„Íslensk málfræði“: Munur á milli breytinga
Ekkert breytingarágrip |
Ekkert breytingarágrip |
||
| Lína 1: | Lína 1: | ||
'''Íslensk málfræði''' nær yfir allar þær reglur í [[íslenska|íslensku]] sem gilda um uppbyggingu [[orð]]a, [[orðasamband]]a og [[setning]]a. Á Íslandi er hefð fyrir [[forskriftarmálfræði]], þar sem reglur eru lagðar fram og þær kenndar sem „rétt mál“, en meðal málfræðinga er [[lýsandi málfræði]] ríkjandi. Í lýsandi málfræði er leitast við að gera grein fyrir málinu eins og það er notað í dag. Þar af leiðandi teljast fyrirbæri svo sem [[þágufallssýki]] til viðurkenndra tilbrigða en ekki er litið á þau sem „rangt mál“. |
|||
{{hreingera|Vantar að gera íslenskri málfræði greinargóð skil}} |
|||
Íslenska er [[beygingamál]] með fjórum [[fall (málfræði)|föllum]]: [[nefnifall]]i, [[þolfall]]i, [[þágufall]]i og [[eignarfall]]i. Í íslensku geta [[nafnorð]] haft eitt af þremur [[Kyn (málfræði)|málfræðilegum kynjum]]: [[Karlkyn (málfræði)|karlkyn]], [[Kvenkyn (málfræði)|kvenkyn]] eða [[hvorugkyn]]. Nafnorð, [[Fornafn|fornöfn]] og [[lýsingarorð]] beygjast í falli og [[Tala (málfræði)|tölu]] (annaðhvort [[Eintala|eintölu]] eða [[Fleirtala|fleirtölu]]). [[Lýsingarorð]] hafa bæði [[Sterk beyging|sterka]] og [[Veik beyging|veika]] beygingu og [[Stigbreyting|stigbreytast]] ([[frumstig]], [[Miðstig (málfræði)|miðstig]], [[efsta stig]]). |
|||
Sagnir beygjast eftir [[Persóna (málfræði)|persónu]] (fyrstu, annarri eða þriðju), tölu (eintölu eða fleirtölu), [[Tíðbeyging sagna|tíð]] (nútíð eða þátíð), [[Hættir sagna|hætti]] ([[Framsöguháttur|framsöguhætti]] eða [[Viðtengingarháttur|viðtengingarhætti]]) og [[Sagnmyndir|mynd]] ([[germynd]] og [[miðmynd]]). Með [[Hjálparsögn|hjálparsögnum]] má mynda önnur [[horf]] og myndir svo sem [[dvalarhorf]], [[lokið horf]] og [[þolmynd]]. |
|||
==Saga fræðilegrar umfjöllunar== |
==Saga fræðilegrar umfjöllunar== |
||
Fyrsta skriflega umfjöllunin um |
Fyrsta skriflega umfjöllunin um íslenska málfræði sem vitað er um er [[Fyrsta málfræðiritgerðin]]. Fyrsta málfræðiritið sem gefið var út á prentuðu formi var ''[[Grammatica Islandica rudimenta]]'' (sem er [[latína]] og þýðir „grunnkennsla í íslenskri málfræði“) sem er oft stytt í ''Rudimenta'' eftir [[Runólfur Jónsson|Runólf Jónsson]] ([[latína|latínu]]: ''Runolphus Jonae'') sem kom út árið [[1651]] og var prentað í [[Oxford]] árið [[1689]]. Fyrsta forníslenska orðabókin var ''[[Specimen lexici runici]]'' prentuð [[1650]]. Fyrsta orðabók nútímaíslensku var ''[[Lexicon Islandicum]]'' eftir Guðmund Andrésson. |
||
==Reglur== |
==Reglur== |
||
Útgáfa síðunnar 1. apríl 2021 kl. 11:19
Íslensk málfræði nær yfir allar þær reglur í íslensku sem gilda um uppbyggingu orða, orðasambanda og setninga. Á Íslandi er hefð fyrir forskriftarmálfræði, þar sem reglur eru lagðar fram og þær kenndar sem „rétt mál“, en meðal málfræðinga er lýsandi málfræði ríkjandi. Í lýsandi málfræði er leitast við að gera grein fyrir málinu eins og það er notað í dag. Þar af leiðandi teljast fyrirbæri svo sem þágufallssýki til viðurkenndra tilbrigða en ekki er litið á þau sem „rangt mál“.
Íslenska er beygingamál með fjórum föllum: nefnifalli, þolfalli, þágufalli og eignarfalli. Í íslensku geta nafnorð haft eitt af þremur málfræðilegum kynjum: karlkyn, kvenkyn eða hvorugkyn. Nafnorð, fornöfn og lýsingarorð beygjast í falli og tölu (annaðhvort eintölu eða fleirtölu). Lýsingarorð hafa bæði sterka og veika beygingu og stigbreytast (frumstig, miðstig, efsta stig).
Sagnir beygjast eftir persónu (fyrstu, annarri eða þriðju), tölu (eintölu eða fleirtölu), tíð (nútíð eða þátíð), hætti (framsöguhætti eða viðtengingarhætti) og mynd (germynd og miðmynd). Með hjálparsögnum má mynda önnur horf og myndir svo sem dvalarhorf, lokið horf og þolmynd.
Saga fræðilegrar umfjöllunar
Fyrsta skriflega umfjöllunin um íslenska málfræði sem vitað er um er Fyrsta málfræðiritgerðin. Fyrsta málfræðiritið sem gefið var út á prentuðu formi var Grammatica Islandica rudimenta (sem er latína og þýðir „grunnkennsla í íslenskri málfræði“) sem er oft stytt í Rudimenta eftir Runólf Jónsson (latínu: Runolphus Jonae) sem kom út árið 1651 og var prentað í Oxford árið 1689. Fyrsta forníslenska orðabókin var Specimen lexici runici prentuð 1650. Fyrsta orðabók nútímaíslensku var Lexicon Islandicum eftir Guðmund Andrésson.