„Stigbreyting“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Efni eytt Efni bætt við
BiT (spjall | framlög)
m →‎Önnur orð: Ég held að ég fjarlægi þetta bara..
BiT (spjall | framlög)
mEkkert breytingarágrip
Lína 4: Lína 4:
Flest [[lýsingarorð]] stigbreytast. Stigin eru þrjú; '''[[frumstig]]''', '''[[miðstig]]''' og '''[[efsta stig]]'''. Er stigbreytingin '''[[regluleg stigbreyting|regluleg]]''' ef stigin eru öll mynduð af sama stofni; ''rík''ur - ''rík''ari - ''rík''astur. Miðstigið myndast af því að bæta við stofninn ''-ar-'' eða ''-r-'' og þar fyrir aftan endingum [[Veik beyging|veikrar beygingar]] lýsingarorða. Á efsta stigi eru tilsvarandi viðskeyti ''-ast-'' eða ''-st-'' og þar fyrir aftan koma annaðhvort endingar sterkrar eða veikrar beygingar lýsingarorða. Stundum verða hljóðavíxl í stofni lýsingarorða sem stigbreytast reglulega; ''stór - stærri - stærstur'' ; ''djúpur - dýpri - dýpstur''.
Flest [[lýsingarorð]] stigbreytast. Stigin eru þrjú; '''[[frumstig]]''', '''[[miðstig]]''' og '''[[efsta stig]]'''. Er stigbreytingin '''[[regluleg stigbreyting|regluleg]]''' ef stigin eru öll mynduð af sama stofni; ''rík''ur - ''rík''ari - ''rík''astur. Miðstigið myndast af því að bæta við stofninn ''-ar-'' eða ''-r-'' og þar fyrir aftan endingum [[Veik beyging|veikrar beygingar]] lýsingarorða. Á efsta stigi eru tilsvarandi viðskeyti ''-ast-'' eða ''-st-'' og þar fyrir aftan koma annaðhvort endingar sterkrar eða veikrar beygingar lýsingarorða. Stundum verða hljóðavíxl í stofni lýsingarorða sem stigbreytast reglulega; ''stór - stærri - stærstur'' ; ''djúpur - dýpri - dýpstur''.


Stigbreytingin er '''[[óreluleg stigbreyting|óregluleg]]''' ef miðstig og efsta stig myndast af öðrum stofni en frumstig, t.d. ''illur - verri - verstur''.
Stigbreytingin er '''[[óregluleg stigbreyting|óregluleg]]''' ef miðstig og efsta stig myndast af öðrum stofni en frumstig, t.d. ''illur - verri - verstur''.


Af sumum lýsingarorðum vantar frumstigið og eru miðstigið og efsta stigið þá oftast myndum af [[atviksorð]]um og [[forsetning]]um. Flest þessara orða merkja átt, stefnu eða röð í tíma og rúmi. Dæmi; (austur) ''- eystri (austari) - austastur'' ; (aftur) ''- aftari - aftastur'' ; (nær) ''- nærri - næstur''.
Af sumum lýsingarorðum vantar frumstigið og eru miðstigið og efsta stigið þá oftast myndum af [[atviksorð]]um og [[forsetning]]um. Flest þessara orða merkja átt, stefnu eða röð í tíma og rúmi. Dæmi; (austur) ''- eystri (austari) - austastur'' ; (aftur) ''- aftari - aftastur'' ; (nær) ''- nærri - næstur''.
Lína 32: Lína 32:
*''Förum '''inn'''.'' ([[frumstig|fs.]]) ↔ ''Förum '''innar'''.'' ([[miðstig|ms.]]) ↔ ''Förum '''innst'''.'' ([[efsta stig|e.s.]])
*''Förum '''inn'''.'' ([[frumstig|fs.]]) ↔ ''Förum '''innar'''.'' ([[miðstig|ms.]]) ↔ ''Förum '''innst'''.'' ([[efsta stig|e.s.]])


==Sjá einnig==

*[[Óregluleg stigbreyting]]


==Tenglar==
==Tenglar==

Útgáfa síðunnar 1. febrúar 2008 kl. 08:22

Stigbreyting er hugtak í málfræði. Sum orð, nánast eingöngu lýsingarorð og atviksorð, stigbreytast og geta þá komið fyrir í frumstigi, miðstigi og efsta stigi.

Stigbreyting lýsingarorða

Flest lýsingarorð stigbreytast. Stigin eru þrjú; frumstig, miðstig og efsta stig. Er stigbreytingin regluleg ef stigin eru öll mynduð af sama stofni; ríkur - ríkari - ríkastur. Miðstigið myndast af því að bæta við stofninn -ar- eða -r- og þar fyrir aftan endingum veikrar beygingar lýsingarorða. Á efsta stigi eru tilsvarandi viðskeyti -ast- eða -st- og þar fyrir aftan koma annaðhvort endingar sterkrar eða veikrar beygingar lýsingarorða. Stundum verða hljóðavíxl í stofni lýsingarorða sem stigbreytast reglulega; stór - stærri - stærstur ; djúpur - dýpri - dýpstur.

Stigbreytingin er óregluleg ef miðstig og efsta stig myndast af öðrum stofni en frumstig, t.d. illur - verri - verstur.

Af sumum lýsingarorðum vantar frumstigið og eru miðstigið og efsta stigið þá oftast myndum af atviksorðum og forsetningum. Flest þessara orða merkja átt, stefnu eða röð í tíma og rúmi. Dæmi; (austur) - eystri (austari) - austastur ; (aftur) - aftari - aftastur ; (nær) - nærri - næstur.

Sum lýsingarorð stigbreytast ekki og eru óbeygjanleg með öllu, þessi orð enda flest á a eða i. Í stað stigbreytingar má skeyta framan við þau orðunum meira og mest:

  • hugsi
  • aflvana
  • andvaka
  • örgeðja

Nokkur lýsingarorð beygjast í föllum og kynjum en ekki í stigum.

  • nógur
  • miður

Dæmi

  • Þetta er fallegur maður. (fs.) ↔ Þetta er fallegri maður. (ms.) ↔ Þetta er fallegasti maðurinn. (e.s.)

Stigbreyting atviksorða

Flest atviksorð stigbreytast.

Dæmi

  • Honum gekk vel. (fs.) ↔ Honum gekk betur. (ms.) ↔ Honum gekk best. (e.s.)
  • Stelpan gekk hratt. (fs.) ↔ Stelpan gekk hraðar. (ms.) ↔ Stelpan gekk hraðast. (e.s.)
  • Krakkinn hoppaði hátt. (fs.) ↔ Krakkinn hoppaði hærra. (ms.) ↔ Krakkinn hoppaði hæst. (e.s.)
  • Færum okkur aftur. (fs.) ↔ Færum okkur aftar. (ms.) ↔ Færum okkur aftast. (e.s.)
  • Þessi þáttur varir lengi. (fs.) ↔ Þessi þáttur varir lengur. (ms.) ↔ Þessi þáttur varir lengst. (e.s.)
  • Förum inn. (fs.) ↔ Förum innar. (ms.) ↔ Förum innst. (e.s.)

Sjá einnig

Tenglar

  • „Hvernig stigbreytist lýsingarorðið blár?“. Vísindavefurinn.
  • „Ég heyrði því fleygt að það væri ekki málfræðilega rangt að segja "mjúkastur" og "góðastur", heldur væri þetta gömul og úrelt stigbreyting orðanna?“. Vísindavefurinn.
  • Stigbreyting Lýsingarorða Kafli um stigbreytingu lýsingarorða úr bókinni 'Íslensk beygingarfræði' eftir Colin D. Thomson.
  • Bók um íslenska málfræði
Linguistics stub.svg  Þessi málfræðigrein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.