Skoða frumkóða fyrir Flórens

[[Mynd:Florence_2009_-_0946.jpg|thumb|right|Útsýni yfir borgina árið 2009.]]
[[Mynd:Florence-map-is.png|thumb|right|Kort sem sýnir staðsetningu Flórens á Ítalíu.]]
'''Flórens''' ([[ítalska]]: ''Firenze''; hefur verið nefnd „Fagurborg“<ref>[http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=1993882 Skírnir 1836]</ref> á íslensku) er höfuðstaður [[Toskana]]héraðs á [[Ítalía|Ítalíu]], auk þess að vera höfuðstaður [[Flórens (sýsla)|samnefndrar sýslu]]. Íbúafjöldi borgarinnar var um 360 þúsund árið 2022.<ref>{{cite web |url=http://dati.istat.it/Index.aspx?QueryId=19101|title=Popolazione residente al 1° gennaio; Comune: Firenze |at=Select: Italia Centrale/Toscana/Firenze/Firenze |publisher=[[Istituto Nazionale di Statistica|ISTAT]]|website=Istat.it}}</ref>

Á [[Endurreisnin|endurreisnartímanum]] var borgin [[borgríki]] og síðar höfuðborg [[stórhertogadæmið Toskana|stórhertogadæmisins Toskana]]. Hún er fræg sem heimaborg margra helstu frumkvöðla endurreisnarinnar á sviði vísinda, heimspeki og lista, eins og [[Leonardo da Vinci]], [[Galileo Galilei]], [[Michelangelo Buonarroti]] og [[Niccolò Machiavelli]]. Hún er því stundum kölluð „fæðingarstaður endurreisnarinnar“. Borgin reis til mikilla áhrifa á Ítalíuskaganum á þeim tíma og varð miðstöð fjármála og verslunar. Gjaldmiðill borgarinnar, [[flórína]]n, var lánagjaldmiðill um alla Evrópu.<ref>{{Cite web |title=Florence {{!}} History, Geography, & Culture |url=https://www.britannica.com/place/Florence |access-date=3 November 2021 |website=Encyclopedia Britannica |language=en}}</ref> Á þeim tíma komst [[Medici-ætt]] til valda í borginni, en byltingar og trúarlegt umrót settu svip á valdatíð þeirra.<ref>{{cite book |last=Brucker |first=Gene A. |title=Renaissance Florence |url=https://archive.org/details/renaissanceflore00bruc_0 |url-access=registration |year=1969 |publisher=Wiley |location=New York |isbn=978-0520046955 |page=[https://archive.org/details/renaissanceflore00bruc_0/page/23 23]}}</ref> Eftir [[sameining Ítalíu|sameiningu Ítalíu]] og stofnun konungsríkis 1865 var Flórens höfuðborg ríkisins um stutt skeið, þar til hersveitum þess tókst að leggja [[Róm]] undir sig árið 1871. [[Flórensmállýska]] varð undirstaða ítalsks ritmáls og staðlaðrar ítölsku um allt landið<ref>{{cite web |url=http://www.treccani.it/enciclopedia/storia-della-lingua_(Enciclopedia-dell'Italiano)/ |title=storia della lingua in 'Enciclopedia dell'Italiano' |publisher=Treccani.it |access-date=28 October 2017}}</ref> vegna rithöfunda á borð við [[Dante Alighieri]], [[Petrarca]] og [[Giovanni Boccaccio]].

Borgin liggur á hásléttu rétt sunnan við [[Appennínafjöll]]in, við [[Arnófljót]] í frjósömum dal þar sem áður var mýri.  og atvinnulíf byggir fyrst og fremst á [[viðskipti|viðskiptum]], [[Framleiðsluiðnaður|framleiðsluiðnaði]] og [[Ferðaþjónusta|ferðaþjónustu]]. [[Fiorentina]] er helsta knattspyrnulið borgarinnar og heimavöllur þess er [[Campo di Marte]]. Í borginni er alþjóðaflugvöllur, [[Amerigo Vespucci-flugvöllur]] ([[IATA]]: FLR), almennt kallaður Peretola eftir hverfinu þar sem hann er staðsettur, en formlega kenndur við landkönnuðinn [[Amerigo Vespucci]].

Verndardýrlingur borgarinnar er [[Jóhannes skírari]] og er skírnarkirkja honum helguð fyrir framan dómkirkjuna, Santa Maria del Fiore, sem almennt er kölluð [[Duomo]]. Hátíð borgarinnar er því [[Jónsmessa]]n á miðju sumri og þá er efnt til veglegrar flugeldasýningar.

== Saga ==
Staðurinn þar sem borgin reis síðar og hæðirnar þar í kring hafa verið byggðar mönnum í árþúsund. Elstu menjar um [[stauraþorp]] þar sem borgin stendur núna eru frá 9. öld f.Kr. eða þar um bil og tengjast [[Villanovamenningin|Villanovamenningunni]]. Fyrsti bærinn þróaðist sem nýlenda frá etrúsku borginni ''Visul'' sem síðar varð [[Fiesole]]. Ástæðan fyrir staðarvalinu var líklega sú að þarna var styst á milli bakka árinnar og því auðveldast að reisa brú. Íbúar gátu hagnýtt frjósamt votlendi og skóga allt í kring um árfarveginn. Aðalvegurinn milli Rómar og [[Etrúría|Etrúríu]], [[via Cassia]], var lagður í gegnum hana yfir brúna á Arnó, hugsanlega þar sem [[Ponte Vecchio]] stendur nú. 

=== Rómverska nýlendan Florentia ===
[[Mynd:Museo_Firenze_com'era,_plastico_Florentia_4.JPG|thumb|right|Líkan af hringleikahúsinu og rómversku borginni á safninu [[Firenze com'era]].]]
Þegar Etrúrarnir í Fiesole, sem höfðu lengi verið bandamenn [[Rómaveldi|Rómverja]], fengu rómverskan ríkisborgararétt á 1. öld f.Kr. (hugsanlega árið [[59 f.Kr.]]) fékk borgin nafnið ''Fæsule'', en nýlendan við ána varð hermannanýlenda fyrir rómverska uppgjafarhermenn og fékk nafnið ''Florentia''. Líklegt þykir að nafnið hafi átt að boða gott og sé dregið af sögninni ''florere'' „að blómstra“.<ref>{{Cita web|url=http://www.lanazione.it/firenze/nome-firenze-crusca-1.2076216|titolo=Perché Firenze si chiama così: la Crusca risponde - La Nazione|cognome=MonrifNet|sito=Firenze - La Nazione - Quotidiano di Firenze con le ultime notizie della Toscana e dell’Umbria|accesso=16 maggio 2016|urlarchivio=https://web.archive.org/web/20160525015629/http://www.lanazione.it/firenze/nome-firenze-crusca-1.2076216|urlmorto=no|dataarchivio=2016-05-25}}</ref> Um leið varð bærinn sjálfstæður og ótengdur Fiesole.<ref>{{Cita libro|autore1=Gianfranco Caniggia|autore2=Sylvain Malfroy|titolo=A Morphological Approach to Cities and Their Regions|data=2021|editore=Triest Verlag|città=Zurigo}}</ref>. Hefðbundið stofnár borgarinnar er 59 f.Kr. í valdatíð [[Júlíus Caesar|Júlíusar Caesars]], en líklegra þykir að hún hafi verið stofnuð í valdatíð [[Oktavíanus]]ar nokkru seinna.<ref>De Marinis, G. Becattini M., ''Firenze ritrovata'', in "Archeologia viva", XIII, n.s. 48, nov.-dic.1994, pp. 42-57</ref><ref>F.Castagnoli, ''La centuriazione di Florentia'', in «Universo», XXVIII, 1948.</ref>

Borgin var skipulögð, líkt og aðrar rómverskar borgir, sem reglulegur ferhyrningur þar sem göturnar lágu í norður-suður og austur-vestur. Miðbærinn ber enn merki þeirrar reglulegu götumyndar sem einkenndi borgina. Í miðjunni (þar sem [[Piazza della Repubblica]] stendur nú) var rómverskt torg með hof og stjórnarbyggingar allt í kring. Fyrstu borgarmúrarnir með varðturnum hafa verið reistir þegar á 1. öld f.Kr. og austan við borgina var reist meðalstórt [[hringleikahús]] sem tók 20.000 manns í sæti. Þegar á 2. öld e.Kr. var borgin orðin stærri og mikilvægari en Fiesole. [[Díókletíanus]] keisari gerði hana að höfuðborg (þar sem landstjórinn bar titilinn ''corrector Italiae'') suðurhluta Etrúríu og [[Úmbría|Úmbríu]] ([[Tuscia et Umbria]]) árið 285, og tók hana fram yfir miklu eldri borgir á borð við [[Arezzo]], Fiesole og [[Perugia]]. Landinu í kringum bæinn var skipt upp í stóra reiti sem voru afmarkaðir með skurðum og vegum, og votlendið vestan við borgina þannig þurrkað upp.<ref>F.Castagnoli, ''La centuriazione di Florentia'', in «Universo», XXVIII, 1948, pp. 361-368.</ref>

Fyrsti kristni píslarvottur borgarinnar var [[heilagur Miniatus]] sem var pyntaður til bana í hringleikahúsinu á 3. öld. Sagnir segja frá biskupnum [[Felice (biskup)|Felice]] á 4. öld, en fyrsti kristni biskupinn sem heimildir eru um er [[heilagur Zanobi]]. [[Heilagur Ambrósíus]] gisti í borginni í eitt ár undir lok 4. aldar. Stríðsátök milli [[Austurgotar|Austurgota]], [[Austrómverska ríkið|Austrómverska ríkisins]] og [[Langbarðar|Langbarða]] ollu hnignun borgarinnar og um tíma var fólksfjöldinn innan við 1000 manns.<ref>{{cite book |page=4 |author-link=Christopher Hibbert |last=Hibbert |first=Christopher |title=Florence: The Biography of a City |publisher=Penguin Books |date=1994 |isbn=0-14-016644-0}}</ref> Í valdatíð Langbarða og [[Karlungar|Karlunga]] hóf borgin aftur að vaxa.

=== Borgríkið ===
[[Mynd:Sanminiato.jpg|thumb|right|Bygging kirkjunnar San Miniato al Monte var tákn um aukinn styrk borgarinnar eftir árið 1000.]]
Á [[Miðaldir|miðöldum]] var borgin um skeið hluti af veldi [[Býsantíum]], en Grikkir rændu borgina í [[Gotastríðin|Gotastríðunum]] um miðja 6. öld. [[Narses]] náði þar völdum um skeið. Árið 572 lagði [[Klefi Langbarðakonungur]] héraðið undir sig og stofnaði hertogadæmið Tuscia með höfuðborg í [[Lucca]]. Hertogadæmið var hluti af [[konungsríki Langbarða]] (''Langobardia Major'') á Norður-Ítalíu. Þegar [[Karlamagnús]] vann sigur á Langbörðum var hertogadæminu breytt í [[Tuscia-mörk]] ári 774, en fyrsti [[markgreifinn]] af Toskana var ekki skipaður fyrr en 846 þegar [[Aðalbert 1. af Toskana]] fékk þann titil. Áður höfðu greifarnir af Lucca farið með völd yfir héraðinu. Karlamagnús heimsótti borgina tvisvar, [[781]] og [[786]]. Árið 825 var stofnaður í Flórens skóli í lögfræði, mælskulist og frjálsum listum.<ref>{{Cita web|url=http://rm.univr.it/didattica/fonti/frova/sez1/par7.htm|titolo=RM Fonti - Istruzione e educazione nel Medioevo - I, 7|sito=rm.univr.it|accesso=2021-05-18|dataarchivio=12 maggio 2021|urlarchivio=https://web.archive.org/web/20210512223918/http://rm.univr.it/didattica/fonti/frova/sez1/par7.htm|urlmorto=sì|title=Geymd eintak|access-date=2023-04-11|archive-date=2021-05-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20210512223918/http://rm.univr.it/didattica/fonti/frova/sez1/par7.htm|url-status=dead}}</ref> Á 9. öld reru [[víkingar]] undir forystu [[Björn járnsíða|Björns járnsíðu]] upp fljótið Arnó og réðust á og rændu Fiesole. Flórens var á þeim tíma vart meira en smábær. Þar risu þó margar kirkjur á 10. öld og fyrsta Benediktínaklaustrið, [[Badia Fiorentina]], var stofnað 978 af [[Willa af Toskana|Willu af Toskana]]. Árið 1013 hófst vinna við að reisa kirkjuna [[San Miniato al Monte]].

Árið 1055 mættust [[Viktor 2. páfi]] og [[Hinrik 3. keisari]] í Flórens þar sem keisarinn lét handtaka markgreifynjuna [[Beatrix af Lothringen]] og dóttur hennar, [[Matthildur af Toskana|Matthildi]], vegna þess að Beatrix hafði gifst [[Guðfreður skeggjaði|Guðfreði skeggjaða]] sem áður hafði gert uppreisn gegn keisaranum. Þær sneru aftur til Flórens í fylgd páfa eftir að keisarinn lést 1056 og Matthildur var viðurkennd eini réttmæti erfingi markgreifadæmisins sem þá var eitt stærsta lénið í Suður-Evrópu. Morð á eiginmanni hennar (sem hún var sökuð um að hafa komið í kring) og lát móður hennar 1076 tryggðu henni mikil völd. Hún reyndi að miðla málum í [[skrýðingardeilan|skrýðingardeilunni]] milli [[Gregoríus 7.|Gregoríusar 7.]] og [[Hinrik 4. keisari|Hinriks 4.]] en keisarinn sakaði þá páfa um ósæmilegt samneyti við hana og páfi brást við með því að bannfæra keisarann. Matthildur lést 1115 og eftirmaður hennar, [[Rabodo]], var drepinn í átökum við Flórens. Eftir lát [[Hinrik 5. keisari|Hinriks 5. keisara]] 1125 veiktist vald keisaranna og borgin kom sér upp konsúlsstjórn að rómverskri fyrirmynd, sem markar upphafið að [[lýðveldið Flórens|stofnun lýðveldis]], en markgreifadæmið var lagt niður nokkrum árum síðar.

Á síðmiðöldum var Flórens, líkt og aðrar borgir Ítalíu, svið átaka milli [[Gvelfar|Gvelfa]] og [[Gíbellínar|Gíbellína]]. Í Flórens varð málstaður Gvelfa ofaná. Þeir voru „borgaralegri“ og studdu kirkjuna gegn keisaranum, en átök milli borgara og aðalsins áttu eftir að verða leiðarhnoða í stjórnmálasögu borgarinnar.

=== Lýðveldistíminn og Endurreisnin ===
[[Mynd:FlorenceSkyline.jpg|thumb|right|Horft yfir gamla miðbæinn frá ''Uffizi''-safninu. Hægra megin sést í ''Il Duomo'' en vinstra megin er kirkjan ''Orsanmichele''. Í miðjunni sést í hvolfþakið á grafhvelfingu Mediciættarinnar við ''San Lorenzo'']]
Árið 1252 kom borgin sér upp eigin gjaldmiðli, [[Flórína|flórínunni]], og skaust brátt upp fyrir helstu keppinauta sína, borgirnar [[Písa]] og [[Siena]]. Á [[14. öldin|14. öld]] var borgin orðin blómleg iðnaðarborg þar sem [[Gildi (samtök)|gildi]] hinna ýmsu iðngreina kepptust um völd og áhrif. Stuttu eftir aldamótin 1300 var holræsum borgarinnar lokað og búið til kerfi þar sem áveita skolaði úrgangi um holræsin út í ána. Á svipuðum tíma, eða 1321, var komið á fót ''Studium Generale'', eða [[Háskólinn í Flórens|háskóla]] þar sem [[Giovanni Boccaccio]] kenndi, meðal annarra. Þetta sama ár lést einn þekktasti sonur borgarinnar, [[Dante Alighieri]], í útlegð í [[Ravenna]].

Árið 1296 var hafist handa við að reisa stóra dómkirkju í takt við aukinn styrk borgarinnar. Hana hannaði [[Arnolfo di Cambio]] og átti hún að verða stærsta dómkirkja heims. Bygging hennar gekk hægt og [[kirkjuskip]]ið var ekki tilbúið fyrr en árið 1418. Þá var haldin samkeppni um hönnun [[hvolfþak]]sins þar sem [[Filippo Brunelleschi]] fór með sigur úr býtum. Bygging hvolfþaksins, sem er stærsta hvolfþak heims ef miðað er við byggingu án stoðkerfis eins og [[járnabinding]]ar, tók átján ár, en kirkjan var vígð 25. mars 1436.

[[Svarti-dauði|Svartidauði]] gekk yfir borgina árið 1348 og af áætluðum 80.000 manna íbúafjölda er ætlað að um 25.000 hafi lifað pláguna af. Brátt hófu sterkar fjölskyldur eins og [[Albizi]]ættin, [[Strozzi]]ættin og [[Medici]]ættin að takast á um völdin innan borgarráðsins. Í þessari valdabaráttu beittu þær neti áhangenda og mútum, og mikil áhersla á ytri merki auðs og valds skapaði frjóan jarðveg fyrir listamenn. Mediciættin, sem hafði hagnast af [[fjármálastarfsemi]], náði yfirhöndinni þegar [[Kosímó eldri|Kósímó eldri]] varð leiðtogi [[lýðveldi]]sins árið 1434.

Þegar sonarsonur Kósímós, [[Lorenzo il magnifico|Lorenzo]] „hinn mikilfenglegi“, varð leiðtogi borgarinnar, var Flórens í raun orðin að nokkurs konar ættarveldi. Lorenzo varð einn helsti verndari listamanna á borð við Leonardo da Vinci, Michelangelo og [[Sandro Botticelli]]. Ásakanir um spillingu og ólifnað leiddu til byltingar árið 1494 undir stjórn [[Dóminíkanareglan|svartmunksins]] [[Girolamo Savonarola]]. Á þeim tíma hóf Machiavelli feril sinn sem opinber starfsmaður í þjónustu hins endurreista lýðveldis.

=== Hertogadæmið ===
[[Mynd:Firenze-piazza signoria statue07.jpg|thumb|right|Stytta [[Giambologna]] af [[Kosímó I|Kósímó I.]] erkihertoga. ]]
Mediciættin komst brátt aftur til valda og Savonarola var brenndur á báli á torginu fyrir framan stjórnarhöllina ''[[Palazzo Vecchio]]'' árið 1498. Margir fyrrum áhangendur fjölskyldunnar, eins og Michelangelo, voru þó óánægðir með endurkomu hennar og litu orðið á Medicimenn sem einræðisherra. Mediciættin var aftur rekin frá völdum árið 1527 og lýðveldið endurreist. Með stuðningi [[Frakkakeisari|keisarans]] og [[Páfi|páfa]] náði hún þó völdum enn á ný. Frá 1537 voru Medicimenn [[Hertogi|hertogar]] af Flórens og frá 1569 stórhertogar í [[Toskana]], og var það hérað erfðaveldi þeirra næstu tvær aldirnar, eða þar til ættin dó út.

Fyrsti stórhertoginn, [[Kosímó I|Kósímó I.]] lét reisa hina miklu skrifstofubyggingu ''[[Uffizi]]'' (skrifstofurnar), eftir teikningum arkitektsins [[Giorgio Vasari]]. Vasari byggði einnig langan gang sem tengdi ''Palazzo Vecchio'' og ''Uffizi'' yfir brúna ''[[Ponte Vecchio]]''  við ''[[Palazzo Pitti]]'' (sem var bústaður hertogans eftir að eiginkona hans [[Eleónóra af Tóledó]] keypti hana). Þannig gat Kósímó ferðast á milli án þess að þurfa að fara út á götu. Gangurinn hýsir stórt safn sjálfsmynda eftir ýmsa listamenn, að stofni til frá [[17. öldin|17. öld]]. 

Síðasti meðlimur ættarinnar, [[Anna María Lovísa af Medici]], arfleiddi borgina að listaverkasafni fjölskyldunnar til þess að það myndi laða að ferðamenn.

=== Yfirráð Austurríkis og sameining Ítalíu ===
Árið 1737 gekk hertogadæmið í arf til [[Austurríki|austurríska konungdæmisins]] og var hluti þess þar til [[sameining Ítalíu]] átti sér stað um miðja [[19. öldin|19. öld]]. Toskana varð árið 1861 hluti af ítalska konungdæminu og árið 1865 tók Flórens við af [[Tórínó]] sem höfuðborg ríkisins þar til [[Róm]] tók við því hlutverki fimm árum síðar.

Á [[18. öldin|18.]] og [[19. öldin|19. öld]] varð borgin vinsæll viðkomustaður ferðamanna og fastur liður í ''[[Grand Tour]]'' [[Bretland|breskra]] og [[Frakkland|franskra]] aðalsmanna á slóðir klassískrar menningar. Listalíf blómstraði á kaffihúsum borgarinnar undir lok 19. aldar og í byrjun tuttugustu aldar varð ''[[fútúrismi]]nn'' leiðandi stefna í myndlist og skáldskap, en hann gagnrýndi einkum borgirnar Flórens og [[Feneyjar]] sem „borgir fortíðarhyggjunnar“.

=== Fasisminn og heimsstyrjöldin síðari ===
[[Benito Mussolini]] komst til valda á Ítalíu árið 1922 og meðal þess sem einkenndi valdatíð hans í fyrstu var umfangsmikil endurnýjun borga eins og Flórens. Á þessum tíma var lestarstöð borgarinnar, ''Stazione Santa Maria Novella,'' meðal annars reist. Í [[Heimsstyrjöldin síðari|stríðinu]] varð borgin fyrir loftárásum bandamanna og Þjóðverja sem eyðilögðu meðal annars allar brýr borgarinnar nema ''Ponte Vecchio'', en hlífðu þó öðrum helstu byggingum. Borgin var hersetin af [[Þýskaland|Þjóðverjum]] 1943 til 1944 og barist var hús úr húsi.

=== Flóðið 1966 ===
Þann 4. nóvember árið 1966 flæddi Arnófljót yfir bakka sína eftir tveggja daga stórrigningar og færði borgina í kaf. Fjöldi ómetanlegra listaverka grófust undir braki og leðju en stór hópur sjálfboðaliða auk ítalska hersins vann mikið starf við björgun þeirra. Þessi atburður varð meðal annars til þess að borgin hefur síðan verið miðstöð rannsókna og náms í [[Forvarsla|forvörslu]] listaverka.

== Borgarhverfin ==
Á [[14. öldin|14. öld]] var borginni skipti í fjögur hverfi sem heita eftir höfuðkirkjum hvers borgarhluta: ''Santa Maria Novella'', ''San Giovanni'', ''Santa Croce'' og ''Santo Spirito''. Með vexti borgarinnar hafa þessi hverfi þanist út, svo nú væri réttara að tala um þau sem borgarhluta. Borgin skiptist nú augljóslega í miklu fleiri hverfi og í daglegu tali er venja að tala um gömlu rómversku miðborgina (''Centro Storico'') sem sérstakt hverfi. Borgarmúrar Endurreisnartímans eru nú að mestu horfnir og í stað  þeirra komin hraðbraut umhverfis miðborgina. Flest borgarhliðin eru þó enn uppistandandi og einnig hluti múranna, á Oltrarno. Borgin hefur vaxið langt út fyrir hina reglulegu hringmynduðu endurreisnarborg og fyllir nú upp í dalverpin til norðvesturs og suðausturs.

=== Centro Storico ===
[[Mynd:Firenze.Loggia.Perseus03.JPG|thumb|right|Aðaldyr ''Palazzo Vecchio'' með ''Perseif'' í forgrunni og ''Davíð'' í bakgrunni.]]
Gamli rómverski miðbærinn sést greinilega á borgarkortum þar sem hann kemur fram sem reglulegur ferhyrningur með allar götur beinar og eftir höfuðáttum. Eina sveigða gatan (''via Torta'') markar útlínur hringleikahússins, en að öðru leyti eru þar engar menjar um rómverskan uppruna. Á þessum litla bletti standa meðal annars ''Il Duomo'' (ásamt [[Skírnarkirkja|skírnarkirkjunni]] ''[[Battistero di San Giovanni]]'' og klukkuturninum), ''Palazzo Vecchio'' og kirkjurnar ''Orsanmichele'' og ''La Badia''. Á torginu framan við ''Palazzo Vecchio'' (''Piazza della Signoria'') getur m.a. að líta hinar frægu styttur ''Davíð'' eftir Michelangelo, ''Júdit og Hólófernes'' eftir [[Donatello]] og ''Perseif'' eftir [[Benvenuto Cellini]]. Venjan er að telja árbakkann til ríkislistasafnsins ''Gli Uffizi'' og ''Ponte Vecchio'' til miðbæjarins. Gríðarlegur fjöldi ferðamanna fer um þennan borgarhluta, eða um hálf milljón á viku á háannatíma.

=== Santa Croce ===
[[Mynd:SCroce00.jpg|thumb|right|Mynd af ''Santa Croce'' sem sýnir framhlið kirkjunnar og torgið. Klaustrið er sambyggt við kirkjuna hægra megin.]]
Santa Croce er einn fjögurra hefðbundinna borgarhluta Flórens og inniheldur hverfin ''Gavinana'', ''Viale Europa'' og ''Galluzzo,'' auk hluta ''Oltrarno'' og ''Santa Croce''. [[Santa Croce (Flórens)|Kirkjan]] er [[Fransiskanar|fransiskanakirkja]] og enn í fullri notkun. Í kirkjunni er mikið af listaverkum eftir [[Giotto]], [[Cimabue]], [[Luca della Robbia]] og Donatello, meðal annarra. Kirkjan og klaustrið skemmdust mikið í flóðinu 1966. Nálægt kirkjunni er gamla fangelsið ''[[Il Bargello]]'' sem nú hýsir listaverkasafn borgarinnar. Aðrir athyglisverðir staðir í hverfinu eru t.d. ''Piazzale Michelangelo'' og kirkjan ''San Miniato'' „hinum megin“ við ána, auk vísindasögusafnsins þar sem hægt er að sjá mælitæki Galileos.

=== Santo Spirito ===
Santo Spirito liggur allt saman „hinum megin“ við ána og nær, auk ''Santo Spirito'', yfir ''Isolotto'', ''Legnaia'', ''Soffiano'' og ''Ugniano''. Þar er meðal annars, í Brancacci-kapellunni í kirkjunni ''Santa Maria del Carmine,'' hægt að skoða fræga myndröð [[Masaccio]]s, sem margir telja upphafsmann þeirra vatnaskila sem urðu í málaralist á Endurreisnartímanum. Á þessu svæði getur að líta heillegasta hluta gömlu borgarmúranna og virkið ''Belvedere''.

=== Santa Maria Novella ===
Santa Maria Novella nær einnig yfir hverfin ''Statuto'', ''Rifredi'', ''Careggi'', ''Peretola'', ''Novoli'' og ''Brozzi''. [[Santa Maria Novella|Kirkjan]] er gömul [[Dóminíkanar|dóminíkanakirkja]] og stendur við skeiðvöll borgarinnar, sem ekki er lengur í notkun. Rétt hjá kirkjunni er samnefnd lestarstöð. Nálægt lestarstöðinni er kirkjan [[San Lorenzo]] með sambyggðu grafhýsi Medicifjölskyldunnar og samnefndum markaði. Aðeins lengra frá, við ''via Cavour'', stendur [[Palazzo Medici-Riccardi|Medicihöllin]]. Allmiklu utar, en þó í sama borgarhluta, er svo flugvöllurinn ''Peretola'' eða Vespucci-flugvöllur. 

=== San Giovanni ===
San Giovanni inniheldur einnig hverfin ''Campo di Marte'', ''Le Cure'', ''Coverciano'' og ''Bellariva''. Í hverfinu eru kirkjurnar ''San Marco,'' með [[Freska|freskum]] eftir [[Fra Angelico]] og ''Santissima Annunziata'', og gamla munaðarleysingjahælið ''Spedale degli Innocenti'' með skreytingum eftir [[Luca della Robbia]]. Við sama torg og munaðarleysingjahælið stendur [[Akademían í Flórens|Akademían]] þar sem frumgerð ''Davíðs'' eftir Michelangelo stendur. Í ''Campo di Marte'' er íþróttavöllur borgarinnar og heimavöllur fótboltaliðsins ''Fiorentina''. Þar er einnig önnur aðallestarstöð borgarinnar.

== Hátíðir ==
* ''Scoppio del carro'' (vagninn sprengdur) á sér stað á [[Páskadagur|páskadag]]. Þá draga sex hvít akneyti (af [[chianina]]kyni) að morgni dags vagn skreyttan blómakrönsum um fjögur hverfi gömlu borgarinnar þar til hann staðnæmist fyrir framan dyr ''Il Duomo''. Þar eru nautin leyst frá og vír festur milli vagnsins og háaltarisins inni í kirkjunni. Við lok messunnar er kveikt á flugeldi í líki dúfu við altarið sem skýst þá eftir vírnum út í vagninn þar sem hann kveikir í flugeldum sem búið er að koma þar fyrir.
* ''San Giovanni'' ([[Jónsmessa]]) er höfuðhátíð borgarinnar, haldin 24. júní ár hvert. Þá er tilkomumikil flugeldasýning um kvöldið. Flugeldunum er skotið upp úr hlíðunum fyrir neðan ''Piazzale Michelangelo'' á ''Oltrarno'', „hinum megin“ við ána.
* ''Calcio Storico'' (sögulegur [[fótbolti]]) er íþróttamót í [[júní]] þar sem gömlu borgarhverfin fjögur keppa sín á milli á sandvelli sem komið er fyrir á torginu fyrir framan kirkjuna [[Santa Croce]]. Keppt er í litríkum búningum sem minna á klæðnað Endurreisnartímans og liðin ganga til vallarins í skrúðgöngu með fánakösturum. Leikurinn er nokkuð groddalegur og gengur út á að koma bolta yfir línu á öðrum vallarhelmingnum með öllum tiltækum ráðum.

== Íþróttir ==
===Knattspyrna===
Helsta knattspyrnulið borgarinnar er [[Fiorentina|ACF Fiorentina]]. Liðið hefur tvisvar orðið italskur meistari (1956 og 1969), fimm sinnum bikarmeistari (síðast 2001) og sigraði í [[Evrópukeppni bikarhafa]] 1961 (vann þá [[Glasgow Rangers]]). Liðið komst í úrslit í sömu keppni 1962, en tapaði þá fyrir [[Atlético Madrid]]. Liðið komst einnig í úrslit í [[Evrópukeppni meistaraliða]] 1957 (tapaði þá fyrir [[Real Madrid]]) og í úrslit í [[Evrópukeppni félagsliða í knattspyrnu|Evrópukeppni félagsliða]] 1990 (tapaði þá fyrir [[Juventus]]).

Félagið komst í úrslit  [[Sambandsdeild Evrópu|Sambandsdeildar Evrópu]] árið 2024.

== Matargerð ==
Toskana er auðvitað frægt fyrir matargerð, en sagt er að [[frönsk matargerðarlist]] eigi upptök sín í því þegar [[Katrín af Medici]] giftist [[Hinrik II af Frakklandi|Hinriki II]]. Frakkakonungi árið 1533 og hafði með sér flokk matsveina frá Flórens. Við borgina eru sérstaklega kenndir réttirnir ''trippa alla fiorentina'' (soðnar kýrvambir) og ''bistecca fiorentina'' (þverhandarþykk T-bein steik af chianina nauti, grilluð án krydds). Auk þess eru í borginni framleiddar margar gerðir [[san giovese|sangiovese]]<nowiki/>-víns og [[Ólífuolía|ólífuolíu]].

== Frægustu börn borgarinnar ==
Meðal þekkra einstaklinga frá Flórens eru hinir ýmsu meðlimir Medici-ættarinnar. Listinn er ekki endanlegur.
* (1321) [[Dante Alighieri]], skáld
* (1445) [[Sandro Botticelli]], málari
* (1452) [[Amerigo Vespucci]], landkönnuður og nafngefandi fyrir heimsálfuna Ameríku
* (1469) [[Niccolò Machiavelli]], heimspekingur, sagnaritari og skáld
* (1475) [[Michelangelo Buonarroti]], málari, myndhöggvari, byggingameistari
* (1475) [[Leó 11.|Leó X]]., páfi
* (1478) [[Klemens 7.|Klemens VII]]., páfi
* (1498) [[Girolamo Savonarola]], munkur og predikari
* (1519) [[Katrín af Medici]], drottning Frakklands
* (1535) [[Leó 11.|Leó XI]]., páfi
* (1568) [[Úrbanus 8.|Úrbanus VIII]]., páfi
* (1575) [[María af Medici]], drottning Frakklands
* (1652) [[Klemens 12.|Klemens XII]]., páfi
* (1768) [[Frans I (Austurríki)|Frans II]]., síðasti keisari [[Heilaga rómverska ríkið|hins heilaga rómverska ríkis]] og fyrsti keisari Austurríkis (sem Frans I.)
* (1820) [[Florence Nightingale]], ensk hjúkrunarkona

== Tilvísanir ==
{{reflist}}

== Tenglar ==
* [http://www.firenze-online.com Florence Travel Guide] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230608164157/https://www.firenze-online.com/ |date=2023-06-08 }} (English/Italian/Deutsch/French)
* [http://www.florence-photos.eu Florence Photos] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070308162119/http://www.florence-photos.eu/ |date=2007-03-08 }} (English)
* [http://wikisource.org/wiki/Il_Principe Texti ''Il Principe'' e. Machiavelli á Wikisource] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050208013141/http://wikisource.org/wiki/Il_Principe |date=2005-02-08 }}
* [http://etext.library.adelaide.edu.au/m/machiavelli/niccolo/m149h/ Texti ''History of Florence and of the affairs of Italy from the earliest times to the death of Lorenzo the Magnificent'' e. Machiavelli á The University of Adelaide Library Electronic Texts Collection] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050307170434/http://etext.library.adelaide.edu.au/m/machiavelli/niccolo/m149h/ |date=2005-03-07 }}
* [http://www.florenceitalyholiday.com/florence_map.htm Panorama of Florence by satellite] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060613191404/http://www.florenceitalyholiday.com/florence_map.htm |date=2006-06-13 }}
{{Gæðagrein}}

[[Flokkur:Borgir á Ítalíu]]
[[Flokkur:Toskana]]