Perónismi
Perónismi er stjórnmálahreyfing í Argentínu sem byggir á hugmyndafræði Juans Perón, sem var forseti landsins frá 1946 til 1954 og frá 1973 til 1974.[1] Perónistar njóta enn mikilla áhrifa í argentínskum stjórnmálum og hafa unnið tíu af fjórtán forsetakosningum sem þeir hafa tekið þátt í frá árinu 1946. Helsti stjórnmálaflokkur perónista er Réttlætisflokkurinn (sp. Partido Justicialista).[2] Stefnumál perónista í gegnum árin hafa verið mjög margbreytileg, en stefnu þeirra hefur almennt verið lýst sem „blöndu af þjóðernishyggju og verkalýðshyggju“, sem lýðhyggju[1] eða sem „hægrisinnuðum sósíalisma“.[3]
Juan Perón varð atvinnu- og félagsmálaráðherra Argentínu eftir að hann tók þátt í herforingjabyltingu árið 1943 og var kjörinn forseti Argentínu árið 1946.[4][5] Hann kynnti til sögunar ýmis velferðarverkefni sem áttu að nýtast verkalýðsstéttinni,[6] studdi við stéttarfélög og kallaði eftir aukum umsvifum ríkisins í stjórnun efnahagsins.[1] Á sama tíma studdi hann þó iðnjöfra.[2] Perón varð mjög vinsæll og varð enn vinsælli fyrir tilstilli eiginkonu sinnar, Evu, sem gerðist verndari réttinda aðfluttra verkamanna.[7] Vegna verðbólgu og annarra efnahagsvandamála steypti argentínski herinn Perón af stóli árið 1955.[8] Perónistaflokkurinn var bannaður[8] og frjálsar og opnar kosningar voru ekki haldnar á ný fyrr en árið 1973, en í þeim kosningum var Perón kjörinn forseti á ný.[1] Hann lést næsta ár og ekkja hans, Isabel, tók við af honum sem forseti.[1] Isabel var sjálfri steypt af stóli ári síðar.[1]
Perónistinn Carlos Menem var forseti frá 1989 til 1999 en stefnur hans voru mjög ólíkar fyrri perónistum. Hann talaði fyrir einkavæðingu, frjálsum markaði og meiri alþjóðasamskiptum.[2] Perónistinn Néstor Kirchner var forseti frá 2003 til 2007 og eiginkona hans, Cristina Fernández de Kirchner, frá 2007 til 2015. Kirchner-hjónin boðuðu afturhvarf til efnahagslegrar þjóðernishyggju og til sjálfhverfni í efnahagsmálum.[2] Útfærsla þeirra á perónisma er kölluð kirchnerismi.
Gagnrýni á perónisma[breyta | breyta frumkóða]
Andstæðingar Peróns sökuðu hann og stjórn hans um að grípa til skipulegs ofbeldis og einræðistilburða til að halda í völdin. Þá benda þeir á að Perón hafi sýnt andstæðingum sínum fyrirlitningu og hafi gjarnan kallað þá svikara eða leiksoppa erlendra ríkja. Perón viðhélt að nafninu til lýðræðislegum stofnunum en veikti þær þó með því að þjóðnýta útvarpsútsendingar, með því að sölsa undir sig stjórn verkalýðsfélaga og einoka pappírsframleiðslu. Perón greip stundum líka til þess að fangelsa stjórnarandstæðinga og blaðamenn og banna dagblöð og tímarit sem töluðu gegn honum.
Perón var kunnur aðdáandi Benito Mussolini.[9] Margir fræðimenn flokka perónisma sem fasíska hugmyndafræði.[10] Argentínski lögfræðingurinn Carlos Fayt færði rök fyrir því að perónismi væri aðeins „argentínsk útfærsla á ítölskum fasisma“.[10] Niðurstaða Hayes var sú að „perónistahreyfingin [hafi þróað] útgáfu af fasisma með sérstökum rómansk-amerískum eiginleikum“.[10][11]
Tilvísanir[breyta | breyta frumkóða]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 „Peronist“. Encyclopedia Britannica (enska). Sótt 9. nóvember 2019.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 „The persistence of Peronism“. The Economist. 15. október 2015. Sótt 25. nóvember 2019.
- ↑ "Buenos Aires Journal". The New York Times. 13. janúar 1990.
- ↑ „Peron, einræðisherra Argentínu“. Morgunblaðið. 16. mars 1946. Sótt 25. nóvember 2019.
- ↑ Dougherty, Terri (2003). Argentina. bls. 35. ISBN 978-1-59018-108-9 – gegnum Internet Archive.
- ↑ Dougherty 2003, bls. 36.
- ↑ Dougherty 2003, bls. 37.
- ↑ 8,0 8,1 Dougherty 2003, bls. 39.
- ↑ Eatwell, Roger (1999). Contemporary Political Ideologies. Continuum International Publishing Group. bls. 196. ISBN 978-0-8264-5173-6.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Brennan, James P. Peronism and Argentina. Rowman & Littlefield. 1998.
- ↑ Hayes, Paul (1973). Fascism. London: Allen & Unwin. ISBN 978-0-04-320090-2. OCLC 862679.