Süleyman Demirel
Sami Süleyman Gündoğdu Demirel (1. nóvember 1924 – 17. júní 2015) var tyrkneskur stjórnmálamaður. Hann var fimm sinnum forsætisráðherra Tyrklands og síðan níundi forseti Tyrklands frá 1993 til 2000.
Æviágrip
[breyta | breyta frumkóða]Menntun og starfsferill
[breyta | breyta frumkóða]Süleyman Demirel fæddist í İslamköy í Isparta-sýslu í Tyrklandi þann 1. nóvember árið 1924. Hann kvæntist árið 1948. Næsta ár útskrifaðist hann úr borgaraverkfræðideild Tækniháskólans í Istanbúl.
Demirel vann sem verkfræðingur fyrir ýmsar stjórnir Tyrklands til ársins 1962 en hóf sjálfstæðan rekstur árið 1964.
Stjórnmálaferill
[breyta | breyta frumkóða]Árið 1962 hóf Demirel feril í stjórnmálum þegar hann hlaut sæti í framkvæmdastjórn Réttlætisflokksins (Adalet Partisi, AP).
Árið 1964 lak keppinautur Demirel innan Réttlætisflokksins, Sadettin Bilgiç, gögnum til fjölmiðla sem sýndu fram á að Demirel væri meðlimur í Frímúrarareglunni. Til þess að forðast að glata stuðningi íhaldsmanna í flokknum bað Demirel stórmeistara stórstúku reglunnar í Tyrklandi að falsa skjöl þar sem því var hafnað að hann væri frímúrari, sem hann gerði. Demirel var loks kjörinn forseti Réttlætisflokksins með stuðningi Bandaríkjamanna og hluta herforingjaráðs tyrkneska hersins.[1][2]
Demirel kleif metorðastigann og varð í janúar 1965 aðstoðarforsætisráðherra í stjórn Ali Suat Hayri Ürgüplü. Hann sagði af sér níu mánuðum síðar eftir að hann var kjörinn á tyrkneska þingið fyrir kjördæmi í Isparta. Réttlætisflokkurinn vann þá meirihluta og Demirel tók við sem tólfti forsætisráðherra landsins. Eftir að Demirel myndaði stjórn lét hann árið 1966 reka 5.000 Grikki frá Tyrklandi. Demirel myndaði tvær nýjar stjórnir árin 1969 og 1970 en var hrakinn frá völdum af hernum árið 1971. Uppreisn hersins árið 1971 var kölluð „minnisblaðsuppreisnin“ því herinn afhenti Demirel skriflega afarkosti í stað þess að senda skriðdreka á göturnar.[3]
Demirel myndaði fjórðu ríkisstjórn sína árið 1975. Hann fór með stjórn þar til í júní 1977, en þá tók Bülent Ecevit við. Aðeins einum mánuði síðar sneri Demirel aftur til valda og myndaði fimmtu ríkisstjórn sína. Hann sagði af sér þann 5. janúar 1978.
Árið 1979 varð Demirel forsætisráðherra í fjórða skipti á ferli sínum. Honum var steypt af stóli í valdaráni hersins árið 1980 og honum var síðan bannað að taka þátt í pólitísku starfi. Banninu var aflétt í september 1987. Eftir að Demirel hlaut pólitísk réttindi á ný stofnaði hann nýjan stjórnmálaflokk, Sannleiksstíginn (DYP, Doğru Yol Partisi). Hann var aftur kjörinn í gamla þingsætið sitt í Isparta þann 29. nóvember 1987. Eftir þingkosningar um tveimur árum síðar, þann 20. nóvember 1991, varð Demirel enn á ný forsætisráðherra í samsteypustjórn DYP og Sósíaldemókratíska popúlistaflokksins (SHP, Sosyaldemokrat Halkçı Parti).
Þann 16. maí 1993 var Demirel kjörinn forseti Tyrklands til sjö ára af tyrkneska þinginu. Hann gegndi embætti forseta til 16. maí 2000. Sem forseti höfðaði Demirel til þjóðernishyggju og lýsti því yfir að landamæri Tyrklands ættu að „fylgja rótum fjallsins“, sem gaf í skyn að hann vildi innlima Mósúl frá Írak.[4] Forseti Tyrklands mátti á þessum tíma aðeins sitja eitt kjörtímabil en Demirel reyndi þó án árangurs að ná endurkjöri.[3]
Eftir forsetatíð sína hætti Demirel þátttöku í stjórnmálum en birtist stöku sinnum opinberlega til að veita valdhöfum ráðleggingar. Hann var að eigin sögn „hafinn yfir stjórnmálaflokka“ og gaf sig út fyrir að vera siðferðislegur ráðgjafi tyrkneskra stjórnmála.
Andlát
[breyta | breyta frumkóða]
Demirel lést þann 17. júní 2015, 90 ára gamall.[5]
Tilvísanir
[breyta | breyta frumkóða]- ↑ „Süleyman Demirel mason muydu?“ [Var Süleyman Demirel frímúrari?]. Yeni Akit (tyrkneska). 17 júní 2015. Sótt 29 maí 2023.
- ↑ Ömür Çelikdönmez (22 júlí 2018). „Süleyman Demirel'in Masonluğu, Türk milliyetçilerinin projesiydi!“ [Frímúrarastarf Süleymans Demirel var verkefni tyrkneskra þjóðernissinna!]. dikGAZETE.com (tyrkneska). Sótt 29 maí 2023.
- ↑ 3,0 3,1 „Risi í stjórnmálum látinn“. mbl.is. 17. júní 2015. Sótt 10. apríl 2025.
- ↑ Baillet, Pierre-Yves (16. desember 2019). „La Turquie et ses frontières, du zéro à l'infini“. Orient XXI (franska).
- ↑ „L'ancien dirigeant turc Süleyman Demirel est mort“. Le Monde. 17 júní 2015. Sótt 11. mars 2018.
| Fyrirrennari: Suat Hayri Ürgüplü |
|
Eftirmaður: Nihat Erim | |||
| Fyrirrennari: Sadi Irmak |
|
Eftirmaður: Bülent Ecevit | |||
| Fyrirrennari: Bülent Ecevit |
|
Eftirmaður: Bülent Ecevit | |||
| Fyrirrennari: Bülent Ecevit |
|
Eftirmaður: Bülend Ulusu | |||
| Fyrirrennari: Mesut Yılmaz |
|
Eftirmaður: Tansu Çiller | |||
| Fyrirrennari: Turgut Özal |
|
Eftirmaður: Ahmet Necdet Sezer | |||
