Sextos Empeirikos

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Vestræn heimspeki
Fornaldarheimspeki
Sextos Empeirikos
Nafn: Sextos Empeirikos
Fæddur:
Skóli/hefð: Pyrrhonsk efahyggja
Helstu ritverk: Frumatriði pyrrhonismans
Helstu viðfangsefni: Þekkingarfræði
Áhrifavaldar: Pyrrhon, Tímon frá Flíos, Ænesidemos, Agrippa, Arkesilás
Hafði áhrif á: Michel de Montaigne

Sextos Empeirikos (uppi á 2. og 3. öld) var læknir og heimspekingur. Sennilega bjó hann í Alexandríu og Aþenu.

Sextos nam hjá Heródótosi, sem var læknir í Róm. Sem læknir tilheyrði hann „raunhyggjuskólanum“ (eða empíríska skólanum, líkt og nafnið gefur til kynna). Í heimspeki var hann efahyggjumaður, nánar tiltekið pyrrhonisti. Deilt er um hversu frumleg rit Sextosar voru og að hvaða marki hann styðst við rit eldri efahyggjumanna en rit hans eru merkustu varðveittu heimildirnar um forna efahyggju.

Rit Sextosar voru gefin út á grísku með latneskri þýðingu í Genf árið 1562. Þau voru lesin víða á 16., 17. og 18. öld, einkum Frumatriði pyrrhonismans. Þau höfðu mikil áhrif m.a. á Michel de Montaigne og David Hume meðal annarra.

Ritverk[breyta | breyta frumkóða]

Tvö rit eru varðveitt eftir Sextos, Frumatriði pyrrhonismans (Πυρρωνειοι ὑποτυπωσεις), í þremur bókum, og Gegn kennimönnum (Adversus mathematicos), í ellefu bókum. Að öllum líkindum er síðarnefnda verkið ekki heildstætt rit, heldur var það upphaflega tvö ólík ritverk sem hafa varðveist undir sama titlinum. Bækur I-VI mynda eina heild, sem er, þrátt fyrir skiptingu efnisins í sex bækur, af svipaðri lengd og Frumatriði pyrrhonismans. Bækur VII-XI mynda aðra heild, sem fjallar um sama efni og Frumatriði pyrrhonismans en í lengra máli. Af því að það þykir ruglandi að tvö verk séu varðveitt undir sama titli eru bækur VII-XI stundum nefndar Adversus Dogmaticos eða Gegn kredduspekingum. Enn fremur er einstökum bókum verksins Gegn kennimönnum oft gefnir nýir titlar:

  • Gegn málfræðingunum (= Gegn kennimönnum I)
  • Gegn mælskufræðingunum (= Gegn kennimönnum II)
  • Gegn rúmfræðingunum (= Gegn kennimönnum III)
  • Gegn stærðfræðingunum (= Gegn kennimönnum IV)
  • Gegn stjörnufræðingunum (= Gegn kennimönnum V)
  • Gegn tónlistarmönnunum (= Gegn kennimönnum VI)
  • Gegn rökfræðingunum (= Gegn kennimönnum VII-VIII, = Gegn kredduspekingum I-II),
  • Gegn eðlisfræðingunum (= Gegn kennimönnum IX-X, = Gegn kredduspekingum III-IV)
  • Gegn siðfræðingunum (= Gegn kennimönnum XI, = Gegn kredduspekingum V)

Sextos virðist hafa byggt rit sín töluvert á ritum eldri efahyggjumanna, einkum Ænesidemosar og Agrippu, sem voru uppi á 1. öld f.Kr. og 1. öld e.Kr. Rit þeirra eru aftur á móti ekki varðveitt og því er ekki mögulegt að leggja mat á að hve miklu leyti Sextos styðst við annan hvorn þeirra fremur en hinn.

Heimspeki[breyta | breyta frumkóða]

Pyrrhonistar voru efahyggjumenn. Þeir töldu ekki að það væri ekki hægt að vita neitt; hvernig væri hægt að vita það? Þetta viðhorf skilgreindu þeir sem neikvæða kenningu um þekkingu.[1] En efahyggjumaður getur ekki leyft sér að halda fram neinni kenningu. Þess í stað frestuðu pyrrhonistar dómi um hvort hægt væri að vita eitthvað. Sextos neitar því ekki að hægt sé að upplifa eitthvað en frestaði dómi um hvort hægt væri að fjalla um það sem maður upplifir á hlutlægan hátt. Sextos getur t.d. fallist á að hunang virðist vera sætt á bragðið en haldið því fram að það sé vafamál hvort það sé í eðli sínu sætt eða sé sætt í raun. Fullyrðingin „hunang er sætt“ virðist fela í sér meira en einungis frásögn af upplifun manns, nefnilega dóm um hvernig hunang er í raun og veru; þann dóm getur efahyggjumaður ekki fellt. Þess vegna segir Sextos að alltaf þegar pyrrhonistinn segir „x er F“ eigi hann við „x virðist vera F“ enda streitist efahyggjumaðurinn ekki á móti því hvernig hlutirnir virðist vera, sýndinni.

Sextos segir að til þess að öðlast sálarró (ataraxia) þurfi maður fyrst að losa sig við skoðanir manns og „fresta dómi“, það er að segja finna jafnvægi milli sérhverrar staðhæfingar og neitunar hennar og trúa svo hvorugri í kjölfar þess að maður getur ekki skorið úr um hvor sé sönn eða rétt. Það er mikilvægt að átta sig á að frestun dóms er ekki niðurstaðan í röksemdafærslu, heldur sálfræðileg afleiðing þess að geta ekki skorið úr um hvor kenningin eða staðhæfingin er sönn.

Fræðimenn deila um hvort og að hve miklu leyti pyrrhonisti geti leyft sér að hafa skoðanir yfirhöfuð. Sumir telja að Sextos eigi við allar skoðanir og að pyrrhonistinn megi ekki hafa neinar skoðanir. Aðrir telja að þau séu ekki skilaboðin og að pyrrhonistinn geti haft fjölmargar skoðanir en það skipti máli hvernig maður myndar sér skoðanir sínar.

Meðal fræðimanna sem hafa haldið fram hinu fyrrnefnda eru Myles Burnyeat[2] og Jonathan Barnes[3]. Burnyeat telur að pyrrhonistinn megi ekki hafa skoðun á neinu sem getur verið satt eða ósatt. Hann má einungis hafa skoðanir á upplifunum sínum, en samkvæmt Burnyeat var það viðtekið og óumdeilt viðhorf í forngrískri heimspeki að einungis staðhæfingar um ytri veruleika gætu verið sannar eða ósannar. Barnes telur að efahyggjumaðurinn megi ekki hafa neinar skoðanir, einkum og sér í lagi „heimspekivísindalegar skoðanir - kenningar eða kreddur“ (e. „philosophico-scientific opinions - doctrines, principles, tenets“) um neitt sem er óljóst. Hann getur hins vegar tjáð upplifanir sínar með venjulegu máli, t.d. sagt „hunangið er sætt“ þegar honum virðist hunangið vera sætt. Samkvæmt túlkun Barnes er óljóst hvort efahyggjumaðurinn getur haft venjulega skoðun eins og „það er kvöld“.

Michael Frede hefur haldið fram síðarnefndu túlkuninni.[4]. Samkvæmt henni útilokar Sextos ekki allar skoðanir, heldur getur efahyggjumaður haft skoðanir á hverju sem er svo lengi sem þær eru ekki niðurstöður röksemdafærslu, leiðir ekki af slíkum niðurstöðum eða eru afleiðingar heimspekilegra eða vísindalegra pælinga. Skoðanir efahyggjumannsins mega til að mynda vera viðteknar hugmyndir í samfélagi hans og afleiðingar uppeldis hans. En hverjar skoðanirnar eru skiptir engu máli. Inntak þeirra skiptir ekki máli, samkvæmt þessari túlkun, ólíkt túlkun Barnes og Burnyeat. Samkvæmt þessari kenningu getur efahyggjumaður því jafnvel trúað á tilvist guðs eða að guð sé ekki til eða að dygð sé góð. Hann getur aftur á móti ekki verið þeirrar skoðunar að dygðin sé í eðli sínu góð.

Gagnrýni[breyta | breyta frumkóða]

Ein helsta gagnrýnin á efahyggju til forna var á þá leið að ef efahyggjumenn hefðu engar skoðanir, þá gætu þeir ekkert gert, ekkert aðhafst, ekkert sagt. Hvernig getur efahyggjumaður til dæmis gengið út um dyr ef hann ekki einungis veit ekki að dyrnar eru fyrir framan hann, heldur hefur enga skoðun á málinu?

Sextos tekur skýrt fram að þegar efahyggjumaðurinn segir „x er F“ eigi hann við „x virðist vera F“. Ekkert kemur í veg fyrir að efahyggjumaðurinn segi frá því hvernig honum virðist hlutirnir vera. Ef túlkun Michaels Frede er rétt, þá hæfir gagnrýnin um aðgerðaleysi efahyggjumannsins ekki í mark heldur, því efahyggjumaðurinn getur haft hvers kyns skoðanir, svo fremi sem hann réttlætir ekki skoðanir sínar með rökum eða leiðir þær af kenningum. Sé túlkun Barnes rétt, þá er möguleiki á því að efahyggjumaðurinn hafi hversdagslegar skoðanir eins og „þarna eru dyrnar“ þótt hann hafi ekki heimspekivísindalegar skoðanir. Ef túlkun Burnyeats er rétt, þá hefur efahyggjumaðurinn engar skoðanir en eftir sem áður er ljóst af því sem Sextos segir að efahyggjumaðurinn streitist ekki á móti sýndinni og því ætti hann að geta stuðst við sýndina til að rata á dyrnar þótt hann fallist ekki á að hafa neina skoðun um hvar dyrnar séu.

Tilvísanir[breyta | breyta frumkóða]

  1. ↑ Samkvæmt Sextosi héldu akademískir efahyggjumenn fram neikvæðum kreddum af þessu tagi. Það er næsta víst að einhverjir akademískir efahyggjumenn héldu þessu fram en upphaflega gerður þeir það ekki.
  2. ↑ Burnyeat, M., „Can The Sceptic Live His Scepticism“ hjá Myles Burnyeat og Michael Frede (ritstj.), The Original Sceptics: A Controversy (Hackett, 1997): 25-57. Sbr. Burnyeat, M., „The Sceptic in His Place and Time“, ibid., 92-126.
  3. ↑ Barnes, J., „The Beliefs of a Pyrrhonist“ hjá Myles Burnyeat og Michael Frede (ritstj.), The Original Sceptics: A Controversy (Hackett, 1997): 58-91.
  4. ↑ Frede, M., „The Sceptic's Beliefs“ hjá Myles Burnyeat og Michael Frede (ritstj.), The Original Sceptics: A Controversy (Hackett, 1997): 1-24. Sbr. Frede, M., „The Sceptic's Two Kinds of Assent and the Question of the Possibility of Knowledge“, ibid., 127-152.

Heimildir[breyta | breyta frumkóða]

  • Fyrirmynd greinarinnar var „Sextus Empiricus“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 2. apríl 2006.
  • Burnyeat, Myles og Frede, Michael (ritstj.), The Original Sceptics: A Controversy (Indianapolis: Hackett, 1997).

Þýðingar og frekari fróðleikur[breyta | breyta frumkóða]

Þýðingar[breyta | breyta frumkóða]

  • Sextus Empiricus, Against the Ethicists: (Adversus Mathematicos XI). Richard Bett (þýð.) (Oxford: Clarendon Press, 2000). ISBN 0-19-825097-5
  • Sextus Empiricus, Against the Logicians. Richard Bett (þýð.) (Cambridge: Cambridge University Press, 2005). ISBN 0-521-53195-0
  • Sextus Empiricus, Outlines of Scepticism. Julia Annas og Jonathan Barnes (þýð.) (Cambridge: Cambridge University Press, 2. útg. 2000). ISBN 0-521-77809-3
  • Sextus Empiricus, Selections from the Major Writings on Skepticism Man and God. Sanford G. Etheridge (þýð.) (Indianapolis: Hackett, 1985). ISBN 0-87220-006-X
  • Sextus Empiricus, Sextus Empiricus I: Outlines of Pyrrhonism. R.G. Bury (þýð.) (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1933/2000). ISBN 0-674-99301-2
  • Sextus Empiricus, Sextus Empiricus II: Against the Logicians. R.G. Bury (þýð.) (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1935/1997). ISBN 0-674-99321-7
  • Sextus Empiricus, Sextus Empiricus III: Against the Physicists, Against The Ethicists. R.G. Bury (þýð.) (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1936/1997). ISBN 0-674-99344-6
  • Sextus Empiricus, Sextus Empiricus IV: Against the Professors. R.G. Bury (þýð.) (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1949/2000). ISBN 0-674-99420-5
  • Sextus Empiricus, The Skeptic Way: Sextus Empiricus's Outlines of Pyrrhonism. Benson Mates (þýð.) (Oxford: Oxford University Press, 1996). ISBN 0-19-509213-9

Fræðileg umfjöllun[breyta | breyta frumkóða]

  • Algra, K., Barnes, J., Mansfeld, J. og Schofield, M. (ritstj.), The Cambridge History of Hellenistic Philosophy (Cambridge: Cambridge University Press, 2005). ISBN 0-521-61670-0
  • Annas, Julia og Barnes, Jonathan, The Modes of Scepticism: Ancient Texts and Modern Interpretations (Cambridge: Cambridge University Press, 1985). ISBN 0-521-27644-6
  • Bett, Richard, Pyrrho, his antecedents, and his legacy (Oxford: Oxford University Press, 2000). ISBN 0-19-925661-6
  • Burnyeat, Myles og Frede, Michael (ritstj.), The Original Sceptics: A Controversy (Indianapolis: Hackett, 1997). ISBN 0-87220-347-6
  • Hankinson, R.J., The Skeptics (London: Routledge, 1998). ISBN 0-415-18446-0
  • Popkin, Richard, The History of Scepticism: From Savonarola to Bayle (Oxford: Oxford University Press, 2003). ISBN 0-19-510768-3
  • Striker, Gisela, „On the difference between the Pyrrhonists and the Academics“ í G. Striker, Essays on Hellenistic Epistemology and Ethics (Cambridge: Cambridge University Press, 1996): 135-149.
  • Striker, Gisela, „The Ten Tropes of Aenesidemus“ í G. Striker, Essays on Hellenistic Epistemology and Ethics (Cambridge: Cambridge University Press, 1996): 116-134.

Tengt efni[breyta | breyta frumkóða]

Tenglar[breyta | breyta frumkóða]

Wikivitnun er með safn tilvitnana á síðunni Sextos Empeirikos.
  • „Hvað er ataraxía?“. Vísindavefurinn.
  • Stanford Encyclopedia of Philosophy: „Ancient Skepticism“
  • The Internet Encyclopedia of Philosophy: „Aenesidemus“
  • The Internet Encyclopedia of Philosophy: „Ancient Greek Sceticism“
  • Sexti Empirici Adversus mathematicos, hoc est, adversus eos qui profitentur disciplinas, Gentiano Herveto Aurelio interprete, Parisiis, M. Javenem, 1569 (Vicifons).
Sótt frá „https://is.wikipedia.org/w/index.php?title=Sextos_Empeirikos&oldid=1459886“