Listi yfir íslenskar stafsetningar- og málfræðivillur

Listi yfir algengar málvillur og ritvillur í íslensku, hér eru aðeins skráð orð og orðasambönd sem alltaf teljast röng en ekki bara röng í vissu samhengi.

Málfræðivilla/Stafsetningarvilla	Leiðrétting	Útskýring
berast á banaspjótum	berast á banaspjót	Orðtakið berast á banaspjót þýðir „að sækjast hvor eftir annars lífi“. Berast á er gagnverkandi merkingar (bera hvor á annan), sbr. að slást (slá hvor annan). Berast á banaspjót er þannig í rauninni = bera hvor á annan banaspjót, þ.e. hvor um sig ber banaspjót á hinn, þeir beita vopni hvor gegn öðrum. Villan að berast á banaspjótum kemur upp þegar menn hafa misskilið þetta þannig að á ætti að stýra þágufalli. Berast á banaspjótum er svokölluð alþýðuskýring, tveggja alda gömul.
einhvað / eikkhvað	eitthvað
einmanna	einmana
fyrring	firring
fleirra	fleira
gamminn geysa	gamminn geisa	Gammur er hestur. Láta gamminn geisa.
gangnamunni	gangamunni	Göng en ekki göngur. Munni ganganna.
grandskoða	grannskoða	Þú skoðar eitthvað grannt.
haldfang	handfang	Handfang er sá hluti einhvers sem hendur geta fangað, til dæmis í því skyni að lyfta viðkomandi hlut, halda á honum eða færa hann úr stað. Orðið „haldfang“ er hins vegar hvergi að finna í íslenskri orðabók.
harmlaus	meinlaus	Hér er dæmi um falsvini. Hér er verið að rugla saman enska orðinu harmless og íslenska orðinu harmlaus (laus við harm (þ.e. sorg)), en harmless er venjulega þýtt sem: meinlaus, skaðlaus, saklaus.
hellast úr lestinni	heltast úr lestinni	Orðatiltækið á uppruna sinn að rekja til þess þeim tíma þegar hestar voru helsti fararskjótinn, en þá gat komið sér illa þegar margir voru á ferð saman ef einn hestur varð haltur og gat ekki fylgt lestinni lengur. Þar sem slík lest er ekki ílát er hins vegar ekki hægt að hella neinu úr henni.
hlægja	hlæja	Sögnin beygist þannig: Hlæja (nh.) - hló (þt. et.) - hlógum (þt. ft.) - hlegið (lh. þt.). Sögnin að hlægja merkir að fá einhvern til að hlæja.
hnéið	hnéð
mig/mér hlakkar til	ég hlakka til	sjá: þágufallssýki
hér eru hurðar	hér eru hurðir	Sumir gera sömu villu með orðið lestir, og tala um margar lestar (sem er rangt). Hér er ruglað saman eignarfalli eintölu og nefnifalli fleirtölu.
hvorki...eða	hvorki...né	sjá: fleiryrt samtenging
hæðsti	hæsti
ítrasta	ýtrasta	ítrasta sem er komið af orðinu ítur: fallegur, ágætur er oft ruglað saman við efsta stig af ýtrari sem þýðir: frekar, rækilegar, en efsta stigið er: ýtrast(ur): eins og t.d. í orðasambandinu: til hins ýtrasta af fremsta megni - eða - mitt ýtrasta ráð: síðasta ráð mitt.
jafnmargir...en...	Jafnmargir...og...	Rangt er að skrifa: Óvíða eru jafnmargar bifreiðar miðað við íbúa en á Íslandi. Þarna á annaðhvort að standa: jafnmargar...og eða fleiri...en...
keyptu	kauptu	Þegar notaður er boðháttur sagnarinnar að kaupa í eintölu á hann að vera „kauptu“ en ekki „keyptu“. Orðmyndin „keyptu“ er þó ekki alltaf röng, hún er rétt sem 3. persóna fleirtölu í þátíð.
kílómeter	kílómetri
koma frá Akureyri, koma frá Reykjavík	vera frá Akureyri, vera frá Reykjavík.
kjarnaorkusprengja	kjarnorkusprengja
að öðru leiti	að öðru leyti	í orðasambandi eins og „að öðru leyti“ og „um þetta leyti“ skal ekki skrifa „leiti“; „leiti“ þýðir hæð og á að nota í orðasambandi eins og „á næsta leiti“ og í staðarheitum eins og „Efstaleiti“.
lýst á	líst á
mannsal	mansal	Orðið „man“ merkir „ófrjáls manneskja“.
mér langar	mig langar	Sögnin „að langa“ er ópersónuleg sögn sem tekur með sér þolfall.
mánaðarmót	mánaðamót	Tveir mánuðir mætast og því er orðið mánuður í eignarfalli fleirtölu, ekki eintölu.
meiga	mega	núþáleg sögn
talva	tölva	Nýyrðið var búið til með því að blanda saman „tölu-völva“ (talna-spákona)
telur - eitthvað telur	skiptir máli	Á ensku er stundum sagt: everything counts, en á íslensku er ekki rétt að segja ?að allt telji, eða ?að mörk telji (að hvert mark telji) o.s.frv., heldur skipta þau máli (hvert mark skiptir máli).
tréið	tréð
trúnna	trúna	Það er eitt „n“ í orðunum trúna, kúna, ána, brúna. Dæmi: "missa trúna, mjólka kúna, vaða yfir ána eða fara yfir brúna."
útileiga	útilega	Þú ferð í útilegu og gistir í tjaldi, ferðavagn, eða gistir jafnvel úti í náttúrunni. Það getur jafnvel verið að þú leigir þér ferðavagninn, sem þá er í útleigu. En útileiga er ekki til.
víst að...	fyrst að...	Menn rugla saman tveimur orðum, víst og fyrst. Hið fyrrnefnda er komið af orðinu vissa en hitt er úr talmáli og haft í merkingunni: úr því að, þar sem (um orsök). Dæmi: Fyrst að ég get þetta þá getur þú þetta, þ.e.a.s: Þar eð ég get þetta þá getur þú þetta. En víst er notað um vissu: Það er nokkuð víst að ég geti gert þetta.
mér vantar	mig vantar	Sögnin „að vanta“ er ópersónuleg sögn sem tekur með sér þolfall.
ég vill	ég vil
þáttaka	þátttaka	Orðið merkir „það að taka þátt“ og er þannig myndað, að sögninni „að taka“ er skeytt aftan við stofn nafnorðsins „þáttur“ þannig að úr verður þátt-taka.
þæginlegt	þægilegt

Tenglar

• „Hverjar eru algengustu villurnar í talaðri íslensku?“ á Vísindavefnum
• LanguageTool Style and Grammar Checker með stuðningi fyrir íslensku.