„Dýrlingur“: Munur á milli breytinga
Skúmhöttur (spjall | framlög) Ekkert breytingarágrip |
Skúmhöttur (spjall | framlög) Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 1: | Lína 1: | ||
[[Mynd:Conversation-saints 01.jpg|thumb|250 px|Dýrlingar í samræðum, lýsing í miðaldahandriti]] |
[[Mynd:Conversation-saints 01.jpg|thumb|250 px|Dýrlingar í samræðum, lýsing í miðaldahandriti]] |
||
'''Dýrlingur''' (einnig skrifað ''dýrðlingur'') er [[hugtak]] sem notað er um persónu sem þykir búa yfir einstökum [[heilagleiki|heilagleika]]. Viðkomandi persóna hefur gert eitthvað í lifandi lífi sem veitir henni sérstakan sess við hlið [[Guð]]s. Í [[kristin trú|kristinni trú]] eru dýrlingar fólk sem litið er á sem [[fyrirmynd]]ir um gott og rétt líferni. |
'''Dýrlingur''' (einnig skrifað ''dýrðlingur'') er [[hugtak]] sem notað er um persónu sem þykir búa yfir einstökum [[heilagleiki|heilagleika]]. Viðkomandi persóna hefur gert eitthvað í lifandi lífi sem veitir henni sérstakan sess við hlið [[Guð]]s. Í [[kristin trú|kristinni trú]] eru dýrlingar fólk sem litið er á sem [[fyrirmynd]]ir um gott og rétt líferni. |
||
== Helgir menn og dýrlingar == |
|||
Hugtakið [[helgur maður]] eða [[heilagur maður]] hefur víðari merkingu en dýrlingur. Oft er talað um ''helga menn'' ef þeir hafa notið sérstakrar virðingar eða haft sérstakt trúarlegt áhrifavald, en dýrlingar eru aðeins þeir sem hafa fengið staðfestingu kirkjunnar á heilagleika sínum, eða fengið orð fyrir [[kraftaverk]]. |
|||
Við staðfestingu dýrlinga var eftir 1170 miðað við fjögur stig: |
|||
* Þjónn Guðs ([[latína]]: Servus Dei eða Serva Dei) |
|||
* Æruverðugur ([[latína]]: Venerabilis) |
|||
* Sæll – eða góður ([[latína]]: Beatus) |
|||
* Heilagur ([[latína]]: Sanctus) |
|||
'''''Staðbundnir dýrlingar''''' eru dýrlingar sem vegsamaðir eru á takmörkuðu svæði. Trúin á þá getur verið takmörkuð við eitt land, eitt [[biskupsdæmi]], eina [[kirkjusókn]] eða kirkju. Staðbundnir dýrlingar hafa yfirleitt ekki fengið staðfestingu páfans, en oft hafa þeir verið staðfestir af viðkomandi biskupi. Segja má að íslensku dýrlingarnir hafi verið staðbundnir dýrlingar. |
|||
'''''Verndardýrlingur:''''' Í kaþólskri tíð voru kirkjur oftast helgaðar ákveðnum dýrlingum og voru þeir þá taldir ''verndardýrlingar'' kirkjunnar. |
|||
'''''Nafndýrlingur''''' var það kallað þegar einstaklingur var skírður í höfuðið á ákveðnum dýrlingi, sem þá varð sérstakur verndardýrlingur viðkomandi manns. Sjálfsagt þótti þá að halda hátíðlegan messudag eða hátíðisdag dýrlingsins. Sem dæmi má nefna að [[Lárentíus Kálfsson]], síðar biskup á [[Hólar í Hjaltadal|Hólum]], fæddist á Lárentíusmessu, 10. ágúst, og var skírður í höfuðið á dýrlingi dagsins. |
|||
Sjá nánar: [[Staðfesting heilagleika]]. |
|||
== Dýrlingar í ýmsum kirkjudeildum == |
== Dýrlingar í ýmsum kirkjudeildum == |
||
Í [[kaþólska kirkjan|Rómversk-kaþólsku kirkjunni]] eru um 10.000 dýrlingar. Til að teljast dýrlingur í kaþólsku kirkjunni verður persónan að hafa verið tekin |
Í [[kaþólska kirkjan|Rómversk-kaþólsku kirkjunni]] eru um 10.000 dýrlingar. Til að teljast dýrlingur í kaþólsku kirkjunni verður persónan að hafa verið tekin í tölu dýrlinga (þ.e.a.s. kanóníseraður) ([[latína]]: ''Canonizatio'') af [[páfi|páfanum]]. Með því hefur heilagleiki viðkomanda verið staðfestur af kirkjunni. |
||
[[Rétttrúnaðarkirkjan]] álítur alla dýrlinga sem vitað er fyrir víst að hafi komist til [[himnaríki|himna]]. Ekki þarf sérstaka staðfestingu frá trúarleiðtoga hér á jörð til að teljast dýrlingur. Samkvæmt rétttrúnaðarkirkjunni eru því [[manneskjur]] eins og [[Adam]], [[Eva]] og [[Móses]] dýrlingar. |
[[Rétttrúnaðarkirkjan]] álítur alla dýrlinga sem vitað er fyrir víst að hafi komist til [[himnaríki|himna]]. Ekki þarf sérstaka staðfestingu frá trúarleiðtoga hér á jörð til að teljast dýrlingur, en oft eru þeir þó staðfestir af [[patríarki|patríarka]]. Samkvæmt rétttrúnaðarkirkjunni eru því [[manneskjur]] eins og [[Adam]], [[Eva]] og [[Móses]] dýrlingar. |
||
Með [[siðaskipti|siðaskiptunum]] var vegsömun dýrlinga afnumin, enda telja [[mótmælendur]] að ekki þurfi aðra milliliði en [[Jesú|Jesú Krist]] til þess að ná sambandi við Guð. Hjá mótmælendum er þó stundum talað um helga menn, um þá sem með lífi sínu og starfi hafa verið óvenju góðar fyrirmyndir í kristilegu líferni. Hugtakið er einstaka sinnum notað yfir alla þá sem eru kristnir. |
|||
[[Enska biskupakirkjan]] og kaþólska kirkjan heiðra að miklu leyti sömu dýrlinga, þó svo að hugtakið hafi ekki sömu þýðingu hjá þessum tveimur kirkjudeildum. Frægasti dýrlingur biskupakirkjunnar er líklega [[heilagur Georg]] [[verndardýrlingur]] [[England]]s. |
|||
== Íslenskir dýrlingar == |
== Íslenskir dýrlingar == |
||
Lína 19: | Lína 36: | ||
== Norskir dýrlingar == |
== Norskir dýrlingar == |
||
Kaþólska kirkjan á Íslandi heyrði undir [[erkibiskup]]inn í [[Niðarós]]i, og því voru norskir dýrlingar vel þekktir hér á landi. Að fornu voru viðurkenndir fimm norskir dýrlingar, og tveir frá [[Orkneyjar|Orkneyjum]]: |
|||
# [[Ólafur digri|Ólafur helgi]] Noregskonungur |
# [[Ólafur digri|Ólafur helgi]] Noregskonungur |
||
# [[Sunnefa (norskur dýrlingur)|Sunnefa hin helga]] í [[Selja (eyja, Noregi)|Selju]] og [[Björgvin|Björgvin]] |
# [[Sunnefa (norskur dýrlingur)|Sunnefa hin helga]] í [[Selja (eyja, Noregi)|Selju]] og [[Björgvin|Björgvin]] |
||
# [[Hallvarður Vébjörnsson]] eða [[Hallvarður hinn helgi]] í [[Osló]] |
# [[Hallvarður Vébjörnsson]] eða [[Hallvarður hinn helgi]] í [[Osló]] |
||
# [[Þorfinnur af Hamri|Þorfinnur]] af [[Hamar (borg, Noregi)|Hamri]] |
# [[Þorfinnur af Hamri|Þorfinnur biskup]] af [[Hamar (borg, Noregi)|Hamri]] |
||
# [[Eysteinn Erlendsson]] erkibiskup í [[Niðarós]]i |
# [[Eysteinn Erlendsson]] erkibiskup í [[Niðarós]]i |
||
Í norsku skattlöndunum voru eftirtaldir dýrlingar: |
Í norsku skattlöndunum voru eftirtaldir dýrlingar: |
||
Lína 35: | Lína 52: | ||
# [[Sunnefa (norskur dýrlingur)|Sunnefa hin helga]] |
# [[Sunnefa (norskur dýrlingur)|Sunnefa hin helga]] |
||
# [[Hallvarður hinn helgi]] |
# [[Hallvarður hinn helgi]] |
||
# [[Trífon]] frá [[ |
# [[Trífon]] frá [[Petsamó]] |
||
== Aðrir þekktir dýrlingar á Íslandi == |
== Aðrir þekktir dýrlingar á Íslandi == |
||
Fjölmargir aðrir dýrlingar voru í hávegum hafðir á Íslandi í kaþólskri tíð, eða a.m.k. þekktir. Meðal þeirra voru: |
Fjölmargir aðrir dýrlingar voru í hávegum hafðir á Íslandi í kaþólskri tíð, eða a.m.k. þekktir. Meðal þeirra voru: |
||
* [[María mey]] |
|||
* [[Pétur postuli]] |
|||
* [[Páll postuli]] |
|||
* [[Jóhannes guðspjallamaður]] eða [[Jón postuli]] |
|||
* [[Jóhannes skírari]] eða [[Jón baptisti]] |
|||
* [[Andrés postuli]] |
|||
⚫ | |||
* [[Bartólómeus postuli]] |
|||
⚫ | |||
* [[Filippus postuli]] |
|||
⚫ | |||
* [[Jakob postuli]] |
|||
* [[Matthías postuli]] |
|||
⚫ | |||
* [[Tómas postuli]] |
|||
Frá nágrannalöndunum: |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
* [[Knútur helgi]] í Danmörku |
|||
⚫ | |||
* [[Tómas Beckett]] erkibiskup í [[Kantaraborg]] |
|||
⚫ | |||
Aðrir dýrlingar (nokkur dæmi): |
|||
* [[Agata (dýrlingur)|Agata]] |
|||
* [[Agnes (dýrlingur)|Agnes]] |
|||
* [[Barbara (dýrlingur)|Barbara]] |
|||
⚫ | |||
* [[Lárentíus píslarvottur]] |
|||
* [[Margrét (dýrlingur)|Margrét]] |
|||
* [[María egypska]] |
|||
* [[María Magdalena]] |
|||
* [[Marteinn biskup]] |
|||
* [[Nikulás erkibiskup]] |
|||
* [[Páll eremíti]] |
|||
* [[Sebastíanus]] |
|||
* [[Vítus]] |
|||
== Heimildir == |
|||
*{{wpheimild | tungumál = no | titill = Helgen | mánuðurskoðað = 21. desember | árskoðað = 2008}} |
|||
*{{wpheimild | tungumál = sv | titill = Helgon | mánuðurskoðað = 21. desember | árskoðað = 2008}} |
|||
Útgáfa síðunnar 21. desember 2008 kl. 17:11
Dýrlingur (einnig skrifað dýrðlingur) er hugtak sem notað er um persónu sem þykir búa yfir einstökum heilagleika. Viðkomandi persóna hefur gert eitthvað í lifandi lífi sem veitir henni sérstakan sess við hlið Guðs. Í kristinni trú eru dýrlingar fólk sem litið er á sem fyrirmyndir um gott og rétt líferni.
Helgir menn og dýrlingar
Hugtakið helgur maður eða heilagur maður hefur víðari merkingu en dýrlingur. Oft er talað um helga menn ef þeir hafa notið sérstakrar virðingar eða haft sérstakt trúarlegt áhrifavald, en dýrlingar eru aðeins þeir sem hafa fengið staðfestingu kirkjunnar á heilagleika sínum, eða fengið orð fyrir kraftaverk.
Við staðfestingu dýrlinga var eftir 1170 miðað við fjögur stig:
- Þjónn Guðs (latína: Servus Dei eða Serva Dei)
- Æruverðugur (latína: Venerabilis)
- Sæll – eða góður (latína: Beatus)
- Heilagur (latína: Sanctus)
Staðbundnir dýrlingar eru dýrlingar sem vegsamaðir eru á takmörkuðu svæði. Trúin á þá getur verið takmörkuð við eitt land, eitt biskupsdæmi, eina kirkjusókn eða kirkju. Staðbundnir dýrlingar hafa yfirleitt ekki fengið staðfestingu páfans, en oft hafa þeir verið staðfestir af viðkomandi biskupi. Segja má að íslensku dýrlingarnir hafi verið staðbundnir dýrlingar.
Verndardýrlingur: Í kaþólskri tíð voru kirkjur oftast helgaðar ákveðnum dýrlingum og voru þeir þá taldir verndardýrlingar kirkjunnar.
Nafndýrlingur var það kallað þegar einstaklingur var skírður í höfuðið á ákveðnum dýrlingi, sem þá varð sérstakur verndardýrlingur viðkomandi manns. Sjálfsagt þótti þá að halda hátíðlegan messudag eða hátíðisdag dýrlingsins. Sem dæmi má nefna að Lárentíus Kálfsson, síðar biskup á Hólum, fæddist á Lárentíusmessu, 10. ágúst, og var skírður í höfuðið á dýrlingi dagsins.
Sjá nánar: Staðfesting heilagleika.
Dýrlingar í ýmsum kirkjudeildum
Í Rómversk-kaþólsku kirkjunni eru um 10.000 dýrlingar. Til að teljast dýrlingur í kaþólsku kirkjunni verður persónan að hafa verið tekin í tölu dýrlinga (þ.e.a.s. kanóníseraður) (latína: Canonizatio) af páfanum. Með því hefur heilagleiki viðkomanda verið staðfestur af kirkjunni.
Rétttrúnaðarkirkjan álítur alla dýrlinga sem vitað er fyrir víst að hafi komist til himna. Ekki þarf sérstaka staðfestingu frá trúarleiðtoga hér á jörð til að teljast dýrlingur, en oft eru þeir þó staðfestir af patríarka. Samkvæmt rétttrúnaðarkirkjunni eru því manneskjur eins og Adam, Eva og Móses dýrlingar.
Með siðaskiptunum var vegsömun dýrlinga afnumin, enda telja mótmælendur að ekki þurfi aðra milliliði en Jesú Krist til þess að ná sambandi við Guð. Hjá mótmælendum er þó stundum talað um helga menn, um þá sem með lífi sínu og starfi hafa verið óvenju góðar fyrirmyndir í kristilegu líferni. Hugtakið er einstaka sinnum notað yfir alla þá sem eru kristnir.
Enska biskupakirkjan og kaþólska kirkjan heiðra að miklu leyti sömu dýrlinga, þó svo að hugtakið hafi ekki sömu þýðingu hjá þessum tveimur kirkjudeildum. Frægasti dýrlingur biskupakirkjunnar er líklega heilagur Georg verndardýrlingur Englands.
Íslenskir dýrlingar
Skömmu eftir að kaþólska kirkjan á Íslandi varð stofnun, fóru menn að huga að því að koma upp íslenskum dýrlingum. Þrír menn urðu dýrlingar í vitund þjóðarinnar, en enginn þeirra hlaut formlega viðurkenningu páfa fyrir siðaskipti, þ.e. var kanóníseraður.
- Þorlákur helgi biskup í Skálholti. Var útnefndur verndardýrlingur Íslands 14. janúar 1985
- Jón Ögmundarson biskup á Hólum
- Guðmundur góði biskup á Hólum
Um 1400 var Þórður Jónsson helgi, eða Þórður góðimaður talinn góður til áheita af íslenskri alþýðu, a.m.k. vestanlands.
Norskir dýrlingar
Kaþólska kirkjan á Íslandi heyrði undir erkibiskupinn í Niðarósi, og því voru norskir dýrlingar vel þekktir hér á landi. Að fornu voru viðurkenndir fimm norskir dýrlingar, og tveir frá Orkneyjum:
- Ólafur helgi Noregskonungur
- Sunnefa hin helga í Selju og Björgvin
- Hallvarður Vébjörnsson eða Hallvarður hinn helgi í Osló
- Þorfinnur biskup af Hamri
- Eysteinn Erlendsson erkibiskup í Niðarósi
Í norsku skattlöndunum voru eftirtaldir dýrlingar:
- Magnús Erlendsson, Orkneyjajarl
- Rögnvaldur Kali, Orkneyjajarl
- Erlendur biskup í Kirkjubæ í Færeyjum (var af sumum talinn helgur maður)
Einnig má nefna Hákon hálegg Noregskonung, en rannsóknir hafa sýnt að norska kirkjan taldi hann heilagan mann fram til siðaskipta. Hann var þó ekki formlega viðurkenndur af páfa, en venjan er sú að ef gömul hefð er fyrir átrúnaði á menn, megi telja þá dýrlinga. Á síðustu árum hefur hans verið minnst í kaþólskum messum í hallarkirkjunni í Akershúsvirki. Bein hans voru flutt þangað árið 1982.
Rétttrúnaðarkirkjan hefur einnig viðurkennt þúsundir dýrlinga, þar á meðal fjóra «norska», þ.e.:
Aðrir þekktir dýrlingar á Íslandi
Fjölmargir aðrir dýrlingar voru í hávegum hafðir á Íslandi í kaþólskri tíð, eða a.m.k. þekktir. Meðal þeirra voru:
- María mey
- Pétur postuli
- Páll postuli
- Jóhannes guðspjallamaður eða Jón postuli
- Jóhannes skírari eða Jón baptisti
- Andrés postuli
- Bartólómeus postuli
- Filippus postuli
- Jakob postuli
- Matthías postuli
- Tómas postuli
Frá nágrannalöndunum:
- Eiríkur hinn helgi í Svíþjóð
- Heilagur Georg verndardýrlingur Englands
- Knútur helgi í Danmörku
- Dunstanus erkibiskup í Kantaraborg
- Tómas Beckett erkibiskup í Kantaraborg
- Tröllhæna (latína: Triduana, skoska: Tradwell) í Skotlandi
Aðrir dýrlingar (nokkur dæmi):
- Agata
- Agnes
- Barbara
- Katrín helga frá Genúa
- Lárentíus píslarvottur
- Margrét
- María egypska
- María Magdalena
- Marteinn biskup
- Nikulás erkibiskup
- Páll eremíti
- Sebastíanus
- Vítus