„Stigbreyting“: Munur á milli breytinga
m →Önnur orð: Ég held að ég fjarlægi þetta bara.. |
|||
Lína 32: | Lína 32: | ||
*''Förum '''inn'''.'' ([[frumstig|fs.]]) ↔ ''Förum '''innar'''.'' ([[miðstig|ms.]]) ↔ ''Förum '''innst'''.'' ([[efsta stig|e.s.]]) |
*''Förum '''inn'''.'' ([[frumstig|fs.]]) ↔ ''Förum '''innar'''.'' ([[miðstig|ms.]]) ↔ ''Förum '''innst'''.'' ([[efsta stig|e.s.]]) |
||
==Önnur orð== |
|||
Fornafnið '''ýmis''' er til í efsta stigi fleirtölu, ''Hann las hinar '''ýmsustu''' hugsanir manna.'' Þessi notkun er oft talin óhefðbundin.[http://myndir.timarit.is/400652/djvu/400652_0240_427068_0031.djvu] |
|||
==Tenglar== |
==Tenglar== |
Útgáfa síðunnar 23. desember 2007 kl. 11:20
Stigbreyting er hugtak í málfræði. Sum orð, nánast eingöngu lýsingarorð og atviksorð, stigbreytast og geta þá komið fyrir í frumstigi, miðstigi og efsta stigi.
Stigbreyting lýsingarorða
Flest lýsingarorð stigbreytast. Stigin eru þrjú; frumstig, miðstig og efsta stig. Er stigbreytingin regluleg ef stigin eru öll mynduð af sama stofni; ríkur - ríkari - ríkastur. Miðstigið myndast af því að bæta við stofninn -ar- eða -r- og þar fyrir aftan endingum veikrar beygingar lýsingarorða. Á efsta stigi eru tilsvarandi viðskeyti -ast- eða -st- og þar fyrir aftan koma annaðhvort endingar sterkrar eða veikrar beygingar lýsingarorða. Stundum verða hljóðavíxl í stofni lýsingarorða sem stigbreytast reglulega; stór - stærri - stærstur ; djúpur - dýpri - dýpstur.
Stigbreytingin er óregluleg ef miðstig og efsta stig myndast af öðrum stofni en frumstig, t.d. illur - verri - verstur.
Af sumum lýsingarorðum vantar frumstigið og eru miðstigið og efsta stigið þá oftast myndum af atviksorðum og forsetningum. Flest þessara orða merkja átt, stefnu eða röð í tíma og rúmi. Dæmi; (austur) - eystri (austari) - austastur ; (aftur) - aftari - aftastur ; (nær) - nærri - næstur.
Sum lýsingarorð stigbreytast ekki og eru óbeygjanleg með öllu, þessi orð enda flest á a eða i. Í stað stigbreytingar má skeyta framan við þau orðunum meira og mest:
- hugsi
- aflvana
- andvaka
- örgeðja
Nokkur lýsingarorð beygjast í föllum og kynjum en ekki í stigum.
- nógur
- miður
Dæmi
- Þetta er fallegur maður. (fs.) ↔ Þetta er fallegri maður. (ms.) ↔ Þetta er fallegasti maðurinn. (e.s.)
Stigbreyting atviksorða
Flest atviksorð stigbreytast.
Dæmi
- Honum gekk vel. (fs.) ↔ Honum gekk betur. (ms.) ↔ Honum gekk best. (e.s.)
- Stelpan gekk hratt. (fs.) ↔ Stelpan gekk hraðar. (ms.) ↔ Stelpan gekk hraðast. (e.s.)
- Krakkinn hoppaði hátt. (fs.) ↔ Krakkinn hoppaði hærra. (ms.) ↔ Krakkinn hoppaði hæst. (e.s.)
- Færum okkur aftur. (fs.) ↔ Færum okkur aftar. (ms.) ↔ Færum okkur aftast. (e.s.)
- Þessi þáttur varir lengi. (fs.) ↔ Þessi þáttur varir lengur. (ms.) ↔ Þessi þáttur varir lengst. (e.s.)
- Förum inn. (fs.) ↔ Förum innar. (ms.) ↔ Förum innst. (e.s.)
Tenglar
- „Hvernig stigbreytist lýsingarorðið blár?“. Vísindavefurinn.
- „Ég heyrði því fleygt að það væri ekki málfræðilega rangt að segja "mjúkastur" og "góðastur", heldur væri þetta gömul og úrelt stigbreyting orðanna?“. Vísindavefurinn.
- Stigbreyting Lýsingarorða Kafli um stigbreytingu lýsingarorða úr bókinni 'Íslensk beygingarfræði' eftir Colin D. Thomson.
- Bók um íslenska málfræði