„Stigbreyting“: Munur á milli breytinga
→Stigbreyting lýsingarorða: bætti miður aftur inn, lagfærði umfjöllunina um endingar |
|||
Lína 2: | Lína 2: | ||
==Stigbreyting lýsingarorða== |
==Stigbreyting lýsingarorða== |
||
Flest [[lýsingarorð]] stigbreytast. Stigin eru þrjú; '''[[frumstig]]''', '''[[miðstig]]''' og '''[[efsta stig]]'''. Er stigbreytingin '''regluleg''' ef stigin eru öll mynduð af sama stofni; ''rík''ur - ''rík''ari - ''rík''astur. Miðstigið myndast af því að bæta við stofninn |
Flest [[lýsingarorð]] stigbreytast. Stigin eru þrjú; '''[[frumstig]]''', '''[[miðstig]]''' og '''[[efsta stig]]'''. Er stigbreytingin '''regluleg''' ef stigin eru öll mynduð af sama stofni; ''rík''ur - ''rík''ari - ''rík''astur. Miðstigið myndast af því að bæta við stofninn ''-ar-'' eða ''-r-'' og þar fyrir aftan endingum [[Veik beyging|veikrar beygingar]] lýsingarorða. Á efsta stigi eru tilsvarandi viðskeyti ''-ast-'' eða ''-st-'' og þar fyrir aftan koma annaðhvort endingar sterkrar eða veikrar beygingar lýsingarorða. Stundum verða hljóðavíxl í stofni lýsingarorða sem stigbreytast reglulega; ''stór - stærri - stærstur'' ; ''djúpur - dýpri - dýpstur''. |
||
Stigbreytingin er '''óregluleg''' ef miðstig og efstastig myndast af öðrum stofni en frumstig, t.d. ''illur - verri - verstur''. |
Stigbreytingin er '''óregluleg''' ef miðstig og efstastig myndast af öðrum stofni en frumstig, t.d. ''illur - verri - verstur''. |
||
Lína 8: | Lína 8: | ||
Af sumum lýsingarorðum vantar frumstigið og eru miðstigið og efsta stigið þá oftast myndum af [[atviksorð]]um og [[forsetning]]um. Flest þessara orða merkja átt, stefnu eða röð í tíma og rúmi. Dæmi; (austur) ''- eystri (austari) - austastur'' ; (aftur) ''- aftari - aftastur'' ; (nær) ''- nærri - næstur''. |
Af sumum lýsingarorðum vantar frumstigið og eru miðstigið og efsta stigið þá oftast myndum af [[atviksorð]]um og [[forsetning]]um. Flest þessara orða merkja átt, stefnu eða röð í tíma og rúmi. Dæmi; (austur) ''- eystri (austari) - austastur'' ; (aftur) ''- aftari - aftastur'' ; (nær) ''- nærri - næstur''. |
||
Sum lýsingarorð stigbreytast ekki og eru óbeygjanleg með öllu. Í stað stigbreytingar má skeyta framan við þau orðunum ''meira'' og ''mest'': |
Sum lýsingarorð stigbreytast ekki og eru óbeygjanleg með öllu, þessi orð enda flest á a eða i. Í stað stigbreytingar má skeyta framan við þau orðunum ''meira'' og ''mest'': |
||
* ''hugsi'' |
* ''hugsi'' |
||
* ''aflvana'' |
* ''aflvana'' |
||
* ''andvaka'' |
* ''andvaka'' |
||
* ''örgeðja'' |
* ''örgeðja'' |
||
* ''nógur'' (þetta orð er alls ekki til í öðrum stigum en frumstigi) |
|||
Nokkur lýsingarorð beygjast í föllum og kynjum en ekki í stigum. |
|||
* ''nógur'' |
|||
* ''miður'' |
|||
===Dæmi=== |
===Dæmi=== |
Útgáfa síðunnar 13. desember 2007 kl. 20:13
Stigbreyting er hugtak í málfræði. Sum orð, nánast eingöngu lýsingarorð og atviksorð, stigbreytast og geta þá komið fyrir í frumstigi, miðstigi og efsta stigi.
Stigbreyting lýsingarorða
Flest lýsingarorð stigbreytast. Stigin eru þrjú; frumstig, miðstig og efsta stig. Er stigbreytingin regluleg ef stigin eru öll mynduð af sama stofni; ríkur - ríkari - ríkastur. Miðstigið myndast af því að bæta við stofninn -ar- eða -r- og þar fyrir aftan endingum veikrar beygingar lýsingarorða. Á efsta stigi eru tilsvarandi viðskeyti -ast- eða -st- og þar fyrir aftan koma annaðhvort endingar sterkrar eða veikrar beygingar lýsingarorða. Stundum verða hljóðavíxl í stofni lýsingarorða sem stigbreytast reglulega; stór - stærri - stærstur ; djúpur - dýpri - dýpstur.
Stigbreytingin er óregluleg ef miðstig og efstastig myndast af öðrum stofni en frumstig, t.d. illur - verri - verstur.
Af sumum lýsingarorðum vantar frumstigið og eru miðstigið og efsta stigið þá oftast myndum af atviksorðum og forsetningum. Flest þessara orða merkja átt, stefnu eða röð í tíma og rúmi. Dæmi; (austur) - eystri (austari) - austastur ; (aftur) - aftari - aftastur ; (nær) - nærri - næstur.
Sum lýsingarorð stigbreytast ekki og eru óbeygjanleg með öllu, þessi orð enda flest á a eða i. Í stað stigbreytingar má skeyta framan við þau orðunum meira og mest:
- hugsi
- aflvana
- andvaka
- örgeðja
Nokkur lýsingarorð beygjast í föllum og kynjum en ekki í stigum.
- nógur
- miður
Dæmi
- Þetta er fallegur maður. (fs.) ↔ Þetta er fallegri maður. (ms.) ↔ Þetta er fallegasti maðurinn. (e.s.)
Stigbreyting atviksorða
Flest atviksorð stigbreytast.
Dæmi
- Honum gekk vel. (fs.) ↔ Honum gekk betur. (ms.) ↔ Honum gekk best. (e.s.)
- Stelpan gekk hratt. (fs.) ↔ Stelpan gekk hraðar. (ms.) ↔ Stelpan gekk hraðast. (e.s.)
- Krakkinn hoppaði hátt. (fs.) ↔ Krakkinn hoppaði hærra. (ms.) ↔ Krakkinn hoppaði hæst. (e.s.)
- Færum okkur aftur. (fs.) ↔ Færum okkur aftar. (ms.) ↔ Færum okkur aftast. (e.s.)
- Þessi þáttur varir lengi. (fs.) ↔ Þessi þáttur varir lengur. (ms.) ↔ Þessi þáttur varir lengst. (e.s.)
- Förum inn. (fs.) ↔ Förum innar. (ms.) ↔ Förum innst. (e.s.)
Önnur orð
Fornafnið ýmis er til í efsta stigi fleirtölu, Hann las hinar ýmsustu hugsanir manna. Þessi notkun er oft talin óhefðbundin.[1]
Tenglar
- „Hvernig stigbreytist lýsingarorðið blár?“. Vísindavefurinn.
- „Ég heyrði því fleygt að það væri ekki málfræðilega rangt að segja "mjúkastur" og "góðastur", heldur væri þetta gömul og úrelt stigbreyting orðanna?“. Vísindavefurinn.
- Stigbreyting Lýsingarorða Kafli um stigbreytingu lýsingarorða úr bókinni 'Íslensk beygingarfræði' eftir Colin D. Thomson.
- Bók um íslenska málfræði