„Stigbreyting“: Munur á milli breytinga
mEkkert breytingarágrip |
ekkert dót hérna lengur (vonandi) -- svo er orðið ýmis oft stigbreytt |
||
Lína 1: | Lína 1: | ||
'''Stigbreyting''' |
'''Stigbreyting''' er hugtak í [[málfræði]]. Sum orð, nánast eingöngu [[lýsingarorð]] og [[atviksorð]], stigbreytast og geta þá komið fyrir í [[frumstig]]i, [[miðstig]]i og [[efsta stig]]i. |
||
==Stirbreyting lýsingarorða== |
==Stirbreyting lýsingarorða== |
||
Lína 30: | Lína 30: | ||
*''Þessi þáttur varir '''lengi'''.'' ([[frumstig|fs.]]) ↔ ''Þessi þáttur varir '''lengur'''.'' ([[miðstig|ms.]]) ↔ ''Þessi þáttur varir '''lengst'''.'' ([[efsta stig|e.s.]]) |
*''Þessi þáttur varir '''lengi'''.'' ([[frumstig|fs.]]) ↔ ''Þessi þáttur varir '''lengur'''.'' ([[miðstig|ms.]]) ↔ ''Þessi þáttur varir '''lengst'''.'' ([[efsta stig|e.s.]]) |
||
*''Förum '''inn'''.'' ([[frumstig|fs.]]) ↔ ''Förum '''innar'''.'' ([[miðstig|ms.]]) ↔ ''Förum '''innst'''.'' ([[efsta stig|e.s.]]) |
*''Förum '''inn'''.'' ([[frumstig|fs.]]) ↔ ''Förum '''innar'''.'' ([[miðstig|ms.]]) ↔ ''Förum '''innst'''.'' ([[efsta stig|e.s.]]) |
||
==Önnur orð== |
|||
Fornafnið '''ýmis''' er til í efsta stigi fleirtölu, ''Hann las hinar '''ýmsustu''' hugsanir manna.'' Þessi notkun er oft talin óhefðbundin.[http://myndir.timarit.is/400652/djvu/400652_0240_427068_0031.djvu] |
|||
==Tenglar== |
==Tenglar== |
Útgáfa síðunnar 13. desember 2007 kl. 02:37
Stigbreyting er hugtak í málfræði. Sum orð, nánast eingöngu lýsingarorð og atviksorð, stigbreytast og geta þá komið fyrir í frumstigi, miðstigi og efsta stigi.
Stirbreyting lýsingarorða
Flest lýsingarorð stigbreytast. Stigin eru þrjú; frumstig, miðstig og efsta stig. Er stigbreytingin regluleg ef stigin eru öll mynduð af sama stofni; ríkur - ríkari - ríkastur. Miðstigið myndast af því að bæta við stofninn endingunum -ari eða -ri (í kk. og kvk.) -ara eða -ra (í hk.). Á efsta stigi eru tilsvarandi endingar -astur eða -stur (í kk.), -ust eða -st (í kvk.) og -ast eða -st (í hk.). Stundum verða hljóðavíxl í stofni lýsingarorða sem stigbreytast reglulega; stór - stærri - stærstur ; djúpur - dýpri - dýpstur.
Stigbreytingin er óregluleg ef miðstig og efstastig myndast af öðrum stofni en frumstig, t.d. illur - verri - verstur.
Af sumum lýsingarorðum vantar frumstigið og eru miðstigið og efsta stigið þá oftast myndum af atviksorðum og forsetningum. Flest þessara orða merkja átt, stefnu eða röð í tíma og rúmi. Dæmi; (austur) - eystri (austari) - austastur ; (aftur) - aftari - aftastur ; (nær) - nærri - næstur.
Sum lýsingarorð stigbreytast ekki og eru óbeygjanleg með öllu (sýna má stig þeirra með því að skeyta framan við orðunum meir og mest):
- hugsi
- aflvana
- andvaka
- örgeðja
- dauður
- miður
- nógur
Dæmi
- Þetta er fallegur maður. (fs.) ↔ Þeta er fallegri maður. (ms.) ↔ Þetta er fallegasti maðurinn. (e.s.) (taka skal eftir að viðskeytta greininum var bætt við orðið "maður" í efsta stigi, vegna þess að það er bara einn maður sem er "fallegastur")
Stigbreyting atviksorða
Flest atviksorð stigbreytast.
Dæmi
- Honum gekk vel. (fs.) ↔ Honum gekk betur. (ms.) ↔ Honum gekk best. (e.s.)
- Stelpan gekk hratt. (fs.) ↔ Stelpan gekk hraðar. (ms.) ↔ Stelpan gekk hraðast. (e.s.)
- Krakkinn hoppaði hátt. (fs.) ↔ Krakkinn hoppaði hærra. (ms.) ↔ Krakkinn hoppaði hæst. (e.s.)
- Færum okkur aftur. (fs.) ↔ Færum okkur aftar. (ms.) ↔ Færum okkur aftast. (e.s.)
- Þessi þáttur varir lengi. (fs.) ↔ Þessi þáttur varir lengur. (ms.) ↔ Þessi þáttur varir lengst. (e.s.)
- Förum inn. (fs.) ↔ Förum innar. (ms.) ↔ Förum innst. (e.s.)
Önnur orð
Fornafnið ýmis er til í efsta stigi fleirtölu, Hann las hinar ýmsustu hugsanir manna. Þessi notkun er oft talin óhefðbundin.[1]
Tenglar
- „Hvernig stigbreytist lýsingarorðið blár?“. Vísindavefurinn.
- „Ég heyrði því fleygt að það væri ekki málfræðilega rangt að segja "mjúkastur" og "góðastur", heldur væri þetta gömul og úrelt stigbreyting orðanna?“. Vísindavefurinn.
- Stigbreyting Lýsingarorða Kafli um stigbreytingu lýsingarorða úr bókinni 'Íslensk beygingarfræði' eftir Colin D. Thomson.