=PA12 |url-status=live }}</ref> kemur Jesús  (þ.e. Ἰησοῦς) fyrir sem nafn á minnst 20 manns.{{sfn|Eddy|Boyd|2007|p=129}}

Kristnir menn kalla Jesúm [[Kristur|Krist]], sem er titill en ekki nafn.<ref>{{Cite web |url=https://biblehub.com/john/17-3.htm |title=BibleHub: John 17:3 |access-date=June 27, 2019 |archive-date=June 25, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190625034853/https://biblehub.com/john/17-3.htm |url-status=live }}</ref> Höfundur Jóhannesarguðspjalls heldur því fram að Jesús hafi sjálfur notað þann titil í fyrirbæn sinni.<ref>Jóhannesarguðspjall 17:3</ref> Orðið kemur úr grísku {{lang|grc|Χριστός}} (''Khristos''),<ref name="CE name"/><ref>{{cite book|last=Heil|first=John P.|title=Philippians: Let Us Rejoice in Being Conformed to Christ|year=2010|publisher=Society of Biblical Lit|isbn=978-1-58983-482-8|page=66|url=https://books.google.com/books?id=i4u42_PsPNsC&pg=PA66|access-date=August 14, 2015|archive-date=September 7, 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150907173832/https://books.google.com/books?id=i4u42_PsPNsC&pg=PA66|url-status=live}}</ref> sem er þýðing á hebreska orðinu ''mashiakh'' ({{lang|he|משיח}}), oftast skrifað „[[messías]]“, sem merkir „hinn smurði“. Það vísar til þess að í gyðingdómi á þeim tíma voru heilagir menn og trúargripir smurðir með heilagri olíu. Kristnir menn vísa til Jesú sem Krists því þeir trúa því að hann sé sá messías sem [[Gamla testamentið]] segir frá. Fylgjendur Jesú hafa verið kallaðir „kristnir“ frá því á 1. öld.{{sfn|Mills|Bullard|1998|p=[https://books.google.com/books?id=goq0VWw9rGIC&pg=PA142 142]}}

Samkvæmt gamalli hefð beygist nafnið Jesús í íslensku eins og í latínu: Jesús (nf.), Jesúm (þf.), Jesú (þgf.), Jesú (ef.) (auk ávarpsfallsins Jesú).<ref>{{vefheimild|url=https://bin.arnastofnun.is/korn/21|titill=Ávarpsfall og beyging nafnsins Jesús|höfundur=Beygingarlýsing íslensks nútímamáls}}</ref> Í [[Atómstöðin (skáldsaga)|Atómstöðinni]] nefnir ein persóna [[Halldór Laxness|Halldórs Laxness]] Jesúm á íslensku og kallar „Jón Smyril í Brauðhúsum“ (bæjarheitið [[Betlehem]] merkir „brauðhús“ á hebresku). Laxness skrifaði einnig smásögu sem hét Jón í Brauðhúsum og vísaði þar til hins sama. Upphaflega kemur þó íslenskun á nafni hans frá Gísla Magnússyni latínuskólakennara og samtímamanni Fjölnismanna.

== Helgir dómar ==
[[File:Shroud of Turin 001.jpg|thumb|[[Líkklæðið frá Tórínó]], Ítalíu, er þekktasti helgidómurinn sem er tengdur Jesú og einn af mest rannsökuðu forngripum mannkynssögunnar.]]
Eftir [[umsátrið um Jerúsalem]] árið 70 og eyðileggingu borgarinnar í kjölfarið má ætla að mjög fátt hafi varðveist frá Júdeu á 1. öld og engar beinar heimildir er að finna um sögu gyðingdóms frá síðari hluta 1. aldar og fram á 2. öld.<ref>{{cite encyclopedia|title=Introduction|first=Amy-Jill|last=Levine|author-link=Amy-Jill Levine|work=The Historical Jesus in Context|editor-last1=Levine|editor-last2=Allison|editor-first3=John D.|editor-last3=Crossan|publisher=Princeton Univ Press|isbn=978-0-691-00992-6|year=2006|editor1-first=Amy-Jill|editor2-first=Dale C.|editor2-link=Dale Allison|url=https://books.google.com/books?id=HIp_0N3uPPcC|access-date=October 8, 2020|archive-date=April 10, 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140410102712/http://books.google.com/books?id=HIp_0N3uPPcC|url-status=live|pages=24-25}}</ref><ref name="Koester382">[[Helmut Koester]] ''Introduction to the New Testament'', Vol. 1: History, Culture, and Religion of the Hellenistic Age. Berlin: [[de Gruyter Press]], 1995 p. 382</ref> [[Margaret M. Mitchell]] skrifar að þótt [[Eusebius]] segi frá því ([[Kirkjusaga Eusebiusar]] III 5.3) að fyrsti kristni söfnuðurinn hafi flúið frá Jerúsalem til [[Pella (Jórdaníu)|Pella]] rétt áður en borgin lokaðist, sé ljóst að engir gripir frá kirkjunni í Jerúsalem hafa varðveist til okkar daga.<ref>[[Margaret M. Mitchell]] "The Cambridge History of Christianity, Volume 1: Origins to Constantine" Cambridge University Press 2006 p. 298</ref> [[Joe Nickell]] skrifar að rannsókn eftir rannsókn hafi sýnt fram á að ekki einn helgur dómur sem áreiðanlega tengist Jesús sé til.<ref>{{cite book|last=Nickell|first=Joe|title=Relics of the Christ|year=2007|publisher=University Press of Kentucky|isbn=978-0-8131-3731-5|page=[https://archive.org/details/relicsofchrist00joen/page/191 191]|url=https://archive.org/details/relicsofchrist00joen|url-access=registration}}</ref>

Í [[kristnisaga|sögu kristninnar]] hafa samt sem áður margir [[helgur dómur|helgir dómar]] komið fram sem sagðir eru tengjast Jesú. Kaþólski 16. aldar guðfræðingurinn [[Erasmus]] skrifaði háðslega um það hversu mörg hús væri hægt að reisa úr öllum viðnum sem sagður var vera úr [[krossinn helgi|krossinum helga]].<ref>{{cite book|last=Dillenberger|first=John|author-link=John Dillenberger|title=Images and Relics : Theological Perceptions and Visual Images in Sixteenth-Century Europe: Theological Perceptions and Visual Images in Sixteenth-Century Europe|url=https://archive.org/details/imagesrelicstheo0000dill|publisher=Oxford University Press|year=1999|isbn=978-0-19-976146-3|page=[https://archive.org/details/imagesrelicstheo0000dill/page/5 5]}}</ref> Sérfræðingar deila um hvort Jesús hafi verið krossfestur með þremur eða fjórum nöglum, en minnst þrjátíu heilagir naglar eru dýrkaðir sem helgir dómar um alla Evrópu.<ref>{{cite book|last=Thurston|first=Herbert|year=1913|article=Holy Nails|editor=Herbermann, Charles|title=Catholic Encyclopedia|publisher=Robert Appleton Company|url=https://en.wikisource.org/wiki/Catholic_Encyclopedia_(1913)/Holy_Nails}}</ref>

Sumir helgidómar, eins og meintar leifar af [[þyrnikóróna|þyrnikórónunni]] sem sett var á höfuð Jesú, fá heimsóknir nokkurra pílagríma árlega, meðan [[líkklæðið frá Tórínó]] er heimsótt af milljónum manna,<ref>{{cite news|last=Delaney|first=Sarah|title=Shroud exposition closes with more than 2 million visits|url=http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/1002157.htm|archive-url=http://webarchive.loc.gov/all/20100608223917/http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/1002157.htm|url-status=dead|archive-date=June 8, 2010|agency=Catholic News Service |date=May 24, 2010}}</ref> þar á meðal páfunum [[Jóhannes Páll 2.|Jóhannesi Páli 2.]] og [[Benedikt 16.]]<ref>{{cite web|last=Wojtyła|first=Karol J.|title=Pope John Paul II's address in Turin Cathedral|url=https://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/en/travels/1998/documents/hf_jp-ii_spe_24051998_sindone.html|publisher=Vatican Publishing House|date=May 24, 1998|access-date=February 18, 2017|archive-date=February 19, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170219114758/https://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/en/travels/1998/documents/hf_jp-ii_spe_24051998_sindone.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|last=Squires|first=Nick|title=Pope Benedict says Shroud of Turin authentic burial robe of Jesus|url=http://www.csmonitor.com/World/Europe/2010/0503/Pope-Benedict-says-Shroud-of-Turin-authentic-burial-robe-of-Jesus|newspaper=Christian Science Monitor|date=May 3, 2010|access-date=June 19, 2013|archive-date=April 1, 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130401072455/http://www.csmonitor.com/World/Europe/2010/0503/Pope-Benedict-says-Shroud-of-Turin-authentic-burial-robe-of-Jesus|url-status=live}}</ref>

==Tilvísanir==
{{reflist}}

== Tenglar ==
* [http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=1577463&lang=0# ''Nokkur orð um nafn Jesú''; grein í Morgunblaðinu 1983]
* [http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3305706 ''Um líkamlegan dauða Jesú Krists''; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1987]

{{wikiorðabók|Jesús}}
{{Stubbur|trúarbrögð}}

[[Flokkur:Kristni]]
[[Flokkur:Persónur í nýja testamentinu]]
[[Flokkur:Trúarleiðtogar]]
[[Flokkur:Fólk fætt á 1. öld f.Kr.]]
[[Flokkur:Fólk dáið á 1. öld]]