Þróunarkenning Darwins

Forsíða fyrstu útgáfu af Uppruni tegundanna.

Skopmynd sem birtist í bresku dagblaði árið 1871.

Þróunarkenning Darwins er kenning í líffræði um uppruna og þróun dýrategunda. Hún var fyrst sett fram í bókinni Uppruni tegundanna eftir Charles Darwin, en hún kom fyrst út árið 1859.

Samkvæmt þróunarkenningu Darwins koma allar lífverur af sama stofni en vegna nátturuvals hafa þær þróast í mismunandi tegundir og lífverur. Charles Darwin benti á að maðurinn væri náskyldur dýrum og þess vegna væri hægt að skýra hátterni hans á sama veg og hægt er að útskýra hátterni dýra. Það er oft kallað lögmálið um líffræðilega samfellu. Lögmálið um líffræðilega samfellu nær einnig til sálfræðilegra eiginleika sem sést á tilraunum Darwins til að bera saman tilfinningar manna og dýra. Þær komu fram í riti hans Um látbrigði tilfinninga manna og dýra.

Grundvallarhugmynd

Í þróunarkenningu Darwins kom einnig fram kenning hans um nátturuval. Þar lagði hann áherslu á að einstaklingar sömu tegundar væru frá náttúrunnar hendi misjafnlega í stakk búnir til þess að takast á við umhverfið. Þess vegna verða alltaf sumir undir í lífsbaráttunni og hinir hæfustu lifa af. Einstaklingar með eiginleika sem auka líkur á því að þeir komist af eru sem sagt líklegri til að eignast fleiri afkvæmi. Og þannig verða þessir hagstæðu eiginleikar smá saman meira áberandi hjá tegundinni í heild.

Saga

Charles Robert Darwin fæddist 12. febrúar 1809 í Shrewsbury, Englandi. Hann er ætíð kenndur við náttúrufræði, en þekktastur er hann fyrir kenningu um þróun lífs á jörðu, sem á Íslandi er ávallt kölluð þróunarkenningin, en einnig er hún kölluð darwinismi.

Hann gaf út bókina Uppruni tegundanna árið 1859 þar sem hann reyndi að sanna að allt líf á jörðinni ætti sameiginlegan uppruna. Árið 1871 gaf hann út bókina Hvernig maðurinn kom til en hún fjallaði um hugmyndir hans um uppruna mannsins. Darwin sannaði að allar lífverur á jörðinni eru komnar af sömu forfeðrum og hafa þróast á löngum tíma jarðsögunnar til að falla sífellt betur inn í ríkjandi umhverfi. Á árunum 1831 til 36 fór Darwin í siglingu um Kyrrahafið, til að kanna strönd Suður Ameríku og nokkrar Kyrrahafseyjar. Hann hélt nákvæma skrá um lífverur sem urðu á vegi hans og birti niðurstöður sínar árið 1859 í ritinu On the Origin of Species by Means of Natural Selection or The Preservation of Favoured Races in The Struggle for Life. Þar setur Darwin fram þróunarkenninguna og hugmyndir sínar um náttúruval.

Þróunarkenning Darwins olli miklu uppnámi, einkum meðal kirkjunnar manna, því að hún stangaðist á við hugmyndir þeirra um sköpunarsögu Biblíunnar. Kenningar Darwins hafa þó staðið að mestu óhaggaðar og hafa styrkst með síðari tíma rannsóknum.

Byltingin sem þróunarkenning Darwins olli er ein sú frægasta sem um getur í vísindasögunni. Kenning hans hefur vakið upp svo mikinn fjölda skrifa og málaferla að það er engu líkt. Eitt frægasta dæmið um það eru Aparéttarhöldin sem haldin voru í Tennessee í Bandaríkjunum árið 1925 gegn kennaranum John T. Scopes. Hann var ákærður og dæmdur fyrir að kenna þróunarkenningu Darwins í trássi við lög ríkisins. Áþekkur dómur féll í Arkansas 1965. Hæstiréttur Bandaríkjanna hefur úrskurðað, m.a. 1968 og 1975, að lög sem banna kennurum að fræða nemendur um þróunarkenninguna séu andstæð stjórnarskránni.

Nú á dögum er þróunarkenning Darwins almennt viðurkennd. Hugmyndir hans hafa verið þróaðar áfram með frekari rannsóknum í erfðafræði og lífefnafræði og eru ómissandi þáttur í lífvísindum okkar daga.

Tengt efni

• Vithönnun (ID)