Turgut Özal
| Turgut Özal | |
|---|---|
 Özal árið 1989. | |
| Forseti Tyrklands | |
| Í embætti 9. nóvember 1989 – 17. apríl 1993 | |
| Forsætisráðherra | Yıldırım Akbulut Mesut Yılmaz Süleyman Demirel |
| Forveri | Kenan Evren |
| Eftirmaður | Süleyman Demirel |
| Forsætisráðherra Tyrklands | |
| Í embætti 13. desember 1983 – 9. nóvember 1989 | |
| Forseti | Kenan Evren |
| Forveri | Bülend Ulusu |
| Eftirmaður | Yıldırım Akbulut |
| Persónulegar upplýsingar | |
| Fæddur | 13. október 1927 Malatya, Tyrklandi |
| Látinn | 17. apríl 1993 (65 ára) Ankara, Tyrklandi |
| Dánarorsök | Hjartaáfall |
| Þjóðerni | Tyrkneskur |
| Stjórnmálaflokkur | Föðurlandsflokkurinn |
| Maki | Ayhan İnal (g. 1952; sk. 1952) Semra Yeğinmen (g. 1954) |
| Börn | 3 |
| Háskóli | Tækniháskólinn í Istanbúl |
| Undirskrift |  |
Halil Turgut Özal (13. október 1927 – 17. apríl 1993) var tyrkneskur stjórnmálamaður, embættismaður og verkfræðingur sem var áttundi forseti Tyrklands frá 1989 til 1993. Hann var áður 26. forsætisráðherra Tyrklands frá 1983 til 1989 og leiðtogi Föðurlandsflokksins. Hann var aðstoðarforsætisráðherra Tyrklands frá 1980 til 1982.
Æviágrip
[breyta | breyta frumkóða]Árið 1970 réð Süleyman Demirel forsætisráðherra Özal sem efnahagsráðgjafa stjórnar sinnar. Verðbólga var þá mikil í landinu og Özal ráðlagði stjórninni að gengisfella tyrknesku líruna. Þetta bar um hríð góðan árangur samhliða því að stjórnin fór að ráðum Özals í öðrum efnahagsaðgerðum. Demirel réði Özal aftur sem efnahagsráðgjafa þegar hann tók við embætti forsætisráðherra á ný af Bülent Ecevit. Í það skipti var stjórnin tregari til að hrinda efnahagsaðgerðunum sem Özal vildi í framkvæmd þar sem hún vildi ekki að almenningur í Tyrklandi tæki á sig sams konar byrðir í annað sinn. Árið 1980 frömdu tyrkneskir herforingjar valdarán gegn stjórn Demirels og var tyrkneska ríkið þá nærri gjaldþrota.[1]
Kenan Evren, sem stofnaði herforingjastjórn í Tyrklandi eftir valdaránið, taldi að efnahagsaðgerðir Özal gætu borið árangur við réttar aðstæður, og réð Özal því sem aðstoðarforsætisráðherra í stjórn sinni. Özal stýrði aðhaldsaðgerðum í stjórninni sem leiddu til þess að verðbólgan hjaðnaði, en atvinnuleysi jókst hins vegar og sum fyrirtæki fóru á hausinn. Evren ákvað að víkja Özal úr embætti þar sem hann óttaðist að stjórnin yrði óvinsæl ef efna- og millistéttir misstu sparifé sitt, auk þess sem hann óttaðist hve mikilla vinsælda og virðingar Özal naut.[1]
Eftir að Özal var vikið úr stjórninni stofnaði hann stjórnmálaflokk, Föðurlandsflokkinn, sem sagðist vilja vinna í samráði við herforingjastjórnina en ekki taka við skipunum frá henni. Flokkurinn var sagður íhaldssamur í pólitískum málefnum, frjálslyndur í efnahagsmálum og sósíaldemókratískur í samfélagsmálum. Föðurlandsflokkurinn var einn þriggja flokka sem herforingjastjórnin leyfði að bjóða fram á þing árið 1983.[2] Í þingkosningunum lét Kenan Evren opinberlega í ljós að hann styddi síst flokk Özals, en þetta hafði þau áhrif að auka stuðning við flokkinn. Föðurlandsflokkurinn hlaut 45 prósent atkvæðanna og náði hreinum meirihluta á þingi. Evren sætti sig við niðurstöðu kosninganna og fól Özal að mynda nýja stjórn.[3]
Sem forsætisráðherra rak Özal efnahagsstefnu í anda nýfrjálshyggju og lét einkavæða fjölda ríkisfyrirtækja. Einnig sótti Tyrkland um aðild að Evrópubandalaginu á þessum tíma. Gagnrýnendur Özals töldu misskiptingu auðs aukast í Tyrklandi á stjórnarárum hans.[4] Árið 1987 kaus tyrkneska þingið að leyfa stjórnmálamönnum á borð við Ecevit og Demirel, sem höfðu verið við völd fyrir valdarán herforingjanna 1980, að taka þátt í stjórnmálum á ný. Özal beitti sér gegn því að þetta yrði að veruleika með því að vísa málinu í þjóðaratkvæðagreiðslu.[5]
Þegar kjörtímabili Kenans Evren forseta lauk árið 1989 bauð Özal sig fram til forsetaembættis og var kjörinn af þingmeirihluta Föðurlandsflokksins þann 31. október þetta ár. Stjórnarandstöðuflokkar gagnrýndu Özal fyrir að sækjast eftir forsetaembættinu þar sem stjórn hans var á þessum tíma orðin óvinsæl vegna aukinnar verðbólgu. Özal var aðeins annar forsetinn í sögu lýðveldisins, á eftir Celâl Bayar, sem ekki hafði verið herforingi.[6]
Við upphaf Persaflóastríðsins árið 1990 lýsti Özal fljótt yfir stuðningi við Bandaríkjamenn. Hann heimilaði ríkisstjórninni að senda tyrkneska hermenn úr landi og hleypa erlendu herliði inn í landið, leyfði Bandaríkjamönnum að geyma herflugvélar í tyrkneskri herflugstöð og lét fjölga tyrkneskum hermönnum við landamærin að Írak upp í allt að 100.000 menn. Özal lét jafnframt loka tveimur olíuleiðslum til Miðjarðarhafs sem stór hluti íraskrar útflutningsolíu fór um. Aðgerðir Özals í tengslum við Persaflóastríðið urðu umdeildar og utanríkisráðherra og landvarnarráðherra í stjórninni sögðu af sér til að mótmæla afskiptum Özals af utanríkismálunum.[7]
Á tíma Persaflóastríðsins reyndi Özal jafnframt að bæta ímynd Tyrklands á alþjóðavelli með því að milda stefnu stjórnvalda gegn minnihlutahópi Kúrda. Stjórnin afnam lög sem gerðu það refsivert fyrir Kúrda að tala saman á kúrdísku á almannafæri. Spennan í samskiptum stjórnvalda við Kúrda jókst hins vegar við komu fjölda kúrdískra flóttamanna frá Írak á tíma Persaflóastríðsins. Stjórninni lá svo á að losna við íraska Kúrda frá Tyrklandi að Bandaríkin og nokkur Evrópuríki sem börðust í Persaflóastríðinu sendu herlið til norðurhluta Íraks til að koma upp griðarsvæði fyrir kúrdíska flóttamenn. Harðýðgi tyrkneskra landamæravarða gegn kúrdískum flóttamönnum átti þátt í að espa upp átök milli Tyrklandshers og Verkalýðsflokks Kúrda (PKK).[8]
Özal lést í embætti þann 17. apríl árið 1993. Opinber dánarorsök var hjartabilun. Árið 2012 var gerð rannsókn á líkamsleifum Özals sem sýndi fram á að ferns konar eiturefni hefði verið í líkama hans.[9]
Tilvísanir
[breyta | breyta frumkóða]- ↑ 1,0 1,1 Jóhanna Kristjónsdóttir (27. nóvember 1983). „Turgut Ozal“. Morgunblaðið. bls. 56.
- ↑ Jóhanna Kristjónsdóttir (9. september 1983). „Þremur stjórnmálaflokkum í Tyrklandi leyft að bjóða sig fram“. Morgunblaðið. bls. 23.
- ↑ Þórarinn Þórarinsson (12. nóvember 1983). „Kosningarnar í Tyrklandi voru að mestu sjónarspil“. Tíminn. bls. 7.
- ↑ Þorsteinn Helgason (24. október 1987). „Tyrkland á krossgötum“. Alþýðublaðið. bls. 16.
- ↑ Jóhanna Kristjónsdóttir (6. september 1987). „Demirel talinn sigurstranglegur í umdeildri þjóðaratkvæðagreiðslu“. Morgunblaðið. bls. 22.
- ↑ „Özal forseti“. Þjóðviljinn. 1. nóvember 1989. bls. 6.
- ↑ Guðmundur Halldórsson (6. janúar 1991). „Tyrkir á varðbergi“. Morgunblaðið. bls. 16–17.
- ↑ Magnús Torfi Ólafsson (10. ágúst 1991). „Ozal vís til að efla Saddam gegn Kúrdum“. Dagblaðið Vísir. bls. 14.
- ↑ „Eiturefni í líkamsleifum forseta“. RÚV. 24. nóvember 2012. Sótt 10. apríl 2025.
| Fyrirrennari: Bülend Ulusu |
|
Eftirmaður: Yıldırım Akbulut | |||
| Fyrirrennari: Kenan Evren |
|
Eftirmaður: Süleyman Demirel | |||
