Verðlagsbylting 16. aldar

Verðlagsbylting 16. aldar, stundum kölluð verðlagsbyltingin (e: The Price Revolution) er tímabil mikillar verðbólgu sem gekk yfir Evrópu frá seinni hluta 15. aldar fram til fyrri hluta 17 aldar. Á þessum árum hækkaði verðlag um eitt til tvö prósentustig ár hvert, sem leiddi til mikilla verðhækkana yfir lengra tímabil. Breytingin var enn áþreifanlegri vegna þess að verðlag hafði haldist stöðugt á miðöldum. Verðbyltingin gerði fyrst vart við sig á Spáni en áhrifin voru fljót að dreifast um alla Vestur-Evrópu og á 150 árum sexfölduðust verð.

Þetta langa tímabil verðlagshækkana skapaði efnahagslega óvissu og kynti undir trúarlegum, félagslegum og pólítískum átökum sem mögnuðust í Evrópu á 16 öldinni.

Ástæður

Talið er að aukið flæði góðmálma til Evrópu hafi verið helsta ástæða verðbólgunnar, en spænsk skip fluttu gull og silfur í miklu magni frá nýlendum sínum inn á meginlandið. Nýstárlegar aðferðir við náumgröft og málmvinnslu litu einnig dagsins ljós, svo að skortur góðmálma í Evrópskum námum heyrði jafnframt sögunni til. Með auknu umfangi málma ár eftir ár keyrðu Spánverjar og samferðamenn þeirra upp þennslu í hagkerfinu og smátt og smátt minnkaði virði peninga í Evrópu þegar auðurinn dreifðist.

Peningaframboð fór upp úr öllu valdi en vöruframboð jókst ekki í takt. Skortur á vörum í samhengi við auð byggðist líka á því að fólksfjölgun hafði aukist mikið og því voru enn fleiri sem þurfti að fæða, klæða og hýsa.

Franski stjórnmálamaðurinn og hagfræðingurinn Jean Bodin var einn af þeim fyrstu sem setti fram þá kenningu að verðbólgan væri tengd auknu magni peninga í umferð. Árið 1568 setti hann fram peningamagnskenninguna (e: Quantity theory of money) sem byggir á því að verðlag vöru og þjónustu byggi einna helst á peningamagni og veltuhraða peninga, þar sem framboð peninga ákvarðar kaupmátt þeirra. Aðrir hagfræðingar sem veittu því athygli að verðlagsbreytingar mætti rekja til aukins peningamagns í umferð voru spænski hagfræðingurinn Martín de Azpilcueta og pólski stjörnufræðingurinn Nikulás Kópernikus.

Aðrir voru ósammála því að magn peninga hefði áhrif á verðlag, og töldu að græðgi fjármálamanna og kaupmanna væri um að kenna. Verð væri ákvarðað af mönnum og hærra verðlag skýrðist af því að kaupmenn kepptust við að smyrja á álagningu til að auðgast.