„Latneskt stafróf“: Munur á milli breytinga
mEkkert breytingarágrip |
Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 1: | Lína 1: | ||
[[Mynd:Duenos inscription.jpg|thumb|240px|[[Duenos-áletrun]]in, elsta dæmi af latneska stafrófinu.]] |
[[Mynd:Duenos inscription.jpg|thumb|240px|[[Duenos-áletrun]]in, elsta dæmi af latneska stafrófinu.]] |
||
'''Latneskt stafróf''', sem einnig er stundum nefnt '''rómverskt stafróf''', er algengasta [[stafróf]] sem notað er í heiminum. Í því eru 26 [[bókstafur|meginbókstafir]], en notast er við ýmsa viðbótarstafi í flestum málum í [[Evrópa|Evrópu]], [[Norður-Ameríka|Norður-]] [[Mið-Ameríka|Mið-]] og [[Suður-Ameríka|Suður-Ameríku]], [[Afríka sunnan Sahara|Afríku sunnan Sahara]], og í [[Eyjaálfa|Eyjaálfu]]. |
'''Latneskt stafróf''', eða latnesk stafgerð sem einnig er stundum nefnt '''rómverskt stafróf''', er algengasta [[stafróf]] sem notað er í heiminum. Í því eru 26 [[bókstafur|meginbókstafir]], en notast er við ýmsa viðbótarstafi í flestum málum í [[Evrópa|Evrópu]], [[Norður-Ameríka|Norður-]] [[Mið-Ameríka|Mið-]] og [[Suður-Ameríka|Suður-Ameríku]], [[Afríka sunnan Sahara|Afríku sunnan Sahara]], og í [[Eyjaálfa|Eyjaálfu]]. |
||
Þegar talað er um nútíma latneskt stafróf á það við eftirfarandi stafagerð: |
|||
Nútímalegt latneskt stafróf er sú eftirfarandi stafagerð (byggð á [[enska stafrófið|enska stafrófinu]]): |
|||
{| border=0 cellpadding=4 cellspacing=1 style="padding:0 .5em .2em; border:1px solid #999; margin:1em 0;" |
{| border=0 cellpadding=4 cellspacing=1 style="padding:0 .5em .2em; border:1px solid #999; margin:1em 0;" |
||
Lína 12: | Lína 12: | ||
|} |
|} |
||
Upprunalega samanstóð latneska stafrófið af eftirfarandi 21 bókstöfum |
Upprunalega samanstóð latneska stafrófið af eftirfarandi 21 bókstöfum í þessari röð: |
||
{| border=0 cellpadding=4 cellspacing=1 style="padding:0 .5em .2em; border:1px solid #999; margin:1em 0;" |
{| border=0 cellpadding=4 cellspacing=1 style="padding:0 .5em .2em; border:1px solid #999; margin:1em 0;" |
||
Lína 21: | Lína 21: | ||
|} |
|} |
||
Gríski bókstafurinn [[gamma]] varð að ''C'' í latnesku letri, en sá stafur táknaði bæði /g/ og /k/. Síðar var ''G'' notað til að tákna /g/ og C notað fyrir /k/. Bókstafurinn ''K'' var sjaldan notaður og jafngildi bókstafnum ''C''. Einnig voru bókstafir ''Y'' og ''Z'' teknir í notkun í latnesku til að skrifa [[tökuorð]] úr [[gríska|grísku]]. Þegar leið fram á miðaldir innihélt latneska stafrófið eftirfarandi 23 bókstafi: |
|||
A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T V X Y Z |
|||
Á [[miðaldir|miðöldum]] var bókstafurinn ''W'' fann upp til að tákna þau hljóð frá [[germönsk tungumál|germönskum tungumálum]] (upprunalega var hann samsetning tveggja ''V'') sem voru ekki til í latnesku. Á [[endurreisnin]]ni byrjuðu ''I'' og ''U'' að tákna [[sérhljóð]], og ''J'' og ''V'' [[samhljóð]]. Þá urðu þeir aðskilnir bókstafir, á undan þessu voru þeir aðeins afbrigði sem táknuðu sömu hljóðin. |
|||
Voru þeir kallaðir:<br /> |
|||
ā [{{IPA|aː}}], bē [{{IPA|beː}}], cē [{{IPA|keː}}], dē [{{IPA|deː}}], ē [{{IPA|eː}}], ef [{{IPA|ɛf}}], gē [{{IPA|geː}}], hā [{{IPA|haː}}], ī [{{IPA|iː}}], kā [{{IPA|kaː}}], el [{{IPA|ɛl}}], em [{{IPA|ɛm}}], en [{{IPA|ɛn}}], ō [{{IPA|oː}}], pē [{{IPA|peː}}], qū [{{IPA|kuː}}], er [{{IPA|ɛr}}], es [{{IPA|ɛs}}], tē [{{IPA|teː}}], ū [{{IPA|uː}}], ex [{{IPA|ɛks}}], ī Graeca [{{IPA|iː 'graɪka}}], zēta [{{IPA|'zeːta}}] |
|||
Enn seinna á [[miðaldir|miðöldum]] var bókstafurinn ''W'' tekinn upp til að tákna hljóð frá [[germönsk tungumál|germönskum tungumálum]] (upprunalega var W samansett úr tveimur ''V'') sem voru ekki til í latínu. |
|||
== Tengt efni == |
== Tengt efni == |
Útgáfa síðunnar 3. apríl 2010 kl. 16:38
Latneskt stafróf, eða latnesk stafgerð sem einnig er stundum nefnt rómverskt stafróf, er algengasta stafróf sem notað er í heiminum. Í því eru 26 meginbókstafir, en notast er við ýmsa viðbótarstafi í flestum málum í Evrópu, Norður- Mið- og Suður-Ameríku, Afríku sunnan Sahara, og í Eyjaálfu.
Þegar talað er um nútíma latneskt stafróf á það við eftirfarandi stafagerð:
A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z |
a | b | c | d | e | f | g | h | i | j | k | l | m | n | o | p | q | r | s | t | u | v | w | x | y | z |
Upprunalega samanstóð latneska stafrófið af eftirfarandi 21 bókstöfum í þessari röð:
A | B | C | D | E | F | Z | H | I | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | V | X |
a | b | c | d | e | f | z | h | i | k | l | m | n | o | p | q | r | s | t | v | x |
Gríski bókstafurinn gamma varð að C í latnesku letri, en sá stafur táknaði bæði /g/ og /k/. Síðar var G notað til að tákna /g/ og C notað fyrir /k/. Bókstafurinn K var sjaldan notaður og jafngildi bókstafnum C. Einnig voru bókstafir Y og Z teknir í notkun í latnesku til að skrifa tökuorð úr grísku. Þegar leið fram á miðaldir innihélt latneska stafrófið eftirfarandi 23 bókstafi:
A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T V X Y Z
Voru þeir kallaðir:
ā [aː], bē [beː], cē [keː], dē [deː], ē [eː], ef [ɛf], gē [geː], hā [haː], ī [iː], kā [kaː], el [ɛl], em [ɛm], en [ɛn], ō [oː], pē [peː], qū [kuː], er [ɛr], es [ɛs], tē [teː], ū [uː], ex [ɛks], ī Graeca [iː 'graɪka], zēta ['zeːta]
Enn seinna á miðöldum var bókstafurinn W tekinn upp til að tákna hljóð frá germönskum tungumálum (upprunalega var W samansett úr tveimur V) sem voru ekki til í latínu.