„Geldingadalir“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Efni eytt Efni bætt við
Ekkert breytingarágrip
Lína 18: Lína 18:
}
}
</mapframe>
</mapframe>
'''Geldingadalir''' eru djúpir dalir með breiðri grasflöt á [[Reykjanesskagi|Reykjanesskaga]], nálægt [[Fagradalsfjall á Reykjanesskaga|Fagradalsfjalli]]. Þar var þúst eða dys á flötinni (fyrir eldgos) og er sagt að þar sé [[Ísólfur á Skála]] grafinn, en sagan segir að hann hafi látið dysja sig í dalnum þar sem sauðir hans undu hags sínum svo vel.<ref>{{Vefheimild|url=https://www.vf.is/adsent/sudurnes---utivistarperla|titill=Suðurnes - Útivistarperla|höfundur=Víkurfréttir|útgefandi=Víkurfréttir|mánuður=apríl|ár=2002|mánuðurskoðað=mars|árskoðað=2021|safnár=2002}}</ref> Í Geldingadölum hélt Ísólfur geldingum sínum<ref>{{Vefheimild|url=https://nafnid.arnastofnun.is/media/uploads/2500%20Gullbringus%C3%BDsla/2501%20Grindav%C3%ADkurhreppur/PDF/Hraun.%20Loftur%20J%C3%B3nsson%20(merkt).pdf|titill=Hraun|höfundur=Loftur Jónsson|útgefandi=ÖRNEFNASTOFNUN|mánuður=október|ár=2019|mánuðurskoðað=mars|árskoðað=2021|safnár=2019|tilvitnun=Þar norður af eru Geldingadalir (102). Smádalkvosir grónar nokkuð. Þar er sagt að Ísólfur, fyrsti ábúandi á Ísólfsskála, sé grafinn og hafi hann viljað láta grafa sig þar sem geldingarnir hans höfðu það best.}}</ref> sem í nútímamáli er kallað geldfé<ref>{{Vefheimild|url=https://www.ruv.is/frett/ovaentur-saudburdur|titill=Óvæntur sauðburður|höfundur=RUV|útgefandi=RUV|mánuður=sept|ár=2010|mánuðurskoðað=mars|árskoðað=2021|safnár=2010|tilvitnun=«Bóndinn á Finnbogastöðum segist hafa sett ána Tinnu út í vor ásamt öðru geldfé en reyndar hafi hrútum verið sleppt út um sama leyti. Tinna var augljóslega ekki dauð úr öllum æðum og bera lömbin tvö því glöggt vitni. »}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.visindavefur.is/svar.php?id=55761|title=Af hverju kallast Fimmvörðuháls þessu nafni?|website=Vísindavefurinn|language=is|access-date=2021-03-24}}</ref> Vildi hann vera grafinn, þar sem geldingarnir hans hefðu það best.<ref>{{Vefheimild|url=https://ferlir.is/grindavik-alagablettir-og-thjodsogur-3/|titill=Geldingadalur: Grindavík – álagablettir og þjóðsögur|höfundur=FErðahóp Rannsóknardeildar Lögreglunnar Í Reykjavík|útgefandi=FERLIR|mánuður=mars|ár=2021|mánuðurskoðað=mars|árskoðað=2021|safnár=2021|tilvitnun=«Á austanverðu Fagradalsfjalli er hóll, sem heitir Stórhóll, rétt vestur af Nátthagaskarði. Norður af honum er laut og svo djúpir dalir með grasflöt, nefndir Geldingadalir. Þar er þúst á flöt, og er sagt, að þar sé Ísólfur á Skála grafinn. Vildi hann vera grafinn, þar sem geldingarnir hans hefðu það bezt.»}}</ref> Dalurinn dregur þvi nafn sitt af þeirri tilhögun sauðfjárbænda að halda geldfé aðskidlu frá ám með [[Lamb|lömb]] vegna mjólkurinnar. Ærnar voru mjólkaðar við [[fráfærur]] og þá var mikilvægt að eyða ekki tíma og orku í geldfé því það mjólkar ekki. Í Jónsbók var ákvæði um að geldur peningur skyldi vera farinn úr heimahögum þegar tveir mánuðir væru liðnir af sumri og ekki mátti reka fé aftur heim fyrir tvímánuð (síðustu viku í ágúst) en í réttarbót Eiríks konungs Magnússonar frá 1294 var því breytt þannig að hreppsstjórnarmenn ákváðu hvenær fé yrði rekið á fjall og heim eftir því sem hentaði. <ref>Jónas Jónsson, Landbúnaðarsaga Íslands, 3. bindi, bls. 12, Skrudda, 2013</ref>
'''Geldingadalir''' eru djúpir dalir með breiðri grasflöt á [[Reykjanesskagi|Reykjanesskaga]], nálægt [[Fagradalsfjall á Reykjanesskaga|Fagradalsfjalli]]. Þar var þúst eða dys á flötinni (fyrir eldgos) og er sagt að þar sé [[Ísólfur á Skála]] grafinn, en sagan segir að hann hafi látið dysja sig í dalnum þar sem sauðir hans undu hags sínum svo vel.<ref>{{Vefheimild|url=https://www.vf.is/adsent/sudurnes---utivistarperla|titill=Suðurnes - Útivistarperla|höfundur=Víkurfréttir|útgefandi=Víkurfréttir|mánuður=apríl|ár=2002|mánuðurskoðað=mars|árskoðað=2021|safnár=2002}}</ref> Í Geldingadölum hélt Ísólfur geldingum sínum<ref>{{Vefheimild|url=https://nafnid.arnastofnun.is/media/uploads/2500%20Gullbringus%C3%BDsla/2501%20Grindav%C3%ADkurhreppur/PDF/Hraun.%20Loftur%20J%C3%B3nsson%20(merkt).pdf|titill=Hraun|höfundur=Loftur Jónsson|útgefandi=ÖRNEFNASTOFNUN|mánuður=október|ár=2019|mánuðurskoðað=mars|árskoðað=2021|safnár=2019|tilvitnun=Þar norður af eru Geldingadalir (102). Smádalkvosir grónar nokkuð. Þar er sagt að Ísólfur, fyrsti ábúandi á Ísólfsskála, sé grafinn og hafi hann viljað láta grafa sig þar sem geldingarnir hans höfðu það best.}}</ref> sem í nútímamáli er kallað geldfé<ref>{{Vefheimild|url=https://www.ruv.is/frett/ovaentur-saudburdur|titill=Óvæntur sauðburður|höfundur=RUV|útgefandi=RUV|mánuður=sept|ár=2010|mánuðurskoðað=mars|árskoðað=2021|safnár=2010|tilvitnun=«Bóndinn á Finnbogastöðum segist hafa sett ána Tinnu út í vor ásamt öðru geldfé en reyndar hafi hrútum verið sleppt út um sama leyti. Tinna var augljóslega ekki dauð úr öllum æðum og bera lömbin tvö því glöggt vitni. »}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.visindavefur.is/svar.php?id=55761|title=Af hverju kallast Fimmvörðuháls þessu nafni?|website=Vísindavefurinn|language=is|access-date=2021-03-24}}</ref> Vildi hann vera grafinn, þar sem geldingarnir hans hefðu það best.<ref>{{Vefheimild|url=https://ferlir.is/grindavik-alagablettir-og-thjodsogur-3/|titill=Geldingadalur: Grindavík – álagablettir og þjóðsögur|höfundur=FErðahóp Rannsóknardeildar Lögreglunnar Í Reykjavík|útgefandi=FERLIR|mánuður=mars|ár=2021|mánuðurskoðað=mars|árskoðað=2021|safnár=2021|tilvitnun=«Á austanverðu Fagradalsfjalli er hóll, sem heitir Stórhóll, rétt vestur af Nátthagaskarði. Norður af honum er laut og svo djúpir dalir með grasflöt, nefndir Geldingadalir. Þar er þúst á flöt, og er sagt, að þar sé Ísólfur á Skála grafinn. Vildi hann vera grafinn, þar sem geldingarnir hans hefðu það bezt.»}}</ref> Athugun [[Minjastofnun|minjastofnunar]] leiddi í ljós að enginn sé grafinn í dalnum.<ref>{{vefheimild |titill=Engin ummerki um dys í Geldingadölum |url=https://www.ruv.is/frett/2021/03/22/engin-ummerki-um-dys-i-geldingadolum |ritverk=RÚV |tungumál=is}}</ref> Dalurinn dregur þvi nafn sitt af þeirri tilhögun sauðfjárbænda að halda geldfé aðskidlu frá ám með [[Lamb|lömb]] vegna mjólkurinnar. Ærnar voru mjólkaðar við [[fráfærur]] og þá var mikilvægt að eyða ekki tíma og orku í geldfé því það mjólkar ekki. Í Jónsbók var ákvæði um að geldur peningur skyldi vera farinn úr heimahögum þegar tveir mánuðir væru liðnir af sumri og ekki mátti reka fé aftur heim fyrir tvímánuð (síðustu viku í ágúst) en í réttarbót Eiríks konungs Magnússonar frá 1294 var því breytt þannig að hreppsstjórnarmenn ákváðu hvenær fé yrði rekið á fjall og heim eftir því sem hentaði. <ref>Jónas Jónsson, Landbúnaðarsaga Íslands, 3. bindi, bls. 12, Skrudda, 2013</ref>


Að kvöldi [[19. mars]] árið [[2021]] hófst eldgos úr stuttri sprungu í dölunum, fyrsta eldgosið á Reykjanesskaga í 800 ár.
Að kvöldi [[19. mars]] árið [[2021]] hófst eldgos úr stuttri sprungu í dölunum, fyrsta eldgosið á Reykjanesskaga í 800 ár.

Útgáfa síðunnar 31. mars 2021 kl. 21:12

Má ekki rugla saman við hina ýmsu staði sem nefndir eru Geldingadalur (eintala) og eru víða um land.
Map

Geldingadalir eru djúpir dalir með breiðri grasflöt á Reykjanesskaga, nálægt Fagradalsfjalli. Þar var þúst eða dys á flötinni (fyrir eldgos) og er sagt að þar sé Ísólfur á Skála grafinn, en sagan segir að hann hafi látið dysja sig í dalnum þar sem sauðir hans undu hags sínum svo vel.[1] Í Geldingadölum hélt Ísólfur geldingum sínum[2] sem í nútímamáli er kallað geldfé[3] [4] Vildi hann vera grafinn, þar sem geldingarnir hans hefðu það best.[5] Athugun minjastofnunar leiddi í ljós að enginn sé grafinn í dalnum.[6] Dalurinn dregur þvi nafn sitt af þeirri tilhögun sauðfjárbænda að halda geldfé aðskidlu frá ám með lömb vegna mjólkurinnar. Ærnar voru mjólkaðar við fráfærur og þá var mikilvægt að eyða ekki tíma og orku í geldfé því það mjólkar ekki. Í Jónsbók var ákvæði um að geldur peningur skyldi vera farinn úr heimahögum þegar tveir mánuðir væru liðnir af sumri og ekki mátti reka fé aftur heim fyrir tvímánuð (síðustu viku í ágúst) en í réttarbót Eiríks konungs Magnússonar frá 1294 var því breytt þannig að hreppsstjórnarmenn ákváðu hvenær fé yrði rekið á fjall og heim eftir því sem hentaði. [7]

Að kvöldi 19. mars árið 2021 hófst eldgos úr stuttri sprungu í dölunum, fyrsta eldgosið á Reykjanesskaga í 800 ár.

Tenglar

Tilvísanir

  1. Víkurfréttir (apríl 2002). „Suðurnes - Útivistarperla“. Víkurfréttir. Sótt mars 2021.
  2. Loftur Jónsson (október 2019). „Hraun“ (PDF). ÖRNEFNASTOFNUN. Sótt mars 2021. „Þar norður af eru Geldingadalir (102). Smádalkvosir grónar nokkuð. Þar er sagt að Ísólfur, fyrsti ábúandi á Ísólfsskála, sé grafinn og hafi hann viljað láta grafa sig þar sem geldingarnir hans höfðu það best.“
  3. RUV (sept 2010). „Óvæntur sauðburður“. RUV. Sótt mars 2021. „«Bóndinn á Finnbogastöðum segist hafa sett ána Tinnu út í vor ásamt öðru geldfé en reyndar hafi hrútum verið sleppt út um sama leyti. Tinna var augljóslega ekki dauð úr öllum æðum og bera lömbin tvö því glöggt vitni. »“
  4. „Af hverju kallast Fimmvörðuháls þessu nafni?“. Vísindavefurinn. Sótt 24. mars 2021.
  5. FErðahóp Rannsóknardeildar Lögreglunnar Í Reykjavík (mars 2021). „Geldingadalur: Grindavík – álagablettir og þjóðsögur“. FERLIR. Sótt mars 2021. „«Á austanverðu Fagradalsfjalli er hóll, sem heitir Stórhóll, rétt vestur af Nátthagaskarði. Norður af honum er laut og svo djúpir dalir með grasflöt, nefndir Geldingadalir. Þar er þúst á flöt, og er sagt, að þar sé Ísólfur á Skála grafinn. Vildi hann vera grafinn, þar sem geldingarnir hans hefðu það bezt.»“
  6. „Engin ummerki um dys í Geldingadölum“. RÚV.
  7. Jónas Jónsson, Landbúnaðarsaga Íslands, 3. bindi, bls. 12, Skrudda, 2013

Tengt efni

  Þessi grein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.