Kransæðasjúkdómar

Kransæðasjúkdómar eru algengastir hjartasjúkdóma og leiðandi orsök dauðsfalla um heim allan (1,2,3). Þegar talað er um kransæðasjúkdóma er átt við þrengingar eða stíflur í kransæðum hjartans vegna æðakölkunar (enska: atherosclerosis) eða blóðtappa sem myndast í kjölfar hennar. Æðakölkun er ekki einskorðuð við kransæðar hjartans, heldur er um kerfisbundin og mögulega útbreiddan sjúkdóm að ræða. Æðakölkun getur birst sem sjúkdómur í slagæðum heilans og þá valdið blóðþurrð eða heilablóðfalli, eða sem sjúkdómur í útlægum slagæðum og valdið heltiköstum eða alvarlegri blóðþurrð í útlimum. Sjúkdómar af völdum æðakölkunar geta allir verið til staðar hjá einum og sama sjúklingnum og er meinafræði þeirra sú sama (3).

Æðakölkun er bólgusjúkdómur í veggjum slagæða en upphaf hennar má rekja til þess þegar fita safnast fyrir staðbundið undir innsta lag æðar vegna spennu eða álags (til dæmis hár blóðþrýstingur). Við það raskast virkni innsta lagsins og ónæmiskerfið ræsist í kjölfarið með íferð stórkirninga á svæðið. Stórkirningarnir taka upp fituna og sérhæfast við það í gleypifrumu. Þegar gleypifrumurnar virkjast losa þær frá sér frumuboðefni sem örva frumur í miðlagi æðarinnar til að hylja fituskelluna með myndun trefjahimnu. Með þessum viðbrögðum hefur ónæmiskerfið unnið tímabundið úr vandamálinu og getur einstaklingur verið einkennalaus á meðan að skellan raskar ekki eðlilegu blóðflæði. Hins vegar ef bólguviðbrögð ónæmiskerfisins ágerast getur það orðið til þess að gleypifrumur nái að rjúfa sér leið gegnum trefjahimnuna og innsta lag æðarinnar. Við rofið nær innihald skellunnar að komast í snertingu við blóðrásina en við það fer af stað storkuferli og blóðtappi myndast sem nær bæði inn fyrir brostna veggi skellunnar og út fyrir hana. Blóðtappinn hleður utan á sig og getur annað hvort valdið stíflu í æðinni staðbundið eða losnað frá skellunni og valdið stíflu annars staðar í æðakerfinu (3).

Þegar æðakölkun birtist sem kransæðasjúkdómur valda þrengsli eða stíflur í kransæðum takmörkuðu blóðflæði til hjartavöðvans sem leiðir til klínískra einkenna kransæðasjúkdóms (2). Helstu einkenni kransæðasjúkdóms eru mæði og hjartaöng en aukning á þessum einkennum er ein aðal ástæða þess að sjúklingar leita sér læknisaðstoðar (1). Þekktir áhættuþættir kransæðasjúkdóma eru aldur, hár blóðþrýstingur, sykursýki, hækkaðar blóðfitur, reykingar og ættarsaga um kransæðasjúkdóma (2). Það er engin þekkt lækning á kransæðasjúkdómum (1) en fyrsta meðferð er gjarnan gjöf lyfja sem minnka súrefnisþörf hjartans. Eftir því sem sjúkdómurinn ágerist getur hins vegar reynst óhjákvæmilegt að sjúklingur fari í aðgerð til að koma á betra blóðflæði til hjartavöðvans. Aðgerðir sem framkvæmdar eru eru kransæðavíkkun, stent ísetning og kransæðahjáveituaðgerð (2).

(1) Ballan, A., Lee, G.. (2007). A Comparative Study of Patient perceived Quality of Life pre and post Coronary Artery Bypass Graft Surgery. Australian Journal of Advanced Nursing, 24(4), 24-8.

(2) Henry, M. M. & Thompson, J. N. (ritstj.) (2005). Clinical Surgery. Edinburgh: Elsevier Limited.

(3) Boon, N. A., Colledge, N. R., Walker, B. R. & Hunter, J. A. A. (ritstj.) (2006). Davidson’s Principles & Practice of Medicineı. Edinburgh: Elsevier Limited.