Suður-Víetnam
| Ríkið Víetnam (1954–1955) Lýðveldið Víetnam (1955–1975) | |
| Việt Nam Cộng hòa République du Viêt Nam | |
|
.svg)
|
| Fáni | Skjaldarmerki (1963–1975) |
| Kjörorð: Tổ Quốc – Danh Dự – Trách Nhiệm (Víetnamska) Heimaland - Heiður - Skylda | |
| Þjóðsöngur: Tiếng gọi thanh niên | |
.svg)
| |
| Höfuðborg | Saígon |
| Opinbert tungumál | víetnamska franska |
| Stjórnarfar | Eininga lýðveldi, forsetaræði (1955–1975)
|
| Forseti | Ngô Đình Diệm (1955–1963) Herforingjastjórn (1963–1967) Nguyễn Văn Thiệu (1967–1975) Trần Văn Hương (1975) Dương Văn Minh (1975) |
| Ekki til | 30 apríl, 1975 |
| • Ríkið Víetnam stofnað | 1949 |
| • Skipting | 21 júlí, 1954 |
| • Fyrsta lýðveldið boðað | 26 október, 1955 |
| • Byrjun Víetnamstríðsins | 1 nóvember, 1955 |
| • 1963 valdarán | 1 nóvember, 1963 |
| • Annað lýðveldið stofnað | 1 apríl, 1967 |
| • París friðarsamkomulagið | 27 janúar, 1973 |
| • Fall Saígon | 30 apríl, 1975 |
| Flatarmál • Samtals |
173.809 km² |
| Gjaldmiðill | đồng |
| Tímabelti | UTC+8 (Saigon Standard Time (SST)) |
| Ekið er | hægra megin |
Lýðveldið Víetnam (víetnamska: Việt Nam Cộng hòa; franska République du Viêt Nam), almennt kallað Suður-Víetnam var ríki í Suðaustur-Asíu á árunum 1955-1975. Það var fyrst þekkt sem Ríkið Víetnam þegar það var undir stjórn Frakka. Það varð lýðveldi 1955, á tíma þar sem Víetnam var skipt í tvo hluta með Suður-Víetnam sem partur af Vesturblokknum og Norður-Víetnam sem partur af Austurblokknum.
Fullveldi Lýðveldisins Víetnam var viðurkennt af 88 þjóðum, það náði þó ekki aðild að Sameinuðu Þjóðunum vegna notkun neitunarvalds Sovétmanna 1957. Eftir Fall Saígon tók Lýðveldi Suður-Víetnam við af Lýðveldi Víetnam. Árið 1976 sameinuðust Lýðveldi Suður-Víetnam og Alþýðuveldi Víetnam sem varð að stofnun Sosíalska Lýðveldi Víetnam.[1]
Stjórnmál
[breyta | breyta frumkóða]Við stofnun var Suður-Víetnam þingbundin konungsstjórn með fyrrum keisara Bảo Đại sem þjóðhöfðingja. Hann var óvinsæll meðal fólksins sem sá aðalsmenn í Víetnam sem samstarfsmenn Frakka. Sérstaklega sterk var þessi kennd gagnvart Bảo Đại sem hafði eytt mikið af valdatíð sinni í Frakklandi.
Árið 1955 hélt forsætisráðherran Ngô Đình Diệm þjóðaratkvæðagreiðslu um áframhaldandi stöðu Suður-Víetnam sem konungsríki. Í þjóðaratkvæðisgreiðslu sem margir hafa sagt hafi verið fölsk þá voru 98% víetnama sammála því að víkja keisaranum úr embætti. Yfir 380.000 fleiri kjósendur tóku part í atkvæðisgreiðslunni en voru staðfestir kjósendur. Í Saígon fékk Diệm 133% af atkvæðum. Diệm boðaði til Lýðveldi Víetnam með honum sjálfum sem fyrsta forseta þess.
Árið 1963 varð valdarán gagnvart Diệm þar sem herforinginn Dương Văn og aðrir yfirmenn hersins drápu hann og tóku völd, þetta valdarán var stutt af Bandaríkjunum og CIA. Þessi herforingjastjórn var stutt þar sem Nguyễn Khánh herforingi steypti Văn af stóli janúar 1964.
Árið 1967 var þinginu breytt frá einni deild yfir í tvær deildir; fulltrúadeildin (Hạ Nghị Viện) sem var neðri deildin og öldungadeildin (Thượng Nghị Viện) sem var efri deildin. Við fyrstu kosningar þess kerfis var Nguyễn Văn Thiệu frambjóðandi hersins kosinn með flest atkvæði.
Thiệu var endurkjörinn með engri mótstöðu árið 1971, þar fékk hann 94% af atkvæðunum með 87% kjörsókn. Thiệu réð landinu í síðustu daga stríðsins en þá tók varaforseti hans Trần Văn Hương við í viku, en var tekinn úr embætti 27. apríl af báðum deildum þingsins. Dương Văn Minh var valinn sem næsti forsetinn og hann réð landinu þangað til Suður-Víetnam gafst upp 30. apríl 1975.
Leiðtogar
[breyta | breyta frumkóða]- 1946–1947 Sjálfstjórnar Lýðveldi Kótsínsína (Chính phủ Cộng hoà Nam Kỳ tự trị). Stofnun þess ríkis, á meðan stóð á fyrri Indókínastyrjöldinni (1946–1954), leyfði Frökkum að komast undan því loforði að viðurkenna Víetnam sem sjálfstætt ríki. Ríkisstjórnin var endurnefnd árið 1947 Bráðabirgða Ríkisstjórn Suður-Víetnam. Sem gaf til kynna áætlun þeirra til að sameina allt Víetnam.[2]
- Nguyễn Văn Thinh (1946)
- Lê Văn Hoạch (1946–1947)
- Nguyễn Văn Xuân (1947–1948)
- 1948–1949 Bráðabirgða Meginríkisstjórn Víetnam (Chính phủ lâm thời Quốc gia Việt Nam). Þessi for-Víetnam ríkisstjórn undirbúði sig fyir sameinað Víetnamskt ríki, en vandamál varðandi löglegu stöðu Kótsínsína varð til þess að það var frestað um ár.
- Nguyễn Văn Xuân (1948–1949)
- 1949–1955 Ríki Víetnam (Quốc gia Việt Nam). Viðurkennt alþjóðlega árið 1950. Um það bil 60% af Víetnömsku landsvæði var undir stjórn kommúnista Việt Minh. Víetnam var svo skipt upp á 17 hliðstæðunni árið 1954.
- Bảo Đại (1949–1955). Sagði af sér sem keisari (þingbundin krúnuberi) árið 1945 eftir uppgjöf Japans í Seinni heimsstyrjöldinni, seinna var hann þjóðhöfðingi frá 1949 til ársins 1955.
- 1955–1975 Lýðveldið Víetnam (Việt Nam Cộng Hòa). Barðist í Víetnamstríðinu (1959–1975) á móti Ríkisstjórn Alþýðuveldis Víetnam í Hanoí.
- Ngô Đình Diệm (1955–1963). Einu sinni mjög hylltur af Bandaríkjunum, var honum steypt af stóli og myrtur í valdaráni stutt af Bandaríkjunum nóvember 1963.
- Árin 1963–1965 voru fjölda valdarán og skammtímaríkisstjórnir, mörg hverja voru höfðuð Dương Văn Minh eða Nguyễn Khánh.
- Nguyễn Văn Thiệu (1965–1975). Forsætisráðherran Nguyễn Cao Kỳ var efsti leiðtogi síðustu herstjórnar árin 1965–1967 áður en borgararíkisstjórn var stofnuð með stuðningi Bandaríkjanna. Með nýrri stjórnarskrá og kosningum árið 1967 var Thiệu kjörinn forseti.
- Trần Văn Hương (1975)
- Dương Văn Minh (Annað skipti) (1975). Uppgjöf Suður-Víetnam til Norður-Víetnam.
- 1975–76 Bráðabirgða Byltingarríkisstjórn Lýðveldisins Suður-Víetnam (Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hoà miền Nam Việt Nam)
- Huỳnh Tấn Phát (1975–1976)
Ráðuneyti
[breyta | breyta frumkóða]Suður-Víetnam hafði eftirfarandi ráðuneyti:
- Menningar- og menntamálaráðuneytið (Bộ Văn hóa Giáo dục) á 33–5 Lê Thánh Tôn[3]: 243
- Fjármálaráðuneytið (Bộ Ngoại giao) á 4–6 Rue Colombert (nú 4–6 Alexandre de Rhodes)[3]: 161–2
- Ministry of Health (Bộ Y tế) á 57–9 Hong Thap Tu (nú 57-9 Nguyễn Thị Minh Khai)[3]: 330
- Dómsmálaráðuneytið (Bộ Tư pháp) á 47 Lê Duẩn[3]: 290
- Varnamálaráðuneytið (Bộ Quốc phòng) á 63 Lý Tự Trọng[3]: 139–40
- Lögreglumálaráðuneytið (Bộ Tư lệnh Cảnh sát Quốc gia) á 258 Nguyễn Trãi[3]: 466
- Opinberra framkvæmda- og fjarskiptamálaráðuneytið (Bộ Công chính và Truyền thông) á 92 Nam Kỳ Khởi Nghĩa[3]: 191
- Byltingarþrónuarmálaráðuneytið
Utanríkismál
[breyta | breyta frumkóða]_as_of_August_7,_1958.svg)
Suður-Víetnam hafði diplómatísk samskipti við Ástralíu, Brasilíu, Kambódíu (uns 1963 og svo frá 1970), Kanada, Lýðveldi Kína, Frakkland, Indónesíu (uns 1964), Íran, Japan, Laos, Nýja Sjáland, Filipseyjar, Sádí-Arabíu, Singapúr, Lýðveldi Kóreu, Spán, Taíland, Bretland, Bandaríkin, Vatíkanið og Vestur-Þýskaland.
Samband við Bandaríkin
[breyta | breyta frumkóða]Suður-Víetnam hafði mjög náið samband með Bandaríkjunum og var veggur Bandaríkjanna á móti kommúnísmanum í Suður-Asíu. Þetta var oft kallað Dominókenningin.
Á Genfarráðstefnunni varð yfirlýsing að kosningar yrðu haldnar í báðum Víetnömum 1956 til að ákveða ríkisstjórn sameinaða Víetnam. Hvorki Bandaríkin né Ríkið Víetnam skrifuðu undir eitthvað á ráðstefnunni. Varðandi spurninguna um sameiningu, þá voru fulltrúar Víetnam sem ekki voru kommúnistar verulega á móti skiptingu Víetnam. En töpuðu því málefni þegar frakkar samþykktu tillögu fulltrúa Viet Minh Phạm Văn Đồng[5], sem lagði fram tillögu um að Víetnam yrði endanlega sameinað með kosningum undir umsjón staðbundnum nefndum.[6] Bandaríkin lögðu aðra tillögu fram þar sem kosningar yrðu haldnar með umsjón Sameinuðu Þjóðunum, Bretland og Suður-Víetnam samþykktu þessa tillögu,[7] en það var neytað af Sóvetríkjunum og Norður-Víetnam. [7] Dwight D. Eisenhower Bandaríkjaforseti skrifaði árið 1953 að ''Ég hef aldrei talað eða átt samræður við persónu sem er fróður í Indókínverskum málefnum sem var ekki sammála því að hefðu verið kosningar á þeim tíma sem barist var, hefðu mögulega 80% af fólksfjöldanum kosið kommúnistan Ho Chi Minh sem leiðtoga þeirra í stað þjóðhöfðingjan Bảo Đại. Raunar er skorturinn á leiðsögn og drif á part Bảo Đại þáttur í tilfinningu Víetnama að þeir hefðu ekkert að berjast fyrir.''[8] Samkvæmt Pentagon Bréfunum, frá 1954 til 1956: ''Ngô Đình Diệm framkvæmdi í raun kraftaverk'' í Suður-Víetnam:[9] ''Það er næstum klárt að fyrir 1956 muni hlutfall þess sem hefðu mögulega kosið Ho í frjálsum kosningum á móti Diệm verið mun minna en 80%.''[10] Árið 1957 sögðu sjálfstæðir áheyrnarfulltrúar fyrir hönd Alþjóðlega sakamáladómstólinn frá því að frjálsar, óhlutdrægar kosningar væru ómögulegar, þeir sögðu að hvorki Norður- né Suður-Víetnam hefðu virt vopnahléssamninginn.[11]
Þegar bæði Víetnöm náðu ekki að sameinast með kosningum varð að stofnun Þjóðarfrelsisfylkingin fyrir Suður-Víetnam í Norður-Víetnam, þeir framkvæmdu gúrilla baráttur á móti Suður-Víetnömsku ríkisstjórninni. Hanoi skipaði þessar árásir, sem uxu í afli með tímanum. Bandaríkin, undir forseta Eisenhower upprunalega sendu hernaðarráðgjafa til að þjálfa Suður-Víetnamska herinn. Eins og sagnfræðingurinn James Gibson dró saman stöðuna: „Stefnumarkandi þorp höfðu mistekist... Suður-víetnamska stjórnin var ófær um að vinna til sín bændastéttina vegna stéttargrunns síns meðal landeigenda. Reyndar var ekki lengur um að ræða „stjórn“ í skilningi tiltölulega stöðugs stjórnmálasambands og virkrar stjórnsýslu. Í staðinn höfðu borgaraleg stjórnsýsla og hernaðaraðgerðir nánast stöðvast. Þjóðfrelsisfylkingin hafði náð miklum árangri og var nálægt því að lýsa yfir bráðabirgðabyltingarstjórnum á stórum svæðum.“[12] Forseti Bandaríkjanna, John F. Kennedy, fjórfaldaði fjölda ráðgjafa í landinu og leyfði þeim að taka þátt í hernaðaraðgerðum, og samþykkti síðar að forseti Diệm yrði steypt af stóli í valdaráni hersins.
Eftir að hafa lofað að gera það ekki í kosningabaráttunni 1964, ákvað forseti Lyndon B. Johnson árið 1965 að senda mun meiri fjölda hermanna, og átökin jókust stöðugt þar til þau urðu það sem almennt er kallað Víetnamstríðið. Árið 1968 hætti Þjóðfrelsisfylkingin (NFL) að vera virk bardagahreyfing eftir Tết-uppreisnina, og stríðið var þá að miklu leyti tekið yfir af reglulegum herdeildum Norður-Víetnam.
Eftir að Bandaríkin drógu herlið sitt úr stríðinu árið 1973, hélt Suður-Víetnam áfram að berjast gegn Norður-Víetnam, uns hún gaf sig á grundvelli hefðbundinnar innrásar norðurmanna þann 30. apríl 1975, á deginum þegar Saigon fell. Norður-Víetnam tók stjórn á Suður-Víetnam með hernámi, en Bráðabirgðastjórn Lýðveldisins Suður-Víetnam, sem NLF hafði lýst yfir í júní 1969, varð nafnstjórn. Norður-Víetnam fór fljótt að veikja stöðu ókommúnista í bráðabirgðastjórninni og sameinaði Suður-Víetnam við kommúnista norðurhlutann. Sameinaða sósíalíska lýðveldið Víetnam var formlega stofnað 2. júlí 1976.
Sendiráð Lýðveldisins Víetnam í Washington gaf 527 spólur af Suður-Víetnömskum myndum til bókasafns bandaríkjaþings í tilveru lokun sendiráðsins eftir fall Saígon, þau eru enn í bókasafninu í dag. [13]
Heimildir
[breyta | breyta frumkóða]- ↑ www1.mms.is https://www1.mms.is/loend/country.php?id=138. Sótt 1 maí 2025.
{{cite web}}:|title=vantar (hjálp) - ↑ Devillers, Philippe (1952). Histoire du Viêt-Nam de 1940 à 1952 (franska). Paris: Éditions du Seuil. bls. 418–419.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Doling, Tim (2019). Exploring Saigon-Cholon – Vanishing Heritage of Ho Cho Minh City. Thế Giới Publishers. ISBN 978-604-77-6138-8.
- ↑ "A Foreign Policy of Independence and Peace". Vietnam Bulletin. Vol XI No 1 January 1974. pp 4–5
- ↑ The Pentagon Papers (1971), Beacon Press, vol. 3, p. 134.
- ↑ The Pentagon Papers (1971), Beacon Press, vol. 3, p. 119.
- ↑ 7,0 7,1 The Pentagon Papers (1971), Beacon Press, vol. 3, p. 140.
- ↑ Dwight D. Eisenhower. Mandate for Change. Garden City, New Jersey. Doubleday & Company, 1963, p. 372.
- ↑ The Pentagon Papers (1971), Beacon Press, vol. 3, p. 252.
- ↑ The Pentagon Papers (1971), Beacon Press, vol. 3, p. 246.
- ↑ Woodruff, Mark (2005). Unheralded Victory: The Defeat of The Viet Cong and The North Vietnamese. Arlington, Virginia: Presidio Press. ISBN 0-8914-1866-0. P.6: "The elections were not held. South Vietnam, which had not signed the Geneva Accords, did not believe the Communists in North Vietnam would allow a fair election. In January 1957, the ICC, comprising observers from India, Poland, and Canada, agreed with this perception, reporting that neither South nor North Vietnam had honored the armistice agreement. With the French gone, a return to the traditional power struggle between north and south had begun again."
- ↑ James Gibson, The Perfect War: Technowar in Vietnam (Boston/New York: The Atlantic Monthly Press, 1986), p. 88.
- ↑ Johnson, Victoria E. „Vietnam on Film and Television: Documentaries in the Library of Congress“. University of Virginia. Afrit af uppruna á 15 febrúar 2015. Sótt 31. desember 2013.