Skoða frumkóða fyrir Aleksej Navalnyj

{{Persóna
| nafn           = Aleksej Navalnyj
| nafn_á_frum = {{nobold|Алексе́й Нава́льный}}
| mynd           = Alexei Navalny marching in 2017 (cropped 2).jpg
| myndatexti = Navalnyj árið 2017.
| fæðingardagur  = {{fæðingardagur|1976|6|4}}
| fæðingarstaður = [[Bútín]], [[Moskvufylki]], [[Sovétlýðveldið Rússland|rússneska sovétlýðveldinu]], [[Sovétríkin|Sovétríkjunum]]
| dánardagur = {{dauðadagur og aldur|2024|2|16|1976|6|4}}
| dánarstaður = [[Kharp]], [[Rússland]]i
| þjóðerni       = [[Rússland|Rússneskur]]
| starf          = Stjórnmálamaður
| stjórnmálaflokkur =[[Rússland framtíðarinnar]]
| trú            = [[Rússneska rétttrúnaðarkirkjan]]
| maki = [[Júlía Navalnaja]]
| börn = 2
| verðlaun = [[Sakharov-verðlaunin]] (2021)
| undirskrift = Signature of Alexei Navalny.svg
| heimasíða = [https://navalny.com/ navalny.com]
}}
'''Aleksej Anatoljevítsj Navalnyj''' (rússneska: Алексей Анатольевич Навальный; f. 4. júní 1976, d. [[16. febrúar]] [[2024]]) var [[Rússland|rússneskur]] stjórnmálamaður og aðgerðasinni gegn [[spilling]]u. Hann var einn af helstu leiðtogum stjórnarandstöðunnar gegn ríkisstjórn [[Vladímír Pútín|Vladímírs Pútín]] Rússlandsforseta. Rússnesk stjórnvöld handtóku Navalnyj margsinnis og bönnuðu honum að gefa kost á sér í kosningum. 

Í ágúst árið 2020 var eitrað fyrir Navalnyj með taugaeitrinu [[Novítsjok]]. Navalnyj var fluttur á sjúkrahús í Þýskalandi en sneri aftur til Rússlands í janúar 2021 og var handtekinn. Hann lést í fangavistinni þann 16. febrúar árið 2024.

==Æviágrip==
Navalnyj kom fram á sjónarsviðið sem baráttumaður gegn spillingu í Rússlandi árið 2007 þegar hann keypti hlutabréf í fyrirtækjum í meirihlutaeigu ríkisins og fór að mæta á ársfundi þeirra til að yfirheyra stjórnendur þeirra. Hann stofnaði [[blogg]]síðu þar sem hann skrifaði um fjársvik og spillingu sem viðgekkst innan rússneskra stórfyrirtækja.<ref name=mbl2013>{{Tímarit.is|6052673|Erkióvinur Pútíns í svartholið|útgáfudagsetning=19. júlí 2013|blað=[[Morgunblaðið]]|skoðað=6. september 2020|höfundur=Bogi Þór Arason|blaðsíða=20}}</ref>

Navalnyj varð þjóðþekktur í Rússlandi sem einn af skipuleggjendum mótmæla sem fóru fram veturinn 2011-2012 gegn kjöri [[Vladímír Pútín|Vladímírs Pútín]] til síns þriðja kjörtímabils í forsetaembætti. Um var að ræða fjölmennustu mótmæli frá valdatöku Pútíns við upphaf aldarinnar.<ref name=mbl2013/> Eftir þátttöku Navalnyj í mótmælunum var hann ákærður fyrir fjárdrátt í embætti sem ráðgjafi rússneskra stjórnvalda varðandi timburkaup í borginni [[Kírov]] árið 2009. Navalnyj sagðist saklaus af ásökununum og vændi stjórnvöld um að reyna að sverta mannorð hans til að koma í veg fyrir að hann gæti boðið sig fram til pólitísks embættis.<ref name=blöndal>{{Tímarit.is|6044873|Stjórnarandstæðingur dreginn fyrir dóm|útgáfudagsetning=7. apríl 2013|blað=[[Morgunblaðið]]|skoðað=6. september 2020|höfundur=Karl Blöndal|blaðsíða=6}}</ref> Navalnyj var dæmdur í fimm ára fangelsi en samherjar hans vændu stjórnvöld um að standa að [[sýndarréttarhöld]]um gegn honum.<ref name=mbl2013/>

Vegna mótmæla gegn dómnum var Navalnyj leystur úr haldi innan við sólarhring eftir að hann var felldur. Á meðan dómstólar tóku mál hans til endurskoðunar var honum leyft að gefa kost á sér í borgarstjórakosningum í [[Moskva|Moskvu]] sem fóru fram í september 2013 á móti samherja Pútíns, sitjandi borgarstjóranum [[Sergej Sobjanín]]. Navalnyj bað ósigur en hlaut um þrjátíu prósent atkvæða, sem þótti mjög góður árangur fyrir stjórnarandstæðing í Rússlandi. Í október 2013 komst áfrýjunardómstóll að þeirri niðurstöðu að Navalnyj væri sekur um þjófnað en dómurinn var gerður skilorðsbundinn. Navalnyj var því frjáls ferða sinna en honum meinað að bjóða sig aftur fram til opinbers embættis.<ref>{{Tímarit.is|5917000|Kremlarklönin|útgáfudagsetning=31. október 2013|blað=[[Kjarninn]]|skoðað=6. september 2020|höfundur=Þórunn Elísabet Bogadóttir}}</ref> Mál Navalnyj var síðar tekið upp að nýju vegna athugasemda sem [[Mannréttindadómstóll Evrópu]] gerði við málsmeðferð hans. Niðurstaðan var hins vegar sú að rússneskir dómstólar felldu nákvæmlega sama dóm og áður yfir Navalnyj með sömu sönnunargögnum án þess að taka tillit til athugasemda MDE.<ref>{{Vefheimild |titill=Væntanlegur forsetaframbjóðandi dæmdur í annað sinn |mánuður=9. febrúar|ár= 2017|mánuðurskoðað=6. september|árskoðað=2020|útgefandi=''[[Kjarninn]]''|url=https://kjarninn.is/frettir/2017-02-09-vaentanlegur-forsetaframbjodandi-daemdur-i-annad-sinn/|höfundur=Þórunn Elísabet Bogadóttir}}</ref>

Navalnyj hafði haft hug á að bjóða sig fram til [[Forseti Rússlands|forseta Rússlands]] gegn Pútín árið 2018 en honum var meinað að gefa kost á sér vegna dómsins.<ref name=kosning2018>{{Vefheimild |titill=Pútín fagnaði í Moskvu |mánuður=18. mars|ár= 2018|mánuðurskoðað=6. september|árskoðað=2020|útgefandi=[[mbl.is]]|url=https://www.mbl.is/frettir/erlent/2018/03/18/putin_fagnadi_i_moskvu/}}</ref> Navalnyj hefur nokkrum sinnum verið fangelsaður fyrir að skipuleggja mótmæli gegn rússneskum stjórnvöldum án þess að fá formlegt leyfi fyrir því.<ref>{{Vefheimild |titill=Heilsa Navalní sögð ásættanleg |mánuður=29. júlí|ár= 2019|mánuðurskoðað=6. september|árskoðað=2020|útgefandi=''[[Vísir (vefmiðill)|Vísir]]''|url=https://www.visir.is/g/2019190728919|höfundur=Kjartan Kjartansson}}</ref><ref>{{Vefheimild |titill=Navalny handtekinn aftur í kjölfar mótmæla |mánuður=12. júní|ár= 2017|mánuðurskoðað=6. september|árskoðað=2020|útgefandi=''[[Kjarninn]]''|url=https://kjarninn.is/frettir/2017-06-12-navalny-handtekinn-aftur-i-kjolfar-motmaela/|höfundur=Jónas Atli Gunnarsson}}</ref><ref>{{Vefheimild |titill=Navalny handtekinn enn á ný|mánuður=24. september|ár= 2018|mánuðurskoðað=6. september|árskoðað=2020|útgefandi=[[RÚV]]|url=https://www.ruv.is/frett/navalny-handtekinn-enn-a-ny|höfundur=Jóhann Hlíðar Harðarson}}</ref>

===Eitrun og fangelsun===
[[Mynd:Sun in the flags of protesters (50096710531).jpg|thumb|left|Navalnyj árið 2020 í mótmælagöngu til minningar myrta stjórnarandstöðuleiðtogans [[Borís Nemtsov|Borísar Nemtsov]].]]
Þann 20. ágúst 2020 féll Navalnyj í dá og var lagður inn á gjörgæslu í [[Omsk]] í [[Síbería|Síberíu]]. Upplýsingafulltrúi hans sagðist telja að eitrað hefði verið fyrir Navalnyj í tebolla sem hann keypti á flugvellinum í [[Tomsk]].<ref>{{Vefheimild |titill=Grunur um morðtilraun gegn helsta andstæðingi Pútins|mánuður=20. ágúst|ár= 2020|mánuðurskoðað=6. september|árskoðað=2020|útgefandi=[[Varðberg]]|url=http://vardberg.is/frettir/grunur-um-mordtilraun-gegn-helsta-andstaedingi-putins/}}</ref><ref>{{Vefheimild |titill=Eitrað fyrir Navalní?|mánuður=20. ágúst|ár= 2020|mánuðurskoðað=6. september|árskoðað=2020|útgefandi=[[mbl.is]]|url=https://www.mbl.is/frettir/erlent/2020/08/20/eitrad_fyrir_navalni/}}</ref> Flogið var með Navalnyj meðvitundarlausan til [[Berlín]]ar og hann lagður inn á Charité-sjúkrahúsið í borginni. Þýskir læknar komust að þeirri niðurstöðu að Navalnyj hefði verið byrlað taugaeitrið [[Novítsjok]]. Eitrað hafði verið fyrir rússneska fyrrum njósnaranum [[Sergej Skrípal]] og dóttur hans, [[Júlía Skrípal|Júlíu Skrípal]], með sama eitri í [[Salisbury]] á [[England]]i árið 2018.<ref>{{Vefheimild |titill=Eitrað fyrir Navalny með taugaeitrinu Novichok|mánuður=2. september|ár= 2020|mánuðurskoðað=6. september|árskoðað=2020|útgefandi=''[[Vísir (vefmiðill)|Vísir]]''|url=https://www.visir.is/g/20202007410d/eitrad-fyrir-naval-ny-med-tauga-eitrinu-no-vichok|höfundur=Atli Ísleifsson}}</ref> Navalnyj vaknaði úr dáinu þann 7. september.<ref>{{Vefheimild |titill=Navalní vaknaður úr dáinu|mánuður=7. september|ár= 2020|mánuðurskoðað=8. september|árskoðað=2020|útgefandi=''[[Vísir (vefmiðill)|Vísir]]''|url=https://www.visir.is/g/20202009328d|höfundur=Kjartan Kjartansson}}</ref>

Navalnyj sneri aftur til Rússlands þann 17. janúar 2021 en var umsvifalaust handtekinn þegar þangað var komið.<ref>{{Vefheimild |titill=Navalní handtekinn við komuna til Rússlands|mánuður=17. janúar|ár= 2021|mánuðurskoðað=18. janúar|árskoðað=2021|útgefandi=''[[Vísir (vefmiðill)|Vísir]]''|url=https://www.visir.is/g/20212061844d|höfundur=Hallgerður Kolbrún E. Jónsdóttir}}</ref> Hann var dæmdur í 30 daga gæsluvarðhald fyrir að rjúfa skilorð sitt með ferðinni til Þýskalands<ref>{{Vefheimild |titill=Navalní úrskurðaður í 30 daga varðhald|mánuður=18. janúar|ár= 2021|mánuðurskoðað=18. janúar|árskoðað=2021|útgefandi=[[mbl.is]]|url=https://www.mbl.is/frettir/erlent/2021/01/18/navalni_urskurdadur_i_30_daga_vardhald/}}</ref> og síðan dæmdur til tveggja og hálfs árs fangelsisvistar.<ref>{{Vefheimild |titill=Navalní sakfelldur í Moskvu|mánuður=2. febrúar|ár= 2021|mánuðurskoðað=2. febrúar|árskoðað=2021|útgefandi=''[[Vísir (vefmiðill)|Vísir]]''|url=https://www.visir.is/g/20212068710d/navalni-sakfelldur-i-moskvu|höfundur=Þórgnýr Einar Albertsson}}</ref> Handtaka Navalnyj leiddi til fjöldamótmæla í Rússlandi þar sem þúsundir voru handteknir.<ref>{{Vefheimild |titill=Hafa handtekið yfir þúsund manns í fjölmennum mótmælum í Rússlandi|mánuður=31. janúar|ár= 2021|mánuðurskoðað=31. janúar|árskoðað=2021|útgefandi=''[[Vísir (vefmiðill)|Vísir]]''|url=https://www.visir.is/g/20212067656d/hafa-hand-tekid-yfir-thusund-manns-i-fjol-mennum-mot-maelum-i-russ-landi|höfundur=Vésteinn Örn Pétursson}}</ref> Í lok febrúar var Navalnyj fluttur til fanganýlendu í [[Vladímírfylki]] til þess að afplána fangelsisdóminn.<ref>{{Vefheimild |titill=Navalníj fluttur til langdvalar í fanganýlendu|mánuður=28. febrúar|ár= 2021|mánuðurskoðað=23. mars|árskoðað=2021|útgefandi=''[[Varðberg]]''|url=http://vardberg.is/frettir/navalnij-fluttur-til-langdvalar-i-fanganylendu/}}</ref>

Pólitísk samtök Navalnyj voru úrskurðuð öfgasamtök af rússneskum stjórnvöldum og starfsemi þeirra bönnuð með lögum þann 10. júní 2021.<ref>{{Vefheimild |titill=Samtök Navalnís úrskurðuð öfgafull|mánuður=10. júní|ár= 2021|mánuðurskoðað=11. júní|árskoðað=2021|útgefandi=[[mbl.is]]|url=https://www.mbl.is/frettir/erlent/2021/06/10/samtok_navalnis_urskurdud_ofgafull/}}</ref> Fangelsismálayfirvöld í Rússlandi veittu Navalnyj stöðu hryðjuverkamanns í október sama ár.<ref>{{Vefheimild |titill=Navalní fær stöðu hryðjuverkamanns|mánuður=11. október|ár= 2021|mánuðurskoðað=21. október|árskoðað=2021|útgefandi=''[[Vísir (vefmiðill)|Vísir]]''|url=https://www.visir.is/g/20212168031d|höfundur=Kjartan Kjartansson}}</ref>

Navalnyj var á lista [[Amnesty International]] yfir [[Samviskufangi|samviskufanga]]. Hann var tekinn af listanum í stuttan tíma árið 2021 vegna gamalla hatursfullra ummæla sinna um [[innflytjendur]].<ref>{{Vefheimild |titill=Navalny ekki lengur samviskufangi|dags=25. febrúar 2021|skoðað=26. apríl 2023|útgefandi=[[RÚV]]|url=https://www.ruv.is/frettir/erlent/2021-02-25-navalny-ekki-lengur-samviskufangi|höfundur=Róbert Jóhannsson}}</ref> Navalnyj var aftur settur á lista samtakanna yfir samviskufanga stuttu síðar.<ref>{{Vefheimild |titill=Navalny aftur á lista yfir samviskufanga|dags=8. maí 2021|skoðað=26. apríl 2023|útgefandi=[[RÚV]]|url=https://www.ruv.is/frettir/erlent/2021-05-08-navalny-aftur-a-lista-yfir-samviskufanga|höfundur=Róbert Jóhannsson}}</ref>

Navalnyj var dæmdur til þrettán ára fangelsisvistar í viðbót fyrir fjársvik þann 22. mars 2022.<ref>{{Vefheimild |titill=Navalny dæmdur fyrir fjársvik|mánuður=22. mars|ár= 2022|mánuðurskoðað=22. mars|árskoðað=2022|útgefandi=''[[Fréttablaðið]]''|url=https://www.frettabladid.is/frettir/navalny-daemdur-fyrir-fjarsvik/|höfundur=Urður Ýrr Brynjólfsdóttir}}</ref> Í ágúst 2023 var dómurinn lengdur um nítján ár vegna ákæru gegn Navalnyj um að fjármagna og styðja starfsemi öfgasamtaka.<ref>{{Vefheimild |titill=Dómur yfir Navalní lengdur um 19 ár|dags=4. ágúst 2023|skoðað=4. ágúst 2023|útgefandi=[[RÚV]]|url=https://www.ruv.is/frettir/erlent/2023-08-04-domur-yfir-navalni-lengdur-um-19-ar-389202|höfundur=Björn Malmquist|höfundur2=Alexander Kristjánsson}}</ref>

Í desember 2023 hafði Navalnyj verið færður til fanganýlendu í Síberíu.<ref>{{Vefheimild |titill=Navalní fundinn í fanganýlendu í Síberíu|dags=25. desember 2023|skoðað=25. desember 2023|útgefandi=''[[Vísir (vefmiðill)|Vísir]]''|url=https://www.visir.is/g/20232507553d/navalni-fundinn-i-fanganylendu-i-siberiu|höfundur=Ólafur Björn Sverrisson}}</ref>

===Andlát===
Navalnyj lést í fangelsi þann 16. febrúar árið 2024. Fangelsismálayfirvöld í Rússlandi sögðu hann hafa veikst og hnigið niður eftir gönguferð um morguninn. Tilraunir til að endurlífga hann hafi ekki borið árangur. Navalnyj hafði átt við ýmis heilsuvandamál að stríða í fangelsinu vegna slæms aðbúnaðar og illrar meðferðar.<ref>{{Vefheimild |titill=Alexei Navalny látinn|dags=16. febrúar 2024|skoðað=16. febrúar 2024|útgefandi=[[RÚV]]|url=https://www.ruv.is/frettir/erlent/2024-02-16-alexei-navalny-latinn-405136|höfundur=Þorgils Jónsson}}</ref> Stuðningsmenn Navalnyj kenndu Vladímír Pútín og stjórn hans um andlátið og bentu á að Navalnyj hafði virst við góða heilsu fáeinum dögum áður en hann dó.<ref>{{Vefheimild |titill=Navalníj var myrtur af mönnum Pútins, segja stuðningsmenn stjórnarandstæðingsins|dags=16. febrúar 2024|skoðað=19. febrúar 2024|útgefandi=[[Varðberg]]|url=https://vardberg.is/frettir/navalnij-var-myrtur-af-monnum-putins-segja-studningsmenn-stjornarandstaedingsins/}}</ref>

==Viðurkenningar==
[[Evrópuþingið]] veitti Navalnyj [[Sakharov-verðlaunin]] í október 2021. Vegna fangelsisdóms síns gat Navalnyj ekki veitt verðlaununum viðtöku. [[David Sassoli]], forseti Evrópuþingsins, sagði við tilkynninguna á veitingu verðlaunanna að Navalnyj hefði „barist ötullega gegn hinni spilltu stjórn Vladímírs Pútín“ og hefði „fyrir það goldið með frelsi, og næstum lífi sínu.“ Verðlaunin væru viðurkenning á hugrekki hans og ítrekun á kröfu um lausn hans úr fangelsinu.<ref>{{Vefheimild |titill=Navalní hlýtur Sakharov-verðlaunin|mánuður=20. október|ár= 2021|mánuðurskoðað=21. október|árskoðað=2021|útgefandi=''[[Vísir (vefmiðill)|Vísir]]''|url=https://www.visir.is/g/20212171993d/naval-ni-hlytur-sak-harov-verda-lunin|höfundur=Þorgils Jónsson}}</ref>

==Tengt efni==
* [[Aleksandr Lítvínenko]]
* [[Anna Polítkovskaja]]
* [[Borís Nemtsov]]
* [[Sergej Skrípal]]

==Tilvísanir==
{{reflist}}
{{DEFAULTSORT:Navalnyj, Aleksej}}
{{fd|1976|2024}}
[[Flokkur:Handhafar Sakharov-verðlaunanna]]
[[Flokkur:Rússneskir stjórnmálamenn]]