Söfn á Íslandi

Söfn á Íslandi eru söfn á Íslandi. Söfn eru samansöfn vísindalegra eða menningarlega mikilvægra hluta. Í almennri íslenskri orðanotkun er hugtakið safn notað í mun víðtækari merkingu en kveðið er á um í íslensku lögunum um söfn. Í íslensku er sama orð, þ.e. safn, notað um það sem nefnist á ensku museum, collection og exhibition eða á dönsku museum, samling og udstilling.

Á síðustu árum hefur söfnum hefur fjölgað hér á landi og fjöldi safnvísa, setra og sýninga hafa sprottið upp sem ekki uppfylla öll opinber skilyrði þess að teljast söfn, en vinna mörg hver gott starf á sínu sviði.

Hugtakið safn skilgreint í safnalögum nr. 141/2011. Þau lög taka til safna í eigu ríkisins og til annarra viðurkenndra safna, ef frá eru talin bóka- og skjalasöfn enda gilda um þau ákvæði annarra laga. Í 3. gr. laganna segir að söfn séu: „varanlegar stofnanir sem starfa í þágu almennings og eru ekki rekin í hagnaðarskyni. Þau skulu vera opin almenningi. Hlutverk safna er „að tryggja menningar- og náttúruarf Íslands, varpa ljósi á menningar-, náttúru- og listasögu landsins, styrkja safnkost og heimildasöfnun innan síns sérsviðs og gera safnkost sinn og heimildasöfn aðgengileg almenningi og fræðimönnum.“

Ennfremur segir í safnalögunum að söfn eigi hafa „að leiðarljósi að auka lífsgæði manna með því að efla skilning á þróun og stöðu menningar, lista, náttúru eða vísinda.“

Ofangreind skilgreining er byggð á viðmiðum Alþjóðaráðs safna, ICOM.

Safnalög kveða á um um viðurkenningu safna, þar sem slíkum söfnum er ætlað að gangast undir ýmis fagleg og rekstrarleg skilyrði.

Þrjú höfuðsöfn á Íslandi

Listasafn Íslands í Reykjavík er eitt þriggja höfuðsafna Íslands.

Þjóðminjasafn Íslands er höfuðsafn íslenskra menningarminja.

Á Íslandi hefur löggjafinn ákveðið að í landinu séu þrjú höfuðsöfn, það er Listasafn Íslands, Náttúruminjasafn Íslands og Þjóðminjasafn Íslands. Höfuðsöfnum er ætlað að vera ráðgefandi og stefnumótandi afl og vinna að samræmdri safnastefnu hvert á sínu sérsviði.

Listasafni Íslands er höfuðsafn myndlistar og er ætlað að varpa ljósi á íslenska myndlist, sögu hennar og tengsl við myndlist annarra landa. Náttúruminjasafn Íslands er höfuðsafn náttúrufræða og hefur það hlutverk að varpa ljósi á náttúru Íslands, náttúrusögu landsins, nýtingu náttúruauðlinda og náttúruvernd, auk þess að varpa ljósi á samspil manns og náttúru og á náttúru landsins í alþjóðlegu samhengi. Þjóðminjasafn Íslands er höfuðsafn menningarminja og hefur það hlutverk að varpa ljósi á íslenska menningu, sögu hennar og tengsl við menningarsögu umheimsins.

Safnaráð

Safnaráð, sem starfar samkvæmt safnalögum nr. 141/2011, er stjórnsýslunefnd opinber stofnun á fjárlögum og er meginhlutverk þess að hafa eftirlit með safnastarfsemi í landinu, vinna að stefnumörkun um safnastarf, fjalla um viðurkenningar safna og veita umsagnir um styrkumsóknir í safnasjóð.

Viðurkennd söfn á Íslandi

Frá Grasagarðinum í Reykjavík er viðurkennt sem lifandi safn íslenskra og erlendra plantna.

Frá Glaumbæjarsafni í Skagafirði, Áshús er til vinstri, torfbærinn fyrir miðju og Gilsstofa til hægri. Safnið er hluti af Byggðasafni Skagfirðinga.

Hvalasafnið á Húsavík er viðurkennt safn af safnaráði. Það er til húsa í gamla sláturhúsi Kaupfélags Þingeyinga.

Samkvæmt Safnalögum frá árinu 2011 þurfa söfn að fara í gegnum ákveðið ferli til að teljast til „viðurkenndra safna“. Þau þurfa að uppfylla ýmis skilyrði, svo sem vera í eigu opinberra aðila, sjálfseignarstofnunar, félags eða fyrirtækis sem tryggir safninu fjárhagsgrundvöll; ekki vera rekið í hagnaðarskyni; hafa sjálfstæðan fjárhag; og starfa eftir stofnskrá eða samþykkt sem birt er opinberlega. Enn fremur skal viðurkennt safn starfa í samræmi við skilmála safnaráðs um húsnæði, öryggismál, skráningarkerfi og faglega starfsemi; og hafa upplýsingar um safngripi aðgengilegar almenningi. Jafnframt skal slíkt safn starfa í samræmi við siðareglur Alþjóðaráðs safna (ICOM) og hafa forstöðumann með menntun á ábyrgðarsviði safnsins.

Opinber viðurkenning á safni er forsenda þess að þau geti sótt um rekstrarstyrk úr safnasjóði sem rekinn er á vegum ríkisins.

Árið 2021 höfðu 46 söfn hlotið viðurkenningu safnaráðs:

• Borgarsögusafn Reykjavíkur
• Byggðasafn Árnesinga
• Byggðasafn Borgarfjarðar
• Byggðasafn Dalamanna
• Byggðasafn Garðskaga
• Byggðasafn Hafnarfjarðar
• Byggðasafn Húnvetninga og Strandamanna
• Byggðasafn Reykjanesbæjar
• Byggðasafn Skagfirðinga
• Byggðasafn Snæfellinga og Hnappdæla
• Byggðasafn Vestfjarða
• Byggðasafnið Görðum, Akranesi
• Byggðasafnið Hvoll, Dalvík
• Byggðasafnið í Skógum
• Flugsafn Íslands
• Gljúfrasteinn – hús skáldsins
• Grasagarður Reykjavíkur
• Hafnarborg, menningar- og listamiðstöð Hafnarfjarðar
• Heimilisiðnaðarsafnið
• Hvalasafnið á Húsavík
• Hönnunarsafn Íslands
• Iðnaðarsafnið á Akureyri
• Landbúnaðarsafn Íslands ses.
• Listasafn ASÍ
• Listasafn Árnesinga
• Listasafn Háskóla Íslands
• Listasafn Kópavogs – Gerðarsafn
• Listasafn Reykjanesbæjar
• Listasafn Reykjavíkur
• Listasafnið á Akureyri
• Menningarmiðstöð Hornafjarðar
• Menningarmiðstöð Þingeyinga
• Minjasafn Austurlands
• Minjasafn Egils Ólafssonar
• Minjasafnið Bustarfelli
• Minjasafnið á Akureyri
• Náttúrufræðistofa Kópavogs
• Nýlistasafnið
• Safnasafnið
• Sagnheimar, byggðasafn
• Sauðfjársetrið á Ströndum
• Síldarminjasafn Íslands ses.
• Sjóminjasafn Austurlands
• Sæheimar, fiskasafn
• Tækniminjasafn Austurlands
• Veiðisafnið

Tenglar

Frá Safnaeyjunni í Berlínarborg, Þýskalandi.

• Vefur Safnaráðs
• Safnalög nr. 141/2011
• Listi yfir söfn, setur og sýningar á Íslandi