Fara í innihald

Þungunarrof

Breyta tenglum
Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
(Endurbeint frá Fóstureyðing)
Sovésk veggmynd sem hvetur konur til að láta framkvæma fóstureyðingu á spítala en ekki í heimahúsum

Þungunarrof eða fóstureyðing kallast lok meðgöngu með brottnámi fósturvísis eða fósturs.[1]

Þungunarrof, sem gerist án inngrips, kallast fósturlát ; það gerist í u.þ.b. 30% til 40% af öllum meðgöngum.[2][3] Þegar vísvitandi ráðstafanir eru gerðar til að binda enda á meðgöngu er það kallað framkallað þungunarrof .[4][5] Algengustu ástæðurnar sem gefnar eru upp fyrir því að fara í þungunarrof eru vegna óheppilegs tíma og til að takmarka fjölskyldustærð.[6][7][8] Aðrar ástæður sem greint hefur verið frá eru heilbrigði móður, of dýrt að eignast barn, heimilisofbeldi, skortur á stuðningi, fólk telur sig of ungt, vilji til að ljúka menntun eða efla starfsferil og geta ekki eða viljað ala upp barn sem getið er vegna nauðgunar eða sifjaspell.[6][9][10]

Ýmist er gripið inn í með lyfjum eða með aðgerð, við þungunarrof (sem gerist ekki náttúrulega).

Á Íslandi er þungunarrof réttur kvenna (og heimild fyrir stúlkur), en ekki öllum löndum, til að eignast ekki barn, þ.e. fram að lokum 22. viku þungunar (og leyft í undantekningartilfellum síðar), skv. lögum nr. 43 22. maí 2019[11] þar um, sem þá tóku gildi.

Samkvæmt ísleskum lögum skal þungunarrof ætíð framkvæmt eins fljótt og auðið er og helst fyrir lok 12. viku þungunar. Fóstur er þá enn of ungt til að geta lifað af utan móðurkviðs. Skilgreiningar í núverandi (íslenskum) lögum:

Þungunarrof: Lyfjagjöf eða önnur læknisaðgerð sem framkvæmd er að beiðni konu í því skyni að rjúfa þungun.

Fósturfækkun: Þegar læknisfræðilegum aðferðum er beitt við að fækka fóstrum hjá konu sem er þunguð af fleiri en einu fóstri.

Þungunarrof er umdeilt eða bannað í mörgum löndum, og fylgjendur þess að það sé réttur kvenna til þungunarrofs (hið minnsta í visst langan tíma; eða ótakmarkað að mati sumra) nota heldur orðið þungunarrof, en andstæðingar nota frekar orðið fóstureyðing, og margir hverjir vilja engar undantekningar (sumir en ekki allir, vilja t.d. engar undantekningar fyrir stúlkur eða eftir nauðgun). Mörg lönd hafa t.d. leyft fóstureyðingar, eða bannað, og t.d. í Bandaríkjunum hefur Hæstirétturinn þar bæði leyft þær í öllum ríkjunum (Roe vs Wade) og síðar afnumið þann rétt, eða öllu heldur, ekki bannað (á landsvísu) strangt til tekið heldur látið lög viðkomandi ríkja gilda (aftur, sem þýddi sjálfkrafa bann í mörgum, en ekki öllum ríkjunum). Það er óhætt að segja að þetta sé mjög mikið hitamál á báða bóga í sumum löndum eins og þar, og kosningamál þar fyrir marga (og þar mun róttækari aðgerðir gegn, t.d. kröftug mótmæli), mun fremur en að vera eins áberandi á Íslandi. Í evrópu hefur t.d. lengi verið andstaða gegn í Íslandi og löndum þar sem katólska kirkjan hefur mikið ítök.

Þungunarrof sem fram fer á sjúkrahúsum eða læknastofum eru mjög áhættulítið,[12][13] þó því fylgi oft blæðing úr leggöngum og ógleði. Þungunarrof er um 13 sinnum öruggari en barnsfæðing.[14][15]

56 milljón þungunarrof eru framkvæmd á ári í heiminum,[16] nærri því helmingur þeirra er gerður af fólki sem skortir sérkunnáttu eða fylgir ekki hreinlætiskröfum.[17]

Þungunarrof með lyfjum

[breyta | breyta frumkóða]

Ákveðin lyf geta kallað fram þungunarrof. Fyrstu mánuði meðgöngunnar er algengast að nota mifepristone ásamt prostaglandín-eftirhermu.

Neyðargetnaðarvörn

[breyta | breyta frumkóða]

Neyðargetnaðarvörnin flokkast ekki sem þungunarrof heldur kemur hún í veg fyrir getnað. Hún hindrar egglos, en hefur ekki áhrif eftir að blöðrukímið er búið að festa sig í leginu. Neyðargetnaðarvörnin dregur úr líkum á þungun og virkar best þegar hún er tekin fljótt eftir samfarir. Virknin er þó ekki fullkomin, vörnin er aðeins 60%–93% sem er mun minni en sem fæst af þeim getnaðarvörnum sem notaðar eru í forvarnarskyni.[18]

Þungunarrof með aðgerð

[breyta | breyta frumkóða]

Fyrstu mánuði meðgöngunnar er hægt að fjarlægja fóstrið með aðgerð þar sem fóstrið er sogað út með þartilgerðum pinnarörum.[19] Eftir þriðja mánuðinn þarf að nota aðrar aðferðir sem krefjast svæfingar þar sem þá þarf að víkka leggöngin út mun meira, eða þá með því að gera líkt og í keisaraskurði og skera á kviðinn, þó með mun smærri skurði.[20]

Fósturlát

[breyta | breyta frumkóða]

Stundum deyr fóstur af sjálfu sér. Ef það gerist fyrir 24. viku meðgöngu kallast það fósturlát, eftir það er það kallað að barn fæðist andvana.[21] Ef barn fæðist fyrir 37. viku meðgöngu er barnið kallað fyrirburi.[22]

Aðeins 30–50% af fóstrum lifa af fyrstu þrjá mánuði meðgöngu, í flestum tilfellum veit þungaða manneskjan ekki af því að hún sé þunguð.[23] Eftir að þungun hefur verið staðfest enda þó 15%–30% með fósturláti,[24] langflest á fyrstu þremur mánuðum meðgöngunnar.[25]

Algengasta orsök fósturláts eru óeðlilegar litningabreytingar í fóstrinu.[26] Fósturlát getur líka komið fram vegna æðakerfissjúkdóma, sykursýki og annarra hormónasjúkdóma, sýkinga, og brenglana í legi móðurinnar.[27] Auknar líkur eru á fósturláti eftir því sem móðirin er eldri og ef hún hefur fyrri sögu um fósturlát.[28] Fósturlát getur líka komið til vegna áverka, t.d. í bílslysum.[29]

Þungunarrof á Íslandi

[breyta | breyta frumkóða]
Lagaleg staða fóstureyðinga á heimsvísu. Þungunarrof á Íslandi er bundið svipuðum lagalegum skilyrðum og í löndum eins og Bretlandi, Finnlandi, Indlandi, Japan, Sambíu en er ekki framkvæmt svo til án skilyrða að ósk móður líkt og í flestum öðrum Evrópulöndum
Aðalgrein: Þungunarrof á Íslandi

Á Íslandi er löglegt að rjúfa þungum fram að lokum 22. viku þungunar. Eftir lok 22. viku er mögulegt að rjúfa þungun sé lífi þunguðu manneskjunar stefnt í hættu af meðgöngunni eða þá að fóstrið sé ekki lífvænlegt.

Þessi lög voru víkkuð árið 2019 en fram að því var þungunarrof aðeins leyft vegna sérstakra aðstæðna: Félagslegar, læknisfræðilegar, eða að þungun hafi borið að með refsiverðu athæfi. Hugtakið „félagslegar ástæður“ var nokkuð vítt og var mjög fátítt að beiðni um þungunarrof væri synjað.

Tenglar

[breyta | breyta frumkóða]

Tilvísanir

[breyta | breyta frumkóða]
  1. ↑ Rao, Radhika. :mpeccol/law-mpeccol-e67 „Abortion“. doi:10.1093/law:mpeccol/e67.013.67. Sótt 27. september 2024. {{cite web}}: Lagfæra þarf |url= gildið (hjálp)[óvirkur tengill]
  2. ↑ The Johns Hopkins Manual of Gynecology and Obstetrics. ISBN 978-1-4511-4801-5. Afrit af uppruna á 10. september 2017.
  3. ↑ „How many people are affected by or at risk for pregnancy loss or miscarriage?“. NICHD. 15 júlí, 2013. Afrit af upprunalegu geymt þann 2. apríl 2015. Sótt 27. nóvember 2024.
  4. ↑ „abortion“. Oxford English Dictionary. Afrit af uppruna á 19. ágúst 2020. Sótt 5. apríl 2019.
  5. ↑ „Fóstureyðing (nafnorð)“. Afrit af upprunalegu geymt þann 28. maí 2018. „Viljandi stöðvun á meðgöngu hjá konum, oftast framkvæmd á fyrstu 28 vikum meðgöngu“
  6. ↑ 6,0 6,1 Tilvísunar villa: Villa í <ref> tag; tilgreindu texta fyrir tilvísun með nafnið bankole98
  7. ↑ Tilvísunar villa: Villa í <ref> tag; tilgreindu texta fyrir tilvísun með nafnið Chae_2017
  8. ↑ Tilvísunar villa: Villa í <ref> tag; tilgreindu texta fyrir tilvísun með nafnið „guttmacher“
  9. ↑ Tilvísunar villa: Villa í <ref> tag; tilgreindu texta fyrir tilvísun með nafnið guttmacher
  10. ↑ Tilvísunar villa: Villa í <ref> tag; tilgreindu texta fyrir tilvísun með nafnið :5
  11. ↑ „Lög um þungunarrof“.
  12. ↑ Grimes, DA; Benson, J; Singh, S; Romero, M; Ganatra, B; Okonofua, FE; Shah, IH (2006). „Unsafe abortion: The preventable pandemic“ (PDF). The Lancet. 368 (9550): 1908–19. doi:10.1016/S0140-6736(06)69481-6. PMID 17126724. Afrit af upprunalegu (PDF) geymt þann 29. júní 2011.
  13. ↑ Raymond, EG; Grossman, D; Weaver, MA; Toti, S; Winikoff, B (nóvember 2014). „Mortality of induced abortion, other outpatient surgical procedures and common activities in the United States“. Contraception. 90 (5): 476–79. doi:10.1016/j.contraception.2014.07.012. PMID 25152259.
  14. ↑ Raymond, E.G.; Grimes, D.A. (2012). „The Comparative Safety of Legal Induced Abortion and Childbirth in the United States“. Obstetrics & Gynecology. 119 (2, Part 1): 215–19. doi:10.1097/AOG.0b013e31823fe923. PMID 22270271.
  15. ↑ Grimes DA (janúar 2006). „Estimation of pregnancy-related mortality risk by pregnancy outcome, United States, 1991 to 1999“. American Journal of Obstetrics & Gynecology. 194 (1): 92–94. doi:10.1016/j.ajog.2005.06.070. PMID 16389015.
  16. ↑ Sedgh, Gilda; Bearak, Jonathan; Singh, Susheela; Bankole, Akinrinola; Popinchalk, Anna; Ganatra, Bela; Rossier, Clémentine; Gerdts, Caitlin; Tunçalp, Özge; Johnson, Brooke Ronald; Johnston, Heidi Bart; Alkema, Leontine (maí 2016). „Abortion incidence between 1990 and 2014: global, regional, and subregional levels and trends“. The Lancet. 388: 258–67. doi:10.1016/S0140-6736(16)30380-4. PMC 5498988. PMID 27179755.
  17. ↑ „Worldwide, an estimated 25 million unsafe abortions occur each year“. World Health Organization. 28. september 2017. Sótt 29. september 2017.
  18. ↑ Afgreiðsla á neyðargetnaðarvörnum í apótekum. Margrét Lilja Heiðarsdóttir, Anna Birna Almarsdóttir, og Reynir Tómas Geirsson. Læknablaðið, 2009.
  19. ↑ Healthwise (2004). „Manual and vacuum aspiration for abortion“. WebMD. Afrit af upprunalegu geymt þann 11. febrúar 2007. Sótt 5. desember 2008.
  20. ↑ McGee, Glenn; Jon F. Mer]. Abortion. Afrit af upprunalegu geymt þann 31. október 2009. Sótt 5. desember 2008.
  21. ↑ Churchill Livingstone medical dictionary. Edinburgh New York: Churchill Livingstone Elsevier. 2008. ISBN 978-0443104121. „The preferred term for unintentional loss of the product of conception prior to 24 weeks' gestation is miscarriage.“
  22. ↑ Annas, George J.; Elias, Sherman (2007). „51. Legal and Ethical Issues in Obstetric Practice“. Í Gabbe, Steven G.; Niebyl, Jennifer R.; Simpson, Joe Leigh (ritstjórar). Obstetrics: Normal and Problem Pregnancies (5. útgáfa). Churchill Livingstone. bls. 669. ISBN 978-0443069307. „A preterm birth is defined as one that occurs before the completion of 37 menstrual weeks of gestation, regardless of birth weight.“
  23. ↑ Annas, George J.; Elias, Sherman (2007). „24. Pregnancy loss“. Í Gabbe, Steven G.; Niebyl, Jennifer R.; Simpson, Joe Leigh (ritstjórar). Obstetrics: Normal and Problem Pregnancies (5. útgáfa). Churchill Livingstone. ISBN 978-0443069307.
  24. ↑ Stovall, Thomas G. (2002). „17. Early Pregnancy Loss and Ectopic Pregnancy“. Í Berek, Jonathan S. (ritstjóri). Novak's Gynecology (13. útgáfa). Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 978-0781732628.
  25. ↑ Cunningham, F. Gary; Leveno, Kenneth J.; Bloom, Steven L.; Spong, Catherine Y.; Dashe, Jodi S.; Hoffman, Barbara L.; Casey, Brian M.; Sheffield, Jeanne S., ritstjórar (2014). Williams Obstetrics (24th. útgáfa). McGraw Hill Education. ISBN 978-0071798938.
  26. ↑ Schorge, John O.; Schaffer, Joseph I.; Halvorson, Lisa M.; Hoffman, Barbara L.; Bradshaw, Karen D.; Cunningham, F. Gary, ritstjórar (2008). „6. First-Trimester Abortion“. Williams Gynecology (1. útgáfa). McGraw-Hill Medical. ISBN 978-0071472579.
  27. ↑ Stöppler, Melissa Conrad. Shiel, William C., Jr. (ritstjóri). „Miscarriage (Spontaneous Abortion)“. MedicineNet.com. WebMD. Afrit af upprunalegu geymt þann 29. ágúst 2004. Sótt 7. apríl 2009.
  28. ↑ Jauniaux E, Kaminopetros P, El-Rafaey H (1999). „Early pregnancy loss“. Í Whittle MJ, Rodeck CH (ritstjórar). Fetal medicine: basic science and clinical practice. Edinburgh: Churchill Livingstone. bls. 837. ISBN 978-0443053573. OCLC 42792567.
  29. ↑ „Fetal Homicide Laws“. National Conference of State Legislatures. Afrit af upprunalegu geymt þann 11. september 2012. Sótt 7. apríl 2009.
Sótt frá „https://is.wikipedia.org/w/index.php?title=Þungunarrof&oldid=1891417“