Skoða frumkóða fyrir Alþjóðasamband jafnaðarmanna

{{Félagasamtök
|nafn =Alþjóðasamband jafnaðarmanna
|kort =Parties of Socialist International.svg
|kortastærð=200px
|kortaheiti=Ríki þar sem aðildarflokkar SI starfa.
|skammstöfun=SI
|stofnun={{start date and age|1951}}
|gerð=Alþjóðleg félagasamtök
|höfuðstöðvar=[[London]], [[Bretland]]i
|meðlimir=147
|titill_leiðtoga = Aðalritari
|nafn_leiðtoga = [[Benedicta Lasi]]
|titill_leiðtoga2 = Forseti
|nafn_leiðtoga2 = [[Pedro Sánchez]]
|fjármagn= 
|fjöldi starfsfólks=
|vefsíða=[https://www.socialistinternational.org/ www.socialistinternational.org]
}}
'''Alþjóðasamband jafnaðarmanna''' (enska: '''Socialist International''' eða '''SI''') er [[alþjóðasamtök]] [[Stjórnmálaflokkur|stjórnmálaflokka]] sem aðhyllast lýðræðislega [[Jafnaðarstefna|jafnaðarstefnu]].<ref name=statutes>{{cite web|title=Statutes of the Socialist International|url=http://www.socialistinternational.org/viewArticle.cfm?ArticleID=27|publisher=Socialist International}}</ref> Flestir aðildarflokkar sambandsins eru sósíaldemókrataflokkar, sósíalistaflokkar eða verkamannaflokkar.

Alþjóðasambandið var stofnað árið 1951 og var ætlað að taka við af [[Alþjóðasamband sósíalískra verkamanna|Alþjóðasambandi sósíalískra verkamanna]] (SAI) en uppruna þess má rekja til síðhluta 19. aldar. Í dag telur sambandið til sín 147 aðildarflokka<ref>{{cite web|title=About Us|url=http://www.socialistinternational.org/about.cfm|publisher=Socialist International}}</ref> og stofnanir í rúmlega 100 löndum. Aðildarflokkarnir hafa setið í ríkisstjórn í mörgum löndum, meðal annars flestum löndum Evrópu.

Núverandi aðalritari samtakanna er Benedicta Lasi frá [[Gana]]. Forseti sambandsins er [[Pedro Sánchez]], núverandi forsætisráðherra [[Spánn|Spánar]].<ref name="presidium">{{cite web|url=http://www.socialistinternational.org/viewArticle.cfm?ArticleID=11|title=Presidium|publisher=Socialist International}}</ref> Þau voru bæði kjörin a síðasta þingi Alþjóðasambandsins í Madríd á Spáni í nóvember árið 2022.

==Söguágrip==
===Fyrsta og annað alþjóðasambandið (1864–1916)===
Alþjóðasamtök verkalýðsins, eða [[fyrsta alþjóðasambandið]], voru fyrstu alþjóðasamtökin sem reyndu að sameina stjórnmálaöfl [[Verkalýður|verkalýðsins]] þvert á landamæri.{{sfn|Lamb|Docherty|2006|p=176}} Samtökin voru stofnuð þann 28. september árið 1864 að undirlagi [[Sósíalismi|sósíalískra]], [[Kommúnismi|kommúnískra]] og [[Stjórnleysisstefna|anarkískra]] stjórnmálahópa og stéttarfélaga.{{sfn|Lamb|Docherty|2006|p=xxiv}} Togstreita á milli hófsemismanna og byltingarsinna innan samtakanna leiddi til þess að þau voru leyst upp árið 1876 í [[Philadelphia|Philadelphiu]].{{sfn|Lamb|Docherty|2006|p=xxv}}

[[Annað alþjóðasambandið]] var stofnað í [[París]] þann 14. júlí árið 1889 sem samband sósíalistaflokka.{{sfn|Lamb|Docherty|2006|p=302}} Ágreiningur um [[fyrri heimsstyrjöldin]]a leiddi til þess að sambandið var leyst upp árið 1916.

===Alþjóðasamband sósíalískra verkamanna (1919–1940)===
[[Alþjóðanefnd jafnaðarmanna]] (e. ''International Socialist Commission'' eða ISC) var stofnuð á fundi í [[Bern]] í febrúar árið 1919 að undirlagi flokka sem vildu endurlífga annað alþjóðasambandið.{{sfn|Lamb|Docherty|2006|p=52}} Í mars árið 1919 stofnuðu kommúnistaflokkar [[Komintern]] (Þriðja alþjóðasambandið) á ráðstefnu í [[Moskva|Moskvu]].{{sfn|Lamb|Docherty|2006|p=77}}

Flokkar sem ekki vildu ganga í ISC eða Komintern stofnuðu með sér Alþjóðasamband lýðsins (sem einnig var kallað [[Vínarsambandið]]<ref>{{Tímarit.is|''4661207''|''Alþjóðasamböndin og klofning verkalýðshreyfingarinnar''|útgáfudagsetning=1. apríl 1943|blað=''Kyndill''|skoðað=8. september 2020}}</ref>) á ráðstefnu í [[Vín (Austurríki)|Vín]] þann 27. febrúar 1921.{{sfn|Lamb|Docherty|2006|p=177}} ISC og Vínarsambandið sameinuðust í [[Alþjóðasamband sósíalískra verkamanna]] í maí árið 1923 eftir ráðstefnu í Hamborg.{{sfn|Lamb|Docherty|2006|p=197}} Það samband lognaðist út af árið 1940 vegna uppgangs [[Nasismi|nasisma]] og byrjun [[Seinni heimsstyrjöldin|seinni heimsstyrjaldarinnar]].

===Alþjóðasamband jafnaðarmanna (1951–)===
Alþjóðasamband jafnaðarmanna var stofnað í júlí árið 1951 í [[Frankfurt]] til að koma í stað Alþjóðasambands sósíalískra verkamanna.{{sfn|Lamb|Docherty|2006|p=320}}

Á eftirstríðsárunum styrkti Alþjóðasambandið jafnaðarflokka sem þurftu að hasla sér völl á ný þegar fasískt einræði leið undir lok [[Nellikubyltingin|í Portúgal]] (1974) og á Spáni (1974). Fyrir þing sitt árið 1976 í [[Genf]] áttu fáir stjórnmálaflokkar utan Evrópu aðild að Alþjóðasambandinu og sambandið átti engin ítök í [[Rómanska Ameríka|Rómönsku Ameríku]].<ref>The Dictionary of Contemporary Politics of South America, Routledge, 1989</ref> Á níunda áratugnum lýstu flestir aðildarflokkar sambandsins yfir stuðningi við [[Þjóðfrelsisfylking sandínista|Þjóðfrelsisfylkingu sandínista]] þegar Bandaríkjastjórn reyndi að fella lýðræðislega kjörna vinstristjórn hennar í [[Níkaragva]]. Það mál leiddi til [[Íran-kontrahneykslið|Íran-kontrahneykslisins]] í Bandaríkjunum þegar stjórn [[Ronald Reagan|Ronalds Reagan]] Bandaríkjaforseta hélt áfram í laumi að styðja [[Kontraskæruliðar|kontraskæruliða]] gegn sandínistum þrátt að [[Bandaríkjaþing]] hefði lagt bann við því.

[[File:WillyBrandtBerntCarlssonPenttiVäänänen.jpg|thumb|[[Willy Brandt]] ásamt fráfarandi aðalritaranum [[Bernt Carlsson]] (til vinstri) og nýja aðalritaranum [[Pentti Väänänen]] (til hægri) á þingi Alþjóðasambands jafnaðarmanna árið 1983.]]

Síðla á áttunda áratugnum og í byrjun níunda áratugarins átti Alþjóðasamband jafnaðarmanna í samræðum við leiðtoga risaveldanna tveggja í [[Kalda stríðið|kalda stríðinu]], [[Bandaríkin|Bandaríkjanna]] og [[Sovétríkin|Sovétríkjanna]], í málefnum varðandi samskipti austurs og vesturs og vopnaeftirlit. Alþjóðasambandið studdi [[Slökunarstefna|slökunarstefnu]] og afvopnunarsáttmála á borð við [[Samningur um takmörkun langdrægra kjarnaflauga|SALT-II]], [[START I|START]] og [[Samningur um takmörkun meðaldrægra kjarnaflauga|INF]]-samningana. Fulltrúar sambandsins funduðu í [[Washington, D.C.]] með [[Jimmy Carter]] Bandaríkjaforseta og [[George H. W. Bush|George Bush]] varaforseta og í [[Moskva|Moskvu]] með [[Aðalritari sovéska kommúnistaflokksins|aðalriturunum]] [[Leoníd Brezhnev]] og [[Míkhaíl Gorbatsjov]]. Finnski forsætisráðherrann [[Kalevi Sorsa]] leiddi sendinefndir sambandsins í þessum viðræðum.<ref>{{cite book|last=Väänänen|first=Pentti|year=2012|title=Purppuraruusu ja samettinyrkki|edition=1st|language=Finnish|publisher=Kellastupa|pages=192–194|isbn=9789525787115}}</ref>

Sambandið hefur upp frá því veitt æ fleiri flokkum frá Afríku, Asíu, Evrópu og Rómönsku Ameríku aðild.

Eftir [[Byltingin í Túnis|byltinguna í Túnis]] árið 2011 var [[Lýðræðislega stjórnskipunarsamkundan]], stjórnarflokkur [[Zine El Abidine Ben Ali|Ben Ali]] forseta, rekin úr alþjóðasambandinu.<ref name="SI170111">{{cite web |title=SI decision on Tunisia|url=http://www.socialistinternational.org/viewArticle.cfm?ArticleID=2085|publisher=Socialist International|date=17 January 2011}}</ref> Síðar sama mánuð var [[Þjóðarlýðræðisflokkurinn (Egyptaland)|Þjóðarlýðræðisflokkurinn]] í Egyptalandi einnig rekinn.<ref name="SI310111">{{cite web|title=Letter to the General Secretary of the National Democratic Party, NDP Egypt|url=http://www.socialistinternational.org/images/dynamicImages/files/Letter%20NDP.pdf|publisher=Socialist International|date=31 January 2011|access-date=8 september 2020|archive-date=3 febrúar 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110203165721/http://www.socialistinternational.org/images/dynamicImages/files/Letter%20NDP.pdf|url-status=dead}}</ref> [[Alþýðufylking Fílabeinsstrandarinnar]] var einnig rekin í samræmi við grein 7.1 í lögum sambandsins eftir hrinu ofbeldis á árunum 2010 til 2011.<ref name="SI190311">{{cite web |title=SI Presidium addresses situation in Côte d'Ivoire|url=http://www.socialistinternational.org/viewArticle.cfm?ArticleID=2104|publisher=Socialist International|date=19 March 2011}}</ref> Brottrekstrarnir voru staðfestir á þingi Alþjóðasambandsins í Höfðaborg árið 2012.<ref>{{Cite web|url=https://www.socialistinternational.org/about-us/statutes/|title=Statutes|website=Socialist International|language=en|access-date=3 May 2019}}</ref>

===Klofningur Framfarabandalagsins (2013)===
Þann 22. maí árið 2013 klufu þýski [[Jafnaðarmannaflokkurinn (Þýskaland)|Jafnaðarmannaflokkurinn]] og nokkrir fleiri aðildarflokkar sig úr Alþjóðasambandinu og stofnuðu sín eigin alþjóðasamtök jafnaðarflokka undir nafninu [[Framfarabandalagið]]. Klofningsflokkarnir bentu á það sem þeir töldu úrelt og ólýðræðislegt skipulag Alþjóðasambandsins<ref>[http://www.sueddeutsche.de/politik/streit-zwischen-spd-und-sozialistischer-internationale-bruderzwist-unter-sozialisten-1.1678352 Bruderzwist unter Sozialisten - Politik - Süddeutsche.de]. Sueddeutsche.de. Skoðað 8. september 2020.</ref><ref>[http://www.spiegel.de/politik/deutschland/progressive-alliance-sozialdemokraten-gruenden-weltweites-netzwerk-a-901352.html Progressive Alliance: Sozialdemokraten gründen weltweites Netzwerk - SPIEGEL ONLINE]. Spiegel.de (22. maí 2013). Skoðað 8. september 2020.</ref><ref>[https://www.faz.net/aktuell/politik/sozialdemokratie-progressive-alliance-gegruendet-12191286.html Sozialdemokratie: „Progressive Alliance“ gegründet - Politik]. FAZ. Skoðað 8. september 2020.</ref><ref>[http://www.n-tv.de/politik/SPD-gruendet-Progressive-Alliance-article10689571.html Sozialistische Internationale hat ausgedient: SPD gründet "Progressive Alliance"]. n-tv.de. Skoðað 8. september 2020.</ref> og gagnrýndu Alþjóðasambandið jafnframt fyrir að veita ólýðræðislegum stjórnmálahreyfingum aðild.<ref>{{Cite web|url=http://www.spiegel.de/spiegel/vorab/a-810543.html |title=SPD will Sozialistischer Internationale den Geldhahn zudrehen und den Mitgliedsbeitrag nicht zahlen – SPIEGEL ONLINE |journal=Der Spiegel |date=22 January 2012 |accessdate=8. september 2020}}</ref><ref>{{cite web|author=Sigmar Gabriel |url=http://www.fr-online.de/meinung/keine-kumpanei-mit-despoten,1472602,7705378.html |title=Gastbeitrag: Keine Kumpanei mit Despoten &#124; Meinung – Frankfurter Rundschau |language=de |publisher=Fr-online.de |date=3 February 2011 |accessdate=8. september 2020}}</ref>

=== Samband við Rómönsku Ameríku ===
Alþjóðasamband jafnaðarmanna hélt lengi ákveðna fjarlægð frá Rómönsku Ameríku þar sem litið var á álfuna sem áhrifasvæði Bandaríkjanna. Alþjóðasambandið gagnrýndi til dæmis ekki [[valdaránið í Gvatemala 1954]] gegn sósíalíska forsetanum [[Jacobo Árbenz]] eða [[innrás Bandaríkjanna í Dóminíska lýðveldið]] árið 1965. Það var ekki fyrr en eftir [[valdaránið í Síle 1973]] sem Alþjóðasambandið fór að standa með vinstrihreyfingum í Rómönsku Ameríku. Antoine Blanca, erindreki Alþjóðasambandsins úr franska [[Sósíalistaflokkurinn (Frakkland)|Sósíalistaflokknum]], skrifaði að eftir valdaránið í Síle hafi sambandið uppgötvað „heim sem við þekktum ekki“ og að samstaða með vinstrimönnum í Síle gegn Bandaríkjamönnum hafi verið fyrsta meiriháttar áskorun sambandsins. Sambandið átti síðar, sérstaklega á stjórnartíð [[François Mitterrand]], eftir að styðja [[Þjóðfrelsisfylking sandínista|sandínista]] í Níkaragva og aðrar vinstrihreyfingar í El Salvador, Gvatemala og Hondúras í baráttu þeirra gegn hægrisinnuðum einræðisstjórnum sem nutu stuðnings Bandaríkjanna.<ref name=":0">{{Cite book|title=Les enfants cachés du Général Pinochet. Précis de Coups d'État Modernes et autres tentatives de déstabilisation|last=|first=|publisher=Éditions Don Quichotte|year=2015|isbn=|location=|pages=613–614}}</ref>

Á tíunda áratugnum gengu ýmsir flokkar sem ekki voru sósíalískir í Alþjóðasambandið. Þessir flokkar hrifust af efnahagsstyrk Evrópuríkja þar sem aðildarflokkar sambandsins nutu áhrifa og reiknuðu með því að geta hagnast af aðild. Meðal þessara flokka má nefna [[Róttæka borgarabandalagið]] í Argentínu, [[Byltingarsinnaði stofnanaflokkurinn|Byltingarsinnaða stofnanaflokkinn]] í Mexíkó og [[Frjálslyndi flokkurinn (Kólumbía)|Frjálslynda flokkinn]] í Kólumbíu. Margir vinstriflokkar sem komust til valda í Rómönsku Ameríku á fyrsta áratugi 21. aldar (í Brasilíu, Venesúela, Bólivíu, Ekvador og El Salvador) gengu því aldrei í sambandið.<ref name=":0" />

==Íslenskir aðildarflokkar==
[[Alþýðuflokkurinn]] var aðili að Alþjóðasambandi jafnaðarmanna frá árinu 1987 þar til hann rann inn í [[Samfylkingin|Samfylkinguna]] árið 2000.{{sfn|Lamb|Docherty|2006|p=160}} Samfylkingin erfði aðild Alþýðuflokksins að alþjóðasambandinu en sagði sig úr sambandinu árið 2017.

==Tilvísanir==
<references/>

==Heimildir==
* {{cite book|title=Historical Dictionary of Socialism|year=2006|publisher=[[The Scarecrow Press]]|isbn=978-0-8108-5560-1|url=https://www.scribd.com/doc/34254398/Docherty-Historical-Dictionary-of-Socialism|first1=Peter|last1=Lamb|edition=2|first2=James C.|last2=Docherty|access-date=2020-09-08|archive-date=2014-02-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20140223115609/http://www.scribd.com/doc/34254398/Docherty-Historical-Dictionary-of-Socialism|url-status=dead}}

{{s|1951}}
[[Flokkur:Alþjóðastofnanir]]
[[Flokkur:Samtök stjórnmálaflokka]]
[[Flokkur:Sósíalismi]]