„Stigbreyting“: Munur á milli breytinga
ekkert dót hérna lengur (vonandi) -- svo er orðið ýmis oft stigbreytt |
→Stigbreyting lýsingarorða: lagfærði og fjarlægði vafasöm orð úr listanum |
||
Lína 1: | Lína 1: | ||
'''Stigbreyting''' er hugtak í [[málfræði]]. Sum orð, nánast eingöngu [[lýsingarorð]] og [[atviksorð]], stigbreytast og geta þá komið fyrir í [[frumstig]]i, [[miðstig]]i og [[efsta stig]]i. |
'''Stigbreyting''' er hugtak í [[málfræði]]. Sum orð, nánast eingöngu [[lýsingarorð]] og [[atviksorð]], stigbreytast og geta þá komið fyrir í [[frumstig]]i, [[miðstig]]i og [[efsta stig]]i. |
||
== |
==Stigbreyting lýsingarorða== |
||
Flest [[lýsingarorð]] stigbreytast. Stigin eru þrjú; '''[[frumstig]]''', '''[[miðstig]]''' og '''[[efsta stig]]'''. Er stigbreytingin '''regluleg''' ef stigin eru öll mynduð af sama stofni; ''rík''ur - ''rík''ari - ''rík''astur. Miðstigið myndast af því að bæta við stofninn endingunum ''-ari'' eða ''-ri'' (í [[karlkyn|kk.]] og [[kvenkyn|kvk.]]) ''-ara'' eða ''-ra'' (í [[hvorugkyn|hk.]]). Á efsta stigi eru tilsvarandi endingar ''-astur'' eða ''-stur'' (í [[karlkyn|kk.]]), ''-ust'' eða ''-st'' (í [[kvenkyn|kvk.]]) og ''-ast'' eða ''-st'' (í [[hvorugkyn|hk.]]). Stundum verða hljóðavíxl í stofni lýsingarorða sem stigbreytast reglulega; ''stór - stærri - stærstur'' ; ''djúpur - dýpri - dýpstur''. |
Flest [[lýsingarorð]] stigbreytast. Stigin eru þrjú; '''[[frumstig]]''', '''[[miðstig]]''' og '''[[efsta stig]]'''. Er stigbreytingin '''regluleg''' ef stigin eru öll mynduð af sama stofni; ''rík''ur - ''rík''ari - ''rík''astur. Miðstigið myndast af því að bæta við stofninn endingunum ''-ari'' eða ''-ri'' (í [[karlkyn|kk.]] og [[kvenkyn|kvk.]]) ''-ara'' eða ''-ra'' (í [[hvorugkyn|hk.]]). Á efsta stigi eru tilsvarandi endingar ''-astur'' eða ''-stur'' (í [[karlkyn|kk.]]), ''-ust'' eða ''-st'' (í [[kvenkyn|kvk.]]) og ''-ast'' eða ''-st'' (í [[hvorugkyn|hk.]]). Stundum verða hljóðavíxl í stofni lýsingarorða sem stigbreytast reglulega; ''stór - stærri - stærstur'' ; ''djúpur - dýpri - dýpstur''. |
||
Lína 8: | Lína 8: | ||
Af sumum lýsingarorðum vantar frumstigið og eru miðstigið og efsta stigið þá oftast myndum af [[atviksorð]]um og [[forsetning]]um. Flest þessara orða merkja átt, stefnu eða röð í tíma og rúmi. Dæmi; (austur) ''- eystri (austari) - austastur'' ; (aftur) ''- aftari - aftastur'' ; (nær) ''- nærri - næstur''. |
Af sumum lýsingarorðum vantar frumstigið og eru miðstigið og efsta stigið þá oftast myndum af [[atviksorð]]um og [[forsetning]]um. Flest þessara orða merkja átt, stefnu eða röð í tíma og rúmi. Dæmi; (austur) ''- eystri (austari) - austastur'' ; (aftur) ''- aftari - aftastur'' ; (nær) ''- nærri - næstur''. |
||
Sum lýsingarorð stigbreytast ekki og eru óbeygjanleg með öllu |
Sum lýsingarorð stigbreytast ekki og eru óbeygjanleg með öllu. Í stað stigbreytingar má skeyta framan við þau orðunum ''meira'' og ''mest'': |
||
* ''hugsi'' |
* ''hugsi'' |
||
* ''aflvana'' |
* ''aflvana'' |
||
* ''andvaka'' |
* ''andvaka'' |
||
* ''örgeðja'' |
* ''örgeðja'' |
||
* ''dauður'' |
|||
* ''miður'' |
|||
* ''nógur'' |
|||
===Dæmi=== |
===Dæmi=== |
Útgáfa síðunnar 13. desember 2007 kl. 03:43
Stigbreyting er hugtak í málfræði. Sum orð, nánast eingöngu lýsingarorð og atviksorð, stigbreytast og geta þá komið fyrir í frumstigi, miðstigi og efsta stigi.
Stigbreyting lýsingarorða
Flest lýsingarorð stigbreytast. Stigin eru þrjú; frumstig, miðstig og efsta stig. Er stigbreytingin regluleg ef stigin eru öll mynduð af sama stofni; ríkur - ríkari - ríkastur. Miðstigið myndast af því að bæta við stofninn endingunum -ari eða -ri (í kk. og kvk.) -ara eða -ra (í hk.). Á efsta stigi eru tilsvarandi endingar -astur eða -stur (í kk.), -ust eða -st (í kvk.) og -ast eða -st (í hk.). Stundum verða hljóðavíxl í stofni lýsingarorða sem stigbreytast reglulega; stór - stærri - stærstur ; djúpur - dýpri - dýpstur.
Stigbreytingin er óregluleg ef miðstig og efstastig myndast af öðrum stofni en frumstig, t.d. illur - verri - verstur.
Af sumum lýsingarorðum vantar frumstigið og eru miðstigið og efsta stigið þá oftast myndum af atviksorðum og forsetningum. Flest þessara orða merkja átt, stefnu eða röð í tíma og rúmi. Dæmi; (austur) - eystri (austari) - austastur ; (aftur) - aftari - aftastur ; (nær) - nærri - næstur.
Sum lýsingarorð stigbreytast ekki og eru óbeygjanleg með öllu. Í stað stigbreytingar má skeyta framan við þau orðunum meira og mest:
- hugsi
- aflvana
- andvaka
- örgeðja
Dæmi
- Þetta er fallegur maður. (fs.) ↔ Þeta er fallegri maður. (ms.) ↔ Þetta er fallegasti maðurinn. (e.s.) (taka skal eftir að viðskeytta greininum var bætt við orðið "maður" í efsta stigi, vegna þess að það er bara einn maður sem er "fallegastur")
Stigbreyting atviksorða
Flest atviksorð stigbreytast.
Dæmi
- Honum gekk vel. (fs.) ↔ Honum gekk betur. (ms.) ↔ Honum gekk best. (e.s.)
- Stelpan gekk hratt. (fs.) ↔ Stelpan gekk hraðar. (ms.) ↔ Stelpan gekk hraðast. (e.s.)
- Krakkinn hoppaði hátt. (fs.) ↔ Krakkinn hoppaði hærra. (ms.) ↔ Krakkinn hoppaði hæst. (e.s.)
- Færum okkur aftur. (fs.) ↔ Færum okkur aftar. (ms.) ↔ Færum okkur aftast. (e.s.)
- Þessi þáttur varir lengi. (fs.) ↔ Þessi þáttur varir lengur. (ms.) ↔ Þessi þáttur varir lengst. (e.s.)
- Förum inn. (fs.) ↔ Förum innar. (ms.) ↔ Förum innst. (e.s.)
Önnur orð
Fornafnið ýmis er til í efsta stigi fleirtölu, Hann las hinar ýmsustu hugsanir manna. Þessi notkun er oft talin óhefðbundin.[1]
Tenglar
- „Hvernig stigbreytist lýsingarorðið blár?“. Vísindavefurinn.
- „Ég heyrði því fleygt að það væri ekki málfræðilega rangt að segja "mjúkastur" og "góðastur", heldur væri þetta gömul og úrelt stigbreyting orðanna?“. Vísindavefurinn.
- Stigbreyting Lýsingarorða Kafli um stigbreytingu lýsingarorða úr bókinni 'Íslensk beygingarfræði' eftir Colin D. Thomson.