Skoða frumkóða fyrir Evra

{{Aðgreiningartengill}}
{{Gjaldmiðill
 |íslenskt_heiti = Evra
 |heiti = ευρώ
 |mynd = [[Mynd:Euro symbol.svg|200px]]
 |myndartexti = Merki evrunnar
 |land = {{ESB}} '''[[Evrusvæðið]]'''<br />
 |skiptist_í = 100 sent
 |ISO-kóði = EUR
 |skammstöfun = € / c
 |mynt = 1c, 2c, 5c, 10c, 20c, 50c, €1, €2
 |seðlar = €5, €10, €20, €50, €100, €200, €500
}}
'''Evran''' ('''€'''; [[ISO 4217]] kóði: '''EUR''') er opinber [[gjaldmiðill]] í 20 af 27 aðildarríkjum [[Evrópusambandið|Evrópusambandsins]]. Þessi hópur ríkja er þekktur sem evrusvæðið<ref>{{Cite web|url=https://european-union.europa.eu/institutions-law-budget/euro/countries-using-euro_en|title=Countries using the euro {{!}} European Union|website=european-union.europa.eu|language=en|access-date=2024-10-15}}</ref> og telur um 350 milljónir borgara frá 2024. Evran er næststærsti gjaldmiðillinn á gjaldeyrismarkaði á eftir Bandaríkjadal. Ein evra skiptist í 100 [[sent]].

Evrunni er stjórnað af [[Evrópski seðlabankinn|Evrópska seðlabankanum]] í [[Frankfurt]] í samvinnu við seðlabanka aðildarríkja.

Evran er einnig notuð opinberlega af stofnunum Evrópusambandsins, ásamt fjórum evrópskum smáríkjum sem ekki hafa aðild að Evrópusambandinu, auk þess að vera einhliða notuð sem gjaldmiðill [[Svartfjallaland|Svartfjallalands]] og [[Kosóvó]]. Utan Evrópu nota ýmis stjórnsýslusvæði sem tilheyra ríkjum Evrópusambandsins evru sem gjaldmiðil. Þess utan notuðu 240 milljónir manna utan Evrópu gjaldmiðla sem eru bundin við evruna.

Evran er önnur mesta notaða varasjóðsmynt heims á [[Bandaríkjadalur|Bandaríkjadal]], auk þess að næst mest gjaldmiðillinn á gjaldeyrismörkuðum heimsins eftir Bandaríkjadal. Samkvæmt [[Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn|Alþjóðagjaldeyrissjóðnum]] er 20,48% af gjaldeyrisvarasjóðum heims í Evru og hefur farið hækkandi síðari ár. 61,94% af gjaldeyrisvarasjóðum er í Bandaríkjadal.<ref>{{vefheimild|titill=Upplýsingavefur um stærstu varasjóðsmyntir heims|url=http://data.imf.org/?sk=E6A5F467-C14B-4AA8-9F6D-5A09EC4E62A4|útgefandi=Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn | mánuðurskoðað=20. febrúar|árskoðað=2019}}</ref>

== Lönd sem nota evru sem gjaldmiðil ==
[[Mynd:Euro accession Eurozone as single entity.svg|thumb|500px|
{{Legend|#0080C0|ESB ríki með evru ('''evrusvæðið''')}}
{{Legend|#66BB66|ESB ríki án evru}}
{{Legend|brown|ESB ríki með undanþágu frá myntsamstarfi}}
{{Legend|yellow|Önnur ríki með evru (með samning)}}
{{Legend|purple|Önnur ríki með evru (án samnings)}}]]
Löndin sem nota evru sem gjaldmiðil eru oftast nær kölluð evrulöndin eða [[evrusvæðið]].

=== Lönd innan Evrusvæðisins ===
{| class="wikitable sortable zebra"
! Fyrrverandi gjaldmiðill
! Kóði<br /><small>([[ISO 4217]])</small>
! Gengi<ref>{{vefheimild|titill=Fixed Euro conversion rates|url=http://www.ecb.int/euro/intro/html/index.en.html|útgefandi=European Central Bank|mánuðurskoðað=6. ágúst|árskoðað=2011}}</ref>
! Gengi fest
! Tekinn úr<br />notkun
|-
| {{AUT}} [[Austurrískur skildingur]]
| style="text-align: center;" | <code>ATS</code>
| style="text-align: right;"  | {{nts|13.7603}}
| style="text-align: right;"  | 1998-12-31
| style="text-align: right;"  | 1999-01-01
|-
| {{BEL}} [[Belgískur franki]]
| style="text-align: center;" | <code>BEF</code>
| style="text-align: right;"  | {{nts|40.3399}} 
| style="text-align: right;"  | 1998-12-31
| style="text-align: right;"  | 1999-01-01
|-
| {{FIN}} [[Finnskt mark]]
| style="text-align: center;" | <code>FIM</code>
| style="text-align: right;"  | {{nts|5.94573}}
| style="text-align: right;"  | 1998-12-31
| style="text-align: right;"  | 1999-01-01
|-
| {{FRA}} [[Franskur franki]]
| style="text-align: center;" | <code>FRF</code>
| style="text-align: right;"  | {{nts|6.55957}}
| style="text-align: right;"  | 1998-12-31
| style="text-align: right;"  | 1999-01-01
|-
| {{NLD}} [[Hollenskt gyllini]]
| style="text-align: center;" | <code>NLG</code>
| style="text-align: right;"  | {{nts|2.20371}}
| style="text-align: right;"  | 1998-12-31
| style="text-align: right;"  | 1999-01-01
|-
| {{IRL}} [[Írskt pund]]
| style="text-align: center;" | <code>IEP</code>
| style="text-align: right;"  | {{nts|0.787564}}
| style="text-align: right;"  | 1998-12-31
| style="text-align: right;"  | 1999-01-01
|-
| {{ITA}} [[Ítölsk líra]]
| style="text-align: center;" | <code>ITL</code>
| style="text-align: right;"  | {{nts|1936.27}}
| style="text-align: right;"  | 1998-12-31
| style="text-align: right;"  | 1999-01-01
|-
| {{LUX}} [[Lúxemborgarfranki]]
| style="text-align: center;" | <code>LUF</code>
| style="text-align: right;"  | {{nts|40.3399}}
| style="text-align: right;"  | 1998-12-31
| style="text-align: right;"  | 1999-01-01
|-
| {{MCO}} [[Mónakóskur franki]]
| style="text-align: center;" | <code>MCF</code>
| style="text-align: right;"  | {{nts|6.55957}}
| style="text-align: right;"  | 1998-12-31
| style="text-align: right;"  | 1999-01-01
|- 
| {{PRT}} [[Portúgalskur skúti]]
| style="text-align: center;" | <code>PTE</code>
| style="text-align: right;"  | {{nts|200.482}}
| style="text-align: right;"  | 1998-12-31
| style="text-align: right;"  | 1999-01-01
|-
| {{SMR}} [[Sanmarínósk líra]]
| style="text-align: center;" | <code>SML</code>
| style="text-align: right;"  | {{nts|1936.27}}
| style="text-align: right;"  | 1998-12-31
| style="text-align: right;"  | 1999-01-01
|-
| {{ESP}} [[Spænskur peseti]]
| style="text-align: center;" | <code>ESP</code>
| style="text-align: right;"  | {{nts|166.386}}
| style="text-align: right;"  | 1998-12-31
| style="text-align: right;"  | 1999-01-01
|-
| {{VAT}} [[Vatíkönsk líra]]
| style="text-align: center;" | <code>VAL</code>
| style="text-align: right;"  | {{nts|1936.27}}
| style="text-align: right;"  | 1998-12-31
| style="text-align: right;"  | 1999-01-01
|- 
| {{DEU}} [[Þýskt mark]]
| style="text-align: center;" | <code>DEM</code>
| style="text-align: right;"  | {{nts|1.95583}}
| style="text-align: right;"  | 1998-12-31
| style="text-align: right;"  | 1999-01-01
|-
| {{GRC}} [[Grísk drakma]]
| style="text-align: center;" | <code>GRD</code>
| style="text-align: right;"  | {{nts|340.75}}
| style="text-align: right;"  | 2000-06-19
| style="text-align: right;"  | 2001-01-01
|-
| {{SVN}} [[Slóvenskur dalur]]
| style="text-align: center;" | <code>SIT</code>
| style="text-align: right;"  | {{nts|239.64}}
| style="text-align: right;"  | 2006-07-11
| style="text-align: right;"  | 2007-01-01
|-
| {{CYP}} [[Kýpverskt pund]]
| style="text-align: center;" | <code>CYP</code>
| style="text-align: right;"  | {{nts|0.585274}}
| style="text-align: right;"  | 2007-07-10
| style="text-align: right;"  | 2008-01-01
|-
| {{MLT}} [[Maltnesk líra]]
| style="text-align: center;" | <code>MTL</code>
| style="text-align: right;"  | {{nts|0.4293}}
| style="text-align: right;"  | 2007-07-10
| style="text-align: right;"  | 2008-01-01
|-
| {{SVK}} [[Slóvakísk króna]]
| style="text-align: center;" | <code>SKK</code>
| style="text-align: right;"  | {{nts|30.126}}
| style="text-align: right;"  | 2008-07-08
| style="text-align: right;"  | 2009-01-01
|-
| {{EST}} [[Eistnesk króna]]
| style="text-align: center;" | <code>EEK</code>
| style="text-align: right;"  | {{nts|15.6466}}
| style="text-align: right;"  | 2010-07-13
| style="text-align: right;"  | 2011-01-01
|-
| {{LVA}} [[Lettneskt lat]]
| style="text-align: center;" | <code>LVL</code>
| style="text-align: right;"  | {{nts|0.702804}} 
| style="text-align: right;"  | 2013-07-09	
| style="text-align: right;"  | 2014-01-01
|-
| {{LTU}} [[litháískt litas]]
| style="text-align: center;" | <code>LTL</code>
| style="text-align: right;"  | {{nts|3.4528}} 
| style="text-align: right;"  | 	
| style="text-align: right;"  | 2015-01-01
|}

=== Önnur lönd og svæði í Evrópu ===
* [[Andorra]]
* [[Mónakó]]
* [[San Marínó]]
* [[Vatíkanið]]

* [[Kosóvó]] (óopinber gjaldmiðill)
* [[Svartfjallaland]] (óopinber gjaldmiðill)

=== Frönsk héruð utan Evrópu ===
* [[Franska Gvæjana]]
* [[Martinique]]
* [[Réunion]]
* [[Sankti Pierre og Miquelon]]

=== Gjaldmiðlar ríkja utan Evrópusambandsins bundnir við Evru  ===
Fyrir utan Evrusvæðið nota 22 lönd og yfirráðasvæði sem ekki tilheyra Evrópusambandinu, gjaldmiðla sem beint tengjast evru beint. Þar á meðal eru 14 ríki á meginlandi  [[Afríka|Afríku]], tvö eyjaríki í Afríku, þrjú frönsku Kyrrahafssvæði og þrjú ríki á Balkanskaga, [[Bosnía og Hersegóvína]], [[Búlgaría]] og [[Norður-Makedónía]].

== Seðlar og mynt ==
{{aðalgrein|Evruseðlar|evrumynt}}
[[Mynd:Euro coins and banknotes.jpg|thumb|right|300px|Evruseðlar og mynt]]

Evran varð opinberlega til 1. janúar 1999 en þá aðeins sem rafrænn gjaldmiðill þar sem gengi gömlu gjaldmiðlanna var fryst. Seðlar og mynt komu hins vegar í umferð 1. janúar 2002. Gefin er út mynt í upphæðum 0,01€, 0,02€, 0,05€, 0,10€, 0,20€, 0,50€, 1€ og 2€ og seðlar í upphæðum 5€, 10€, 20€, 50€, 100€, 200€ og 500€. Útlit seðlanna er eins í öllum aðildarríkjum á meðan framhliðar myntarinnar er eins en bakhliðarnar mismunandi eftir útgáfulöndum. Seðlabanki Evrópu ákvað árið 2016 að allir 500€ seðlar yrðu teknir úr umferð fyrir árslok árið 2018. Ástæða ákvörðuninnar var sú að talið er að seðlarnir séu aðalega notaðir við skipulagða glæpastarfssemi. <ref>https://www.nytimes.com/2016/05/05/business/international/ecb-to-remove-500-bill-the-bin-laden-bank-note-criminals.html</ref>

== Stækkun Evrusvæðisins ==
Stækkun evrusvæðisins er í stöðugri framþróun. Öll 28 ríki sambandsins, að Bretlandi og Danmörku undanskyldu, eru skuldbundin því að taka upp evru á einhverjum tímapunkti. Einnig munu allir framtíðarmeðlimir ESB taka upp evru. Því er ljóst að að minnsta kosti 7 ríki til viðbótar stefna að upptöku evru í nánustu framtíð.

[[Króatía]] er það ríki sem síðast tók upp evru árið 2023.<ref>{{vefheimild|url=https://www.ruv.is/frettir/erlent/2023-01-01-kroatar-gengnir-i-schengen-og-komnir-med-evru|titill=Króatar gengnir í Schengen og komnir með evru|höfundur=Alexander Kristjánsson|dags=1. janúar 2023|vefsíða=ruv.is|útgefandi=Ríkisútvarpið}}</ref>

== Heimild ==
{{Wikiorðabók|evra}}
{{reflist|2}}

== Tenglar ==
{{Commons|Euro|Evru}}
* [http://www.bis-ans-ende-der-welt.net/Europa-B-En.htm Evruseðlar og fyrrverandi gjaldmiðill] ([[enska]]) ([[þýska]])

[[Flokkur:Evrópusambandið]]
[[Flokkur:Gjaldmiðlar]]
[[Flokkur:Evrópskir gjaldmiðlar]]
[[Flokkur:Gjaldmiðlar aðildarríkja Evrópusambandsins]]

{{stubbur|hagfræði}}