Guðbrandur Vigfússon

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Guðbrandur Vigfússon. Mynd eftir Sigurð málara.

Guðbrandur Vigfússon (13. mars 1827 - 31. janúar 1889) var íslenskur málfræðingur og textafræðingur, einn af fremstu norrænufræðingum 19. aldar. Starfaði lengst í Oxford á Englandi.

Æviágrip[breyta | breyta frumkóða]

Foreldrar hans voru Vigfús Gíslason (1798-1867) gullsmiður í Galtardal á Fellsströnd, og kona hans Halldóra Gísladóttir (1793-1866) frá Breiðabólstað á Skógarströnd, sonardóttir Ólafs Gíslasonar biskups í Skálholti.

Guðbrandur var tekinn í Bessastaðaskóla 1844, stúdent úr Reykjavíkurskóla 1849. Fór sama ár í Kaupmannahafnarháskóla og lagði þar stund á málfræði, einkum íslensk fræði, en tók ekki próf.

Guðbrandur var styrkþegi Árnasafns 1856-1866 og var í stjórn Nýrra félagsrita 1858-1864. Hann var í Noregi 1854 og Þýskalandi 1859, og skrifaði fróðlegar frásagnir af þeim ferðum (sjá Ný félagsrit 1855 og 1860). Sú fyrrnefnda var gefin út á norsku árið 1990.

Árið 1864 fluttist Guðbrandur til Englands, var fyrst tvö ár í Lundúnum, en fluttist svo til Oxford 1866, og bjó þar til æviloka. Fyrsta áratuginn á Englandi vann Guðbrandur að útgáfu á Íslensk-enskri orðabók, sem kennd er við hann og Richard Cleasby, en Konráð Gíslason hafði einnig unnið talsvert að undirbúningi hennar í Kaupmannahöfn. Bókin kom út í heftum á árunum 1869-1874, og var því lokið á þúsund ára afmæli Íslandsbyggðar. Þessi orðabók hefur í meira en öld verið mikilvægasta hjálpartæki enskumælandi manna við nám í íslensku. Í framhaldi af orðabókinni gaf hann út Icelandic Prose Reader, 1879.

Eftir að vinnu við orðabókina lauk fékkst Guðbrandur við kennslu og fræðistörf. Um tíma var hagur hans fremur þröngur, en árið 1884 varð hann kennari (reader) í norrænum fræðum við Háskólann í Oxford og hélt þeirri stöðu til dauðadags. Þar kynntist hann ýmsum þekktum menntamönnum, sem hrifust af lærdómi hans. Hann var talsverður málamaður og talaði góða ensku með sterkum íslenskum hreim.

Eftir Guðbrand liggur geysimikið í ritstörfum, einkum fornritaútgáfur. Hann var óvenju hugmyndaríkur og snjall textafræðingur. Traustustu verk hans eru frá árunum í Kaupmannahöfn, þar sem hann starfaði mikið með Jóni Sigurðssyni. Þó að dvölin á Englandi væri að mörgu leyti örvandi fyrir hann, þá galt hann þess að þar var hann fjarri frumheimildum þeirra rita sem hann fékkst við. Treysti hann þá oft á sitt ótrúlega minni, og ýmsar uppskriftir sem hann hafði gert þegar hann vann á Árnasafni. Gætir þess mest í síðustu ritum hans, einkum Origines Islandicae, sem gefið var út að honum látnum, og hefur ekki verið fulllokið frá hans hendi.

Meðal þess sem Guðbrandur vann að í Oxford voru Orkneyinga saga og Hákonar saga, sem hann gaf út í hinu þekkta heimildasafni um sögu Bretlandseyja: Rolls series. Með þeim fylgdu Saga Magnúsar Eyjajarls og brot úr Sögu Magnúsar lagabætis. Þessi rit voru einnig birt í enskri þýðingu George Webbe Dasents. Alls voru þetta fjögur bindi, sem komu út á árunum 1887-1894. Einnig gaf hann út Sturlunga sögu í tveimur bindum, og er í inngangsritgerð hans að þeirri útgáfu mjög gott yfirlit um íslenskar fornbókmenntir og varðveislusögu þeirra, ritað af mikilli innlifun.

Guðbrandur varð M.A. 1871, heiðursfélagi Vísindafélagsins í München 1873, heiðursdoktor við Uppsalaháskóla 1877, riddari af Dannebrog 1885 og heiðursfélagi í Vísindafélaginu í Kristjaníu 1887.

Guðbrandur var ókvæntur og barnlaus. Hann var bróðir Sigurðar Vigfússonar fornfræðings.

Rit (úrval)[breyta | breyta frumkóða]

  • Um tímatal í Íslendingasögum í fornöld, Kaupmannahöfn 1856. (Safn til sögu Íslands I)
  • Bárðar saga Snæfellsáss, Víglundar saga, Þórðar saga, Draumavitranir, Völsa þáttur, Kaupmannahöfn 1860.
  • Skírnir um árið 1861 og 1862, Kaupmannahöfn.
  • Biskupa sögur 1-2, Kaupmannahöfn 1858-1878.
  • Flateyjarbók 1-3, Kristiania 1860-1868. Guðbrandur skrifaði upp textann, en Carl Richard Unger bjó hann til prentunar.
  • Jón Árnason: Íslenskar þjóðsögur og ævintýri, Leipzig 1862-1864. Formáli eftir Guðbrand Vigfússon, sem hafði umsjón með útgáfunni.
  • Eyrbyggja saga, Leipzig 1864.
  • Icelandic-English Dictionary, Oxford 1874. Önnur útgáfa með 52 bls. viðauka eftir William A. Craigie kom út 1957, endurprentuð 1962.
  • Sturlunga saga 1-2, Oxford 1878.
  • An Icelandic Prose Reader, Oxford 1879. Með Frederick York Powell.
  • Corpus Poeticum Boreale : The poetry of the Old Northern Tongue from the earliest times to the thirteenth century 1-2, Oxford 1883. Ljósprentað 1965 og 2007.
  • Origines Islandicae : A collection of the more important sagas and other native writings realting to the settlement and early history of Iceland 1-2, Oxford 1905. Ljósprentað 1976.

Árið 1989 var gefin út bók til að minnast 100 ára ártíðar Guðbrands: Úr Dölum til Dala. Guðbrandur Vigfússon centenary essays. Ritstjórar Rory McTurk og Andrew Wawn.

Heimildir[breyta | breyta frumkóða]

  • Páll Eggert Ólason: Íslenskar æviskrár II
  • Enska Wikipedian, 4. febrúar 2008

Grein[breyta | breyta frumkóða]

Tenglar[breyta | breyta frumkóða]