Stigbreyting

Stigbreyting dót sem hendir lýsingarorð og atviksorð. Stigbreytingar skiptast upp í frumstig, miðstig og efsta stig.

Stirbreyting lýsingarorða

Flest lýsingarorð stigbreytast. Stigin eru þrjú; frumstig, miðstig og efsta stig. Er stigbreytingin regluleg ef stigin eru öll mynduð af sama stofni; ríkur - ríkari - ríkastur. Miðstigið myndast af því að bæta við stofninn endingunum -ari eða -ri (í kk. og kvk.) -ara eða -ra (í hk.). Á efsta stigi eru tilsvarandi endingar -astur eða -stur (í kk.), -ust eða -st (í kvk.) og -ast eða -st (í hk.). Stundum verða hljóðavíxl í stofni lýsingarorða sem stigbreytast reglulega; stór - stærri - stærstur ; djúpur - dýpri - dýpstur.

Stigbreytingin er óregluleg ef miðstig og efstastig myndast af öðrum stofni en frumstig, t.d. illur - verri - verstur.

Af sumum lýsingarorðum vantar frumstigið og eru miðstigið og efsta stigið þá oftast myndum af atviksorðum og forsetningum. Flest þessara orða merkja átt, stefnu eða röð í tíma og rúmi. Dæmi; (austur) - eystri (austari) - austastur ; (aftur) - aftari - aftastur ; (nær) - nærri - næstur.

Sum lýsingarorð stigbreytast ekki og eru óbeygjanleg með öllu (sýna má stig þeirra með því að skeyta framan við orðunum meir og mest):

• hugsi
• aflvana
• andvaka
• örgeðja
• dauður
• miður
• nógur

Dæmi

• Þetta er fallegur maður. (fs.) ↔ Þeta er fallegri maður. (ms.) ↔ Þetta er fallegasti maðurinn. (e.s.) (taka skal eftir að viðskeytta greininum var bætt við orðið "maður" í efsta stigi, vegna þess að það er bara einn maður sem er "fallegastur")

Stigbreyting atviksorða

Flest atviksorð stigbreytast.

Dæmi

• Honum gekk vel. (fs.) ↔ Honum gekk betur. (ms.) ↔ Honum gekk best. (e.s.)
• Stelpan gekk hratt. (fs.) ↔ Stelpan gekk hraðar. (ms.) ↔ Stelpan gekk hraðast. (e.s.)
• Krakkinn hoppaði hátt. (fs.) ↔ Krakkinn hoppaði hærra. (ms.) ↔ Krakkinn hoppaði hæst. (e.s.)
• Færum okkur aftur. (fs.) ↔ Færum okkur aftar. (ms.) ↔ Færum okkur aftast. (e.s.)
• Þessi þáttur varir lengi. (fs.) ↔ Þessi þáttur varir lengur. (ms.) ↔ Þessi þáttur varir lengst. (e.s.)
• Förum inn. (fs.) ↔ Förum innar. (ms.) ↔ Förum innst. (e.s.)

Tenglar

• „Hvernig stigbreytist lýsingarorðið blár?“. Vísindavefurinn.
• „Ég heyrði því fleygt að það væri ekki málfræðilega rangt að segja "mjúkastur" og "góðastur", heldur væri þetta gömul og úrelt stigbreyting orðanna?“. Vísindavefurinn.
• Stigbreyting Lýsingarorða Kafli um stigbreytingu lýsingarorða úr bókinni 'Íslensk beygingarfræði' eftir Colin D. Thomson.

  Þessi málfræðigrein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.