„Burnirót“: Munur á milli breytinga

Burnirót
	; Karlplanta burnirótarinnar, með gulum blómum.
Vísindaleg flokkun
Ríki:	Jurtaríki (Plantae);
Fylking:	Dulfrævingar (Magnoliophyta);
Flokkur:	Tvíkímblöðungar (Magnoliopsida);
Ættbálkur:	Steinbrjótsbálkur (Saxifragales);
Ætt:	Helluhnoðraætt (Crassulaceae);
Ættkvísl:	Rhodiola;
Tegund:	R. rosea;
Tvínefni
	Rhodiola rosea; L.
Samheiti
	Sedum rosea (L.) Scop.; Sedum rhodiola DC.; Rhodiola arctica Boriss.; Rhodiola iremelica Boriss.; Rhodiola scopolii Simonk.; Sedum scopolii Simonk.

Fletta í gegnum breytingarskrá

← Eldri breyting Nýrri breyting →

Efni eytt Efni bætt við

MyndræntWiki-texti

Innfellt

Útgáfa síðunnar 30. janúar 2021 kl. 13:51

Burnirót (eða burn (kvk) ^[1]), einnig nefnd blóðrót (fræðiheiti: Rhodiola rosea) er fjölær jurt af helluhnoðraætt sem vex á köldum stöðum, svo sem á norðurslóðum og í fjalllendi í Evrópu, Asíu og Norður-Ameríku. Hún vex einna helst í þurrum sendnum jarðvegi, allt frá láglendi og upp í 2.280 metra hæð. Burnirót er fremur algeng um mest allt Ísland og eru kjöraðstæður helst í klettum og á öðrum stöðum þar sem sauðfé nær illa til.^[2] En vegna þess hve sauðfé er sólgið í hana hefur hún horfið af stórum svæðum.^[2]

Á þökum gömlu íslensku torfbæjanna óx burnirót milli bursta út úr veggstálinu milli burstanna og myndaði þar þétta brúska sem urðu gullrauðir þegar leið á sumarið. Vallhumall óx á vegglaginu. Það er gömul trú að burnirót varni bruna.^[3]

Latneska heiti burnirótar er samkvæmt tvínafnakerfi Carl von Linné, Rhodiola rosea sem er vísun til rósarilms stöngulsins. Þegar um fæðubótarefni er að ræða er rótin þekktust undir nafninu Arctic Root á Íslandi. Erlendis er einnig mikið notað nafnið Rose Root eða Golden Root.^[4]^[5]

Lýsing

Burnirótin er rótarmikill þykkblöðungur. Hún er einkynja, það er hver einstaklingur hefur aðeins karlblóm eða aðeins kvenblóm. Karlblómin eru gul á lit en kvenblómin rauðleit. Blómin liggja mörg þétt saman í greinóttum skúf eða hálfsveip á endum hliðarstöngla sem vaxa upp af gildum jarðstöngli. Krónublöðin eru tungulaga, 3–5 millimetrar á lengd en bikarblöðin nokkru styttri. Karlblómin hafa átta fræfla og fjórar vanþroska frævur. Kvenblómin hafa fjórar til fimm þroskalegar gulrauðar frævur, sem verða að 7–10 millimetra löngu hýðisaldini. Stöngullinn er 2–6 millimetra gildur og þétt settur laufblöðum. Blöðin eru venjulega ydd og oft ofurlítið tennt í endann, 2–4 sentimetrar á lengd og 1–1,5 sentimeter á breidd. Bæði stöngull og blöð eru hárlaus.^[6]^[7]

Lækningarmáttur

Hún á sér langa sögu sem lækningajurt og ehafa rót og stilkur plöntunnar verið notuð í þeim tilgangi. Hún hefur til dæmis mjög lengi verið notuð í hefðbundnum kínverskum lækningum þar sem hún er kölluð hóng jǐng tiān (紅景天). Áhrif hennar eiga að stuðla að almennri vellíðan og jafnvægi í líkamanum. Rannsóknir hafa samt ekki getað sannað þessa virkni hennar en hafa þó sýnt fram á ýmsa læknandi eiginleika svo sem það að hún virðist verka vel gegn stressi, þunglyndi, mígreni og einbeitingarskorti og bæta árangur í íþróttum en virkni hennar virðist svipa til ginsengs.^[8] Að öðru leiti er burnirótin almennt talin örugg til inntöku en ekki skal neyta hennar lengur en í 2 vikur í senn og gæta skal þess að halda sig við ráðlagða dagsskammta.

Ritaðar heimildir

Skráð saga burnirótar nær langt aftur eða til ársins 77 e.kr. þegar gríski læknirinn Dioscorides skráði læknisfræðilegt notagildi plöntunnar sem hann nefndi rodia riza í lyfjaskránni De materia medica. Carl von Linnaeus endurnefndi plöntuna latneska heitinu Rhodiola rosea í bók sinni,^[4] Materia medica sem kom út árið 1749.^[9]

Árið 1755 var plantan skráð í fyrstu sænsku lyfjaskrána. Árið 1985, rúmum 200 árum seinna, var burnirót viðurkennd sem náttúrulyf í Svíþjóð og því lýst yfir að hún virkaði við þreytu sem örvandi efni. Í margar aldir hefur plantan verið notuð við hefðbundnar lækningar í Rússlandi, Skandinavíu og öðrum löndum. Linnaeus sagði burnirót hafa herpandi eiginleika og vera notaða við kviðslitum, útferð frá leggöngum, móðursýki og höfuðverk.^[4]

Fyrr á öldum var holdsveiku fólki ráðlagt að nota þessa jurt sér til lækninga. Þá var því trúað að te af jurtinni yki hárvöxt ef það væri borið í hársvörð kvölds og morgna þannig að hann yrði rakur.^[2]

Plantan var notuð í mismunandi tilgangi eftir heimshluta og menningu. Víkingar notuðu m.a. plöntuna til þess að auka líkamlegan styrk og þol á meðan að kínverskir keisarar sendu menn til Síberíu á eftir „gullnu rótinni“ til notkunar við lækningar. Fólk frá Mið-Asíu áleit að te úr burnirót væri mjög áhrifaríkt við kvefi og flensueinkennum. Mongólskir læknar notuðu plöntuna við berklum og krabbameini.^[10]

Ábendingar og notkun

Þau plöntulíffæri sem eru notuð til lækninga eru rótin og stilkurinn^[5] og hefst söfnun hennar seinni hluta sumars og haust.^[2]^[11]

Alþýðunotkun

Sem íslensk lækningajurt hefur burnirót helst verið notuð vegna barkandi eiginleika sinna, við bólgu og særindum í meltingarvegi. Einnig var hún notuð við niðurgangi, blóðsótt, bólgu í húð og særindum og útferð úr leggöngum.^[2] Síberíubúar hafa notað burnirót til þess að auka líkamlegt þol, vinnugetu og langlífi, við háfjallaveiki og til að meðhöndla þreytu, við þunglyndi, blóðleysi, getuleysi meðal karlmanna, iðrasjúkdómum, taugasjúkdómum, kvefi, flensu, berklaveiki, krabbameini, kviðsliti, móðursýki, útferð úr leggöngum kvenna, tíðateppu, geðklofa, getuleysi, höfuðverk, skyrbjúg, gyllinæð og bólgum.^[12]

Burnirót er einnig notuð til inntöku sem „adaptógen“ til þess að hjálpa líkamanum að aðlagast og vinna við mikið álag. Hún hefur verið notuð við meðhöndlun krabbameins, sykursýki, svínaflensu, öldrun, lifrarskemmdum og til að bæta heyrn og ónæmiskerfi.^[13]

Hefðbundin notkun

Lyfjastofnun Evrópu hefur samþykkt eina ábendingu út frá hefðbundinni notkun á burnirót. Hana á að nota til þess að létta tímabundið á álagseinkennum svo sem þreytu og þróttleysi.^[14] Engar aðrar ábendingar byggðar á vísindalegum grunni eru skráðar hjá evrópsku lyfjastofnuninni.^[14]

Innihaldsefni

Það er ekki til nákvæm efnainnihaldslýsing fyrir burnirót en talið er að mikilvægustu efnin sem hafa adaptógeníska virkni séu týrósól og salídrósíð (rhodiolosíð) og fenýlprópanóíðar glýkósíð (rósín, rósavín og rósarín).^[5] Burnirót inniheldur meira en 30 efnasambönd og má skipta gróflega í 5 flokka:

Flavónóíðar: herbasetín, gossypetín, kaempferól og glýkósíðar þeirra eins og ródíónín, ródíónídín, ródíólgín, ródíólgidín, ródalín, ródalídín, ródíósín og kaempferól-7-O-alfa-L-ramnópýranósíð.^[15]

Fenýlprópanóíðar: rósín, rósavín, sakkalísíð 1, vimalín, sinnamýl-O-beta-glúkópyranósíð, 4-metoxý-sinnamýl-O-beta-glúkópýranósíð og sinnamýl alkóhól.^[16]

Fenýletanóíðar: hýdroxýfenýletýl tyrósól og salídrósíð, sem er glýkósílerað týrósól.^[17]

Rokgjarnar olíur: Þurrkaðir jarðstönglar innihalda 0,05% ilmolíur með 25,40% mónóterpen-vetniskolum (e. hydrocarbons), 23,61% mónóterpen-alkóhól, 37,54% bein-keðju (e. straight chain) alífatísk alkóhól.^[5] Efnasambönd sem finnast í miklu magni eru n-dekanól, geraníól og 1,4-p-mentadíen-7-ól.^[18] Geraníól ilmar líkt og rósir og er mikið notað í ilmefnaiðnað. Eitt af niðurbrotsefnum þess er rósirídín.^[17]

Önnur efnasambönd: Picein, bensýl-O-beta-D-glúkópyranósíð, steról, tannín, gallínsýra og esterar hennar.^[18]

Salídrósíð er til staðar í öðrum plöntutegundum í meira magni en finnst í burnirót, en það þarf samlegðaráhrif með fenýlprópanóíð-glýkósíðum (rósavíni, rósíni og rósaríni) til að ná fram virkni. Samkvæmt sovéskri lyfjaskrá frá árinu 1989 þarf staðlaður úrdráttur af burnirót að innihalda minnst 3% rósavín og 0,8–1% salídrósíð. Þetta er sama hlutfall og fyrirfinnst í burnirót í náttúrunni eða 3:1.^[4]

Verkun

Burnirót hefur verið kennd við ýmiskonar verkun. Sagt hefur verið að hún eigi að gagnast við streitu, þreytu, þunglyndi, svefnvandamálum, truflun á innkirtlastarfsemi, einbeitingaskorti og athyglisbresti. Einnig á hún að hafa hjartaverndandi áhrif, jákvæð áhrif á námsgetu og minni, auk þess sem hún er sögð stuðla að langlífi. Við úrdrátt burnirótarinnar hafa fundist kraftmiklir adaptógenar. Rannsóknir hafa leitt í ljós að þeir verndi dýr og menn gegn geðrænum kvillum, líkamlegu álagi og kvefi.^[12] Adaptógenísk áhrif hennar eiga að stuðla að jafnvægi í líkamanum og hjálpa líkamanum að aðlaga sig að erfiðum aðstæðum sem gerir honum kleift að áorka meiru.^[17]

In vitro-rannsóknir

Þar sem tilgátur eru uppi um margvíslega verkunarmáta innihaldsefna burnirótar hafa ýmsar rannsóknir verið gerðar á tilraunastofum til að fá betri hugmynd um líkleg áhrif þeirra í mannslíkamanum. Rannsóknir á úrdráttum úr burnirót hafa sýnt verndandi áhrif gegn hvarfgjörnum oxunarefnum.^[19] Bæði úrdráttur úr burnirót og salídrósíð einangrað úr burnirót sýndu krabbameinshemjandi áhrif á frumur í rækt.^[20]

Einnig hefur verið sýnt fram á að vatns- og etanólúrdrættir úr burnirót hindri angíótensín-1-converting ensím og alfa-glúkósídasa sem gefur tilefni til að rannsaka frekar áhrif úrdráttanna á háþrýsting og insúlínóháða sykursýki (sykursýki af gerð 2).^[21]

Þó að in vitro-tilraunir hafi sýnt fram á margvíslegan verkunarmáta burnirótar þýðir það ekki að þau hafi endilega sömu áhrif í mannslíkamanum.

In vivo-rannsóknir (dýratilraunir)

Rannsóknir í dýramódelum hafa sýnt fram á andoxunarvirkni innihaldsefna í burnirót^[22] og einnig að úrdráttur úr burnirót geti lækkað blóðsykur hjá sykursjúkum og örvað ónæmiskerfið.^[13]

Úrdráttur úr burnirót sem var staðlaður þannig að hann innihélt 3% rósavín og 1% salídrósíð sýndi jákvæð áhrif á þunglyndi og kvíða og hafði örvandi áhrif í dýramódelum. Einnig bentu dýrarannsóknir til þess að úrdráttur úr burnirót geti aukið námsgetu og bætt minni.^[13]

Klínískar rannsóknir (tilraunir á mönnum)

Ýmsar klínískar rannsóknir hafa verið gerðar til að skoða mismunandi virkni burnirótar.

Fasa III klínísk rannsókn, slembiröðuð og tvíblind, þar sem staðlaður úrdráttur (SHR-5) á burnirót var borinn saman við lyfleysu og stóð yfir í 6 vikur, sýndi að inntaka á úrdrættinum bætti markvisst líðan einstaklinga með vægt og meðalalvarlegt þunglyndi. 89 þátttakendum var slembiraðað í 3 hópa þar sem tveir fengu staðlaða úrdráttinn SHR-5 (annar 340 mg/dag en hinn 680 mg/dag) og einn hópur fékk lyfleysu. Báðir íhlutunarhóparnir sýndu marktæk jákvæð áhrif á þunglyndi, svefnleysi og tilfinningalegan óstöðugleika.^[23]

Yfirlitsgrein (e. systematic review) þar sem 13 klínískar rannsóknir voru metnar sýndi óljósar niðurstöður um hvort burnirót geti gagnast sjúklingum með kransæðasjúkdóma. Ósamræmi var á milli skammtastærða og hvernig burnirótin var meðhöndluð áður en hún var gefin sjúklingum. Það hefði þurft að staðla úrdrætti til að fá betri niðurstöður. Einnig var misræmi á milli hvernig rannsóknirnar voru framkvæmdar og því erfitt að bera þær saman. Þótt einhverjar af rannsóknunum sem voru metnar bendi til þess að inntaka á burnirót geti verið gagnleg sjúklingum með kransæðasjúkdóma, bæði samhliða venjulegri meðferð eða ein og sér, þarf að gera betri rannsóknir til að staðfesta virknina.^[24]

Burnirót er markaðssett á Íslandi sem efni til að auka úthald og einbeitingu og þannig árangur í íþróttum og námi. Samantekt hefur verið gerð á klínískum rannsóknum þar sem þessi áhrif eru könnuð. 11 klínískar rannsóknir voru skoðaðar og niðurstaðan er sú að ekki séu til nægilega góðar vísindalegar sannanir fyrir þessarri verkun.^[25]

Um flestar klínískar rannsóknir sem gerðar hafa verið á burnirót er sömu sögu að segja: Það er mikil hætta á bjaga eða það vantar upplýsingar til að meta gæði rannsóknanna. Þær hafa flestar fáa þátttakendur og því er styrkur þeirra lítill. Einnig gerir misræmi milli úrdátta, preparata, skammtastærða og meðferðartíma erfitt að meta virkni.

Því er ekki hægt að segja að burnirót virki á ákveðin einkenni og kvilla heldur þarf að gera frekari rannsóknir til að staðfesta virknina. Þetta er ástæðan fyrir því að ekki eru neinar skráðar ábendingar byggðar á vísindalegum grunni heldur eru einungis skráðar ábendingar vegna hefðbundinnar notkunnar.

Skammtastærð

Hver skammtur skal vera um 144–200 mg af þurrkuðum úrdrætti stöngulsins og rótarinnar í einum skammti, einu sinni á dag. Börn og unglingar undir 18 ára skulu ekki nota burnirót þar sem ekki hafa fengist nægilega góðar upplýsingar um áhrif þess á þau. Meðferðarlengd skal ekki vara lengur en í 2 vikur samfleytt. Ef einkenni vara lengur, skal hafa samband við lækni.^[14]

Annars konar skammtastærðir:

Urtaveig (tinktúra; 1:5 25% vínandi): 1-3 ml teknir inn þrisvar á dag.

Seyði (1:10): 25–50 ml teknir inn þrisvar á dag.^[2]

Burnirót frásogast allra best þegar hún er tekin á tóman maga, minnst 30 mínútum fyrir morgunmat og hádegismat. Eins og á við um allar náttúruvörur, skulu sjúklingar tilkynna lækni sínum þegar þeir taka inn burnirót eða aðrar náttúruvörur.^[12] Burnirót ætti ekki að nota í meira en 10 vikur í senn þar sem ekki hefur verið sýnt fram á öryggi langtímanotkunar.^[13]

Aukaverkanir

Ekki hafa komið í ljós neinar alvarlegar aukaverkanir sem tengjast notkun á burnirót. Það eru örfáar aukaverkanir sem hafa komið fram en rótin er almennt talin örugg til notkunar og vel þolanleg. Taugaspenna og óróleiki geta fylgt notkun hjá einstaklingum sem hafa tilhneigingu til að vera kvíðnir og áhyggjufullir. Burnirót getur haft áhrif á svefn og valdið líflegum draumum. Hægt er að komast hjá þessum aukaverkunum með því að taka inn burnirót á morgnanna eða fyrri part dags.^[12] Burnirót tekin inn um munn getur valdið svima og munnþurrki.^[13]

Skortur er á klínískum rannsóknum sem staðfesta aukaverkanir en eins og áður segir er burnirót talin vera mjög örugg til notkunar.

Milliverkanir

Milliverkanir milli innihaldsefna burnirótar og annarra lyfja eru ekki mikið rannsakaðar. Í mónógrafíu frá Lyfjastofnun Evrópu hafa ekki verið skráðar neinar milliverkanir við lyf, náttúrulyf, jurtalyf eða mat.^[14]

In vitro-rannsóknir gefa ástæðu til að skoða hugsanlegar milliverkanir við ákveðin lyf. In vitro-rannsókn sýndi að innihaldsefni hennar hindra CYP3A4-ensímið og p-glýkóprótín.^[26] Þetta bendir til þess að burnirót geti milliverkað við lyf sem eru hvarfefni fyrir þessi tvö ensím og þar með hækkað þéttni þeirra lyfja í blóði og aukið líkur á aukaverkunum.^[13]

Eins og fyrr hefur komið fram er burnirót stundum notuð við þunglyndi, en in vitro-rannsókn á verkun burnirótarúrdráttar á MAO-viðtaka gæti skýrt það, þ.e. vera má að burnirót verki á sömu viðtaka og þunglyndislyfin sem verka á MAO-viðtaka.^[27]

Líkt og kemur fram í verkunarkafla þá eru in vitro-rannsóknir sem benda til þess að innihaldsefni burnirótarinnar geti milliverkað við lyf sem hvarfast við p-glýkóprótín og CYP3A4. Því gæti burnirót hugsanlega aukið líkur á aukaverkunum af þeim lyfjum.^[26] Því ættu einstaklingar sem eru á annarri lyfjameðferð að ráðfæra sig við lækni áður en þeir hefja inntöku á burnirót.

Frábendingar

Þeir sem eru með ofnæmi fyrir innihaldsefnum burnirótar skulu að sjálfsögðu ekki nota hana.^[14] Þar sem burnirót hefur geðdeyfðaráhrif skulu einstaklingar með geðhvarfasýki, sem eru líklegir til þess að verða manískir (e. manic) við inntöku þunglyndislyfja eða örvandi efna, ekki taka hana inn. Plantan virðist ekki milliverka við önnur lyf, en samt sem áður gæti hún aukið áhrif annarra örvandi efna.^[12]

Tilvísanir

↑ „Orðabók Háskólans“. Afrit af upprunalegu geymt þann 7. mars 2016. Sótt 23. ágúst 2008.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Jóhannsdóttir, A. L. (2011). Burnirót. Úr Íslenskar lækningajurtir - söfnun þeirra, notkun og áhrif (3. útg, bls. 27). Reykjavík: Mál og menning.
↑ De rhodiolae – Flóra: tímarit um íslenzka grasafræði, 1. tölublað (01.02.1964), Bls. 77-82
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 Brown, R. P., Gerbarg, P. L. og Ramazanov, Z. (2002). Rhodiola rosea: A Phytomedicinal Overview. American Botanical Council, (56), 40-52
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 Herbal medicines (4. útg). (2013). London, UK: Pharmaceutical Press.
↑ „Burnirót“. Flóra Íslands. Sótt 5. september.
↑ Kristinsson, H. (2010). Burnirót. Í Íslenska plöntuhandbókin (3. útg, bls. 178). Reykjavík: Mál og menning.
↑ „Burnirót - Original Artic Root“. heilsa.is. Afrit af upprunalegu geymt þann 28. október 2012. Sótt 5. september.
↑ Hagströmerbiblioteket; Materia medica. (e.d.). Sótt 25.9.2014. Sótt frá https://hagstromerlibrary.ki.se/books/17104
↑ Herbwisdom. (e.d.). Rhodiola Benefits & Information (Rhodiola Rosea). Sótt frá http://www.herbwisdom.com/herb-rhodiola.html. Sótt 26. 9.2014 – óritrýnd
↑ „Burnirót“. Flóra Íslands. Sótt 5. september.
↑ ^12,0 ^12,1 ^12,2 ^12,3 ^12,4 Khanum, F., Bawa, A. S. og Singh, B. (2005). Rhodiola rosea: A Versatile Adaptogen.Comprehensive Reviews in Food Science and Food Safety, 4, 55-61.
↑ ^13,0 ^13,1 ^13,2 ^13,3 ^13,4 ^13,5 NMCD. (7. Júlí 2014). Natural Medicine Comprehensive Database | Rhodiola.
↑ ^14,0 ^14,1 ^14,2 ^14,3 ^14,4 EMA. (2012). European Medicines Agency | Community herbal monograph on Rhodiola rosea L., rhizoma et radix | monograph. London, US. Sótt 24.9.2014. Sótt frá http://www.ema.europa.eu/docs/en_GB/document_library/Herbal_-_Community_herbal_monograph/2012/05/WC500127863.pdf
↑ Tolonen, A. (2003). Analysis of secondary metabolites in plant and cell culture tissue of Hypericum perforatum L. and Rhodiola rosea L. Oulu: Oulun yliopisto.
↑ Tolonen, A., Pakonen, M., Hohtola, A. og Jalonen, J. (2003). Phenylpropanoid glycosides from Rhodiola rosea. Chem Pharm Bull, 51(4), 467-470.
↑ ^17,0 ^17,1 ^17,2 Panossian, A., Wikman, G. og Sarris, J. (2010). Rosenroot ( Rhodiola rosea): Traditional use, chemical composition, pharmacology and clinical efficacy. Phytomedicine, 17(7), 481-493.
↑ ^18,0 ^18,1 Rohloff, J. (2002). Volatiles from rhizomes of Rhodiola rosea L. Phytochemistry, 59(6), 655-661.
↑ Calcabrini, C., Bellis, R. D., Mancini, U., Cucchiarini, L., Potenza, L., Sanctis, R. D., Scesa, C. (2010). Rhodiola rosea ability to enrich cellular antioxidant defences of cultured human keratinocytes. Archives of Dermatological Research, 302(3), 191-200.
↑ Liu, Z., Li, X., Simoneau, A. R., Jafari, M., & Zi, X. (2012). Rhodiola rosea extracts and salidroside decrease the growth of bladder cancer cell lines via inhibition of the mTOR pathway and induction of autophagy. Mol Carcinog, 51(3), 257-267.
↑ Kwon, Y. I., Jang, H. D., & Shetty, K. (2006). Evaluation of Rhodiola crenulata and Rhodiola rosea for management of type II diabetes and hypertension. Asia Pac J Clin Nutr, 15(3), 425-432.
↑ Zhou, Q., Yin, Z. P., Ma, L., Zhao, W., Hao, H. W., & Li, H. L. (2014). Free radical-scavenging activities of oligomeric proanthocyanidin from Rhodiola rosea L. and its antioxidant effects in vivo. Natural Product Research, 28(24), 2301-2303.
↑ Darbinyan, V., Aslanyan, G., Amroyan, E., Gabrielyan, E., Malmstrom, C., og Panossian, A. (2007). Clinical trial of Rhodiola rosea L. extract SHR-5 in the treatment of mild to moderate depression. Nord J Psychiatry, 61(5), 343-348.
↑ Yu, L., Qin, Y., Wang, Q., Zhang, L., Liu, Y., Wang, T., Xiong, H. (2014). The efficacy and safety of Chinese herbal medicine, Rhodiola formulation in treating ischemic heart disease: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Complement Ther Med, 22(4), 814-825.
↑ Ishaque, S., Shamseer, L., Bukutu, C. og Vohra, S. (2012). Rhodiola rosea for physical and mental fatigue: a systematic review. BMC Complement Altern Med, 70, 12-70.
↑ ^26,0 ^26,1 Hellum, B., Tosse, A., Hoybakk, K., Thomsen, M., Rohloff, J. og Nilsen, O. G. (2010). Potent in vitro Inhibition of CYP3A4 and P-Glycoprotein by Rhodiola rosea. Planta Medica, 76(4), 331-338.
↑ Diermen, D. V., Marston, A., Bravo, J., Reist, M., Carrupt, P. og Hostettmann, K. (2009). Monoamine oxidase inhibition by Rhodiola rosea L. roots. Journal of Ethnopharmacology, 122(2), 397-401.

Wikiorðabókin er með skilgreiningu á orðinu

Burnirót

Wikilífverur eru með efni sem tengist

Burnirót

[1] „Orðabók Háskólans“. Afrit af upprunalegu geymt þann 7. mars 2016. Sótt 23. ágúst 2008.

[Johannsdottir-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Jóhannsdóttir, A. L. (2011). Burnirót. Úr Íslenskar lækningajurtir - söfnun þeirra, notkun og áhrif (3. útg, bls. 27). Reykjavík: Mál og menning.

[3] De rhodiolae – Flóra: tímarit um íslenzka grasafræði, 1. tölublað (01.02.1964), Bls. 77-82

[Brown-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 Brown, R. P., Gerbarg, P. L. og Ramazanov, Z. (2002). Rhodiola rosea: A Phytomedicinal Overview. American Botanical Council, (56), 40-52

[Herbal-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 Herbal medicines (4. útg). (2013). London, UK: Pharmaceutical Press.

[6] „Burnirót“. Flóra Íslands. Sótt 5. september.

[Kristinssona,_2010,_bls._178-7] Kristinsson, H. (2010). Burnirót. Í Íslenska plöntuhandbókin (3. útg, bls. 178). Reykjavík: Mál og menning.

[8] „Burnirót - Original Artic Root“. heilsa.is. Afrit af upprunalegu geymt þann 28. október 2012. Sótt 5. september.

[Hagstromer-9] Hagströmerbiblioteket; Materia medica. (e.d.). Sótt 25.9.2014. Sótt frá https://hagstromerlibrary.ki.se/books/17104

[Herbwisdom-10] Herbwisdom. (e.d.). Rhodiola Benefits & Information (Rhodiola Rosea). Sótt frá http://www.herbwisdom.com/herb-rhodiola.html. Sótt 26. 9.2014 – óritrýnd

[11] „Burnirót“. Flóra Íslands. Sótt 5. september.

[Khanum-12] 12,0 ^12,1 ^12,2 ^12,3 ^12,4 Khanum, F., Bawa, A. S. og Singh, B. (2005). Rhodiola rosea: A Versatile Adaptogen.Comprehensive Reviews in Food Science and Food Safety, 4, 55-61.

[NMCD-13] 13,0 ^13,1 ^13,2 ^13,3 ^13,4 ^13,5 NMCD. (7. Júlí 2014). Natural Medicine Comprehensive Database | Rhodiola.

[EMA-14] 14,0 ^14,1 ^14,2 ^14,3 ^14,4 EMA. (2012). European Medicines Agency | Community herbal monograph on Rhodiola rosea L., rhizoma et radix | monograph. London, US. Sótt 24.9.2014. Sótt frá http://www.ema.europa.eu/docs/en_GB/document_library/Herbal_-_Community_herbal_monograph/2012/05/WC500127863.pdf

[Tolonen-15] Tolonen, A. (2003). Analysis of secondary metabolites in plant and cell culture tissue of Hypericum perforatum L. and Rhodiola rosea L. Oulu: Oulun yliopisto.

[Tolonenetal-16] Tolonen, A., Pakonen, M., Hohtola, A. og Jalonen, J. (2003). Phenylpropanoid glycosides from Rhodiola rosea. Chem Pharm Bull, 51(4), 467-470.

[Panossian-17] 17,0 ^17,1 ^17,2 Panossian, A., Wikman, G. og Sarris, J. (2010). Rosenroot ( Rhodiola rosea): Traditional use, chemical composition, pharmacology and clinical efficacy. Phytomedicine, 17(7), 481-493.

[Rohloff-18] 18,0 ^18,1 Rohloff, J. (2002). Volatiles from rhizomes of Rhodiola rosea L. Phytochemistry, 59(6), 655-661.

[Calcabrini-19] Calcabrini, C., Bellis, R. D., Mancini, U., Cucchiarini, L., Potenza, L., Sanctis, R. D., Scesa, C. (2010). Rhodiola rosea ability to enrich cellular antioxidant defences of cultured human keratinocytes. Archives of Dermatological Research, 302(3), 191-200.

[Liu-20] Liu, Z., Li, X., Simoneau, A. R., Jafari, M., & Zi, X. (2012). Rhodiola rosea extracts and salidroside decrease the growth of bladder cancer cell lines via inhibition of the mTOR pathway and induction of autophagy. Mol Carcinog, 51(3), 257-267.

[21] Kwon, Y. I., Jang, H. D., & Shetty, K. (2006). Evaluation of Rhodiola crenulata and Rhodiola rosea for management of type II diabetes and hypertension. Asia Pac J Clin Nutr, 15(3), 425-432.

[Zhou-22] Zhou, Q., Yin, Z. P., Ma, L., Zhao, W., Hao, H. W., & Li, H. L. (2014). Free radical-scavenging activities of oligomeric proanthocyanidin from Rhodiola rosea L. and its antioxidant effects in vivo. Natural Product Research, 28(24), 2301-2303.

[Darbinyan-23] Darbinyan, V., Aslanyan, G., Amroyan, E., Gabrielyan, E., Malmstrom, C., og Panossian, A. (2007). Clinical trial of Rhodiola rosea L. extract SHR-5 in the treatment of mild to moderate depression. Nord J Psychiatry, 61(5), 343-348.

[Yu-24] Yu, L., Qin, Y., Wang, Q., Zhang, L., Liu, Y., Wang, T., Xiong, H. (2014). The efficacy and safety of Chinese herbal medicine, Rhodiola formulation in treating ischemic heart disease: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Complement Ther Med, 22(4), 814-825.

[Ishaque-25] Ishaque, S., Shamseer, L., Bukutu, C. og Vohra, S. (2012). Rhodiola rosea for physical and mental fatigue: a systematic review. BMC Complement Altern Med, 70, 12-70.

[Hellum-26] 26,0 ^26,1 Hellum, B., Tosse, A., Hoybakk, K., Thomsen, M., Rohloff, J. og Nilsen, O. G. (2010). Potent in vitro Inhibition of CYP3A4 and P-Glycoprotein by Rhodiola rosea. Planta Medica, 76(4), 331-338.

[Diermen-27] Diermen, D. V., Marston, A., Bravo, J., Reist, M., Carrupt, P. og Hostettmann, K. (2009). Monoamine oxidase inhibition by Rhodiola rosea L. roots. Journal of Ethnopharmacology, 122(2), 397-401.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

@@ Lína 1: / Lína 1: @@
-{{Taxobox | color = lightgreen
+{{Taxobox
+| color = lightgreen
 | name = Burnirót
 | image = Rhodiola rosea a2.jpg
 | image_width = 250px
-| image_caption = Karlplanta Burnirótarinnar, með gulum blómum.
+| image_caption = Karlplanta burnirótarinnar, með gulum blómum.
 | regnum = [[Jurtaríki]] (''Plantae'')
 | divisio = [[Dulfrævingar]] (''Magnoliophyta'')
@@ Lína 16: / Lína 17: @@
 }}
-'''Burnirót''' (eða '''burn''' (kvk) <ref>{{Cite web |url=http://www.lexis.hi.is/cgi-bin/ritmal/leitord.cgi?adg=daemi&n=59591&s=75459&l=burn |title=Orðabók Háskólans |access-date=2008-08-23 |archive-date=2016-03-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160307060520/http://www.lexis.hi.is/cgi-bin/ritmal/leitord.cgi?adg=daemi&n=59591&s=75459&l=burn |dead-url=yes }}</ref>), einnig verið nefnd '''Blóðrót''' ([[fræðiheiti]]: ''Rhodiola rosea'') er [[fjölær jurt|fjölær]] [[jurt]] af [[helluhnoðraætt]] sem vex á köldum stöðum, svo sem á [[norðurslóðir|norðurslóðum]] og í [[fjall]]lendi í [[Evrópa|Evrópu]], [[Asía|Asíu]] og [[Norður-Ameríka|Norður-Ameríku]]. Hún vex einna helst í þurrum sendnum jarðvegi, allt frá láglendi og upp í 2.280 metra hæð. Burnirót er fremur algeng um mest allt Ísland og eru kjöraðstæður helst í klettum og á öðrum stöðum þar sem sauðfé nær illa til.<ref name="Johannsdottir" /> En vegna þess hve sauðfé er sólgið í hana hefur hún horfið af stórum svæðum.<ref name="Johannsdottir" />
+'''Burnirót''' (eða '''burn''' (kvk) <ref>{{Cite web |url=http://www.lexis.hi.is/cgi-bin/ritmal/leitord.cgi?adg=daemi&n=59591&s=75459&l=burn |title=Orðabók Háskólans |access-date=2008-08-23 |archive-date=2016-03-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160307060520/http://www.lexis.hi.is/cgi-bin/ritmal/leitord.cgi?adg=daemi&n=59591&s=75459&l=burn |dead-url=yes }}</ref>), einnig nefnd '''blóðrót''' ([[fræðiheiti]]: ''Rhodiola rosea'') er [[fjölær jurt|fjölær]] [[jurt]] af [[helluhnoðraætt]] sem vex á köldum stöðum, svo sem á [[norðurslóðir|norðurslóðum]] og í [[fjall]]lendi í [[Evrópa|Evrópu]], [[Asía|Asíu]] og [[Norður-Ameríka|Norður-Ameríku]]. Hún vex einna helst í þurrum sendnum jarðvegi, allt frá láglendi og upp í 2.280 metra hæð. Burnirót er fremur algeng um mest allt Ísland og eru kjöraðstæður helst í klettum og á öðrum stöðum þar sem sauðfé nær illa til.<ref name="Johannsdottir" /> En vegna þess hve sauðfé er sólgið í hana hefur hún horfið af stórum svæðum.<ref name="Johannsdottir" />
 Á þökum gömlu íslensku [[torfbær|torfbæjanna]] óx burnirót milli [[burst|bursta]] út úr veggstálinu milli burstanna og myndaði þar þétta brúska sem urðu gullrauðir þegar leið á sumarið. [[Vallhumall]] óx á vegglaginu. Það er gömul trú að burnirót varni [[bruni|bruna]].<ref>[http://timarit.is/view_page_init.jsp?gegnirId=000534647 De rhodiolae – Flóra: tímarit um íslenzka grasafræði, 1. tölublað (01.02.1964), Bls. 77-82]</ref>
@@ Lína 23: / Lína 24: @@
 == Lýsing ==
-[[File:Rhodiola rosea a10.jpg|thumb|left|200px|Rauð kvenblóm Burnirótar.]]
+[[File:Rhodiola rosea a10.jpg|thumb|left|200px|Rauð kvenblóm burnirótar.]]
-Burnirótin er rótarmikill þykkblöðungur. Hún er einkynja, það er hver einstaklingur hefur aðeins karlblóm eða aðeins kvenblóm.  Karlblómin eru gul á lit en kvenblómin rauðleit. Blómin liggja mörg þétt saman í greinóttum skúf eða hálfsveip á endum hliðarstöngla sem vaxa upp af gildum jarðstöngli. Krónublöðin eru tungulaga, 3 - 5 millimetrar á lengd en bikarblöðin nokkru styttri. Karlblómin hafa átta fræfla og fjórar vanþroska frævur. Kvenblómin hafa fjórar til fimm þroskalegar gulrauðar frævur, sem verða að 7 - 10 millimetra löngu hýðisaldini. Stöngullinn er 2 - 6 millimetra gildur og þétt settur laufblöðum. Blöðin eru venjulega ydd og oft ofurlítið tennt í endann, 2 - 4 sentimetrar á lengd og 1 - 1,5 sentimeter á breidd. Bæði stöngull og blöð eru hárlaus.<ref>{{cite web |url=http://www.floraislands.is/rhodiros.html|title=Burnirót|publisher=Flóra Íslands|accessdate=5. september|accessyear=2012}}</ref><ref name="Kristinssona, 2010, bls. 178">Kristinsson, H. (2010). Burnirót. Í ''Íslenska plöntuhandbókin'' (3. útg, bls. 178). Reykjavík: Mál og menning.</ref>
+Burnirótin er rótarmikill þykkblöðungur. Hún er einkynja, það er hver einstaklingur hefur aðeins karlblóm eða aðeins kvenblóm.  Karlblómin eru gul á lit en kvenblómin rauðleit. Blómin liggja mörg þétt saman í greinóttum skúf eða hálfsveip á endum hliðarstöngla sem vaxa upp af gildum jarðstöngli. Krónublöðin eru tungulaga, 3–5 millimetrar á lengd en bikarblöðin nokkru styttri. Karlblómin hafa átta fræfla og fjórar vanþroska frævur. Kvenblómin hafa fjórar til fimm þroskalegar gulrauðar frævur, sem verða að 7–10 millimetra löngu hýðisaldini. Stöngullinn er 2–6 millimetra gildur og þétt settur laufblöðum. Blöðin eru venjulega ydd og oft ofurlítið tennt í endann, 2–4 sentimetrar á lengd og 1–1,5 sentimeter á breidd. Bæði stöngull og blöð eru hárlaus.<ref>{{cite web |url=http://www.floraislands.is/rhodiros.html|title=Burnirót|publisher=Flóra Íslands|accessdate=5. september|accessyear=2012}}</ref><ref name="Kristinssona, 2010, bls. 178">Kristinsson, H. (2010). Burnirót. Í ''Íslenska plöntuhandbókin'' (3. útg, bls. 178). Reykjavík: Mál og menning.</ref>
 == Lækningarmáttur ==
-Hún á sér langa sögu sem [[lækningajurt]] og ehafa rót og stilkur plöntunnar verið notuð í þeim tilgangi. Hún hefur til dæmis mjög lengi verið notuð í hefðbundnum kínverskum lækningum þar sem hún er kölluð ''hóng jǐng tiān'' (红 景 天). Áhrif hennar eiga að stuðla að almennri vellíðan og jafnvægi í líkamanum. Rannsóknir hafa samt ekki getað sannað þessa virkni hennar en hafa þó sýnt fram á ýmsa læknandi eiginleika svo sem það að hún virðist verka vel gegn [[stress]]i, [[þunglyndi]], [[mígreni]] og [[einbeitingarskortur|einbeitingarskorti]] og bæta árangur í íþróttum en virkni hennar virðist svipa til [[ginseng]]s.<ref>{{cite web|url=http://www.heilsa.is/fraedsla/baetiefni/jurtir/burnirot--lat-rhodiola-rosea/|title=Burnirót - Original Artic Root|publisher=heilsa.is|accessdate=5. september|accessyear=2012|archive-date=2012-10-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20121028042904/http://www.heilsa.is/fraedsla/baetiefni/jurtir/burnirot--lat-rhodiola-rosea/|dead-url=yes}}</ref> Að öðru leiti er burnirótin almennt talin örugg til inntöku en ekki skal neyta hennar lengur en í 2 vikur í senn og passa að halda sig við ráðlagða dagsskammta.
+Hún á sér langa sögu sem [[lækningajurt]] og ehafa rót og stilkur plöntunnar verið notuð í þeim tilgangi. Hún hefur til dæmis mjög lengi verið notuð í hefðbundnum kínverskum lækningum þar sem hún er kölluð ''hóng jǐng tiān'' (紅景天). Áhrif hennar eiga að stuðla að almennri vellíðan og jafnvægi í líkamanum. Rannsóknir hafa samt ekki getað sannað þessa virkni hennar en hafa þó sýnt fram á ýmsa læknandi eiginleika svo sem það að hún virðist verka vel gegn [[stress]]i, [[þunglyndi]], [[mígreni]] og [[einbeitingarskortur|einbeitingarskorti]] og bæta árangur í íþróttum en virkni hennar virðist svipa til [[ginseng]]s.<ref>{{cite web|url=http://www.heilsa.is/fraedsla/baetiefni/jurtir/burnirot--lat-rhodiola-rosea/|title=Burnirót - Original Artic Root|publisher=heilsa.is|accessdate=5. september|accessyear=2012|archive-date=2012-10-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20121028042904/http://www.heilsa.is/fraedsla/baetiefni/jurtir/burnirot--lat-rhodiola-rosea/|dead-url=yes}}</ref> Að öðru leiti er burnirótin almennt talin örugg til inntöku en ekki skal neyta hennar lengur en í 2 vikur í senn og gæta skal þess að halda sig við ráðlagða dagsskammta.
 == Ritaðar heimildir ==
-Skráð saga burnirótar nær langt aftur eða til ársins 77 e.kr. þegar gríski læknirinn, Dioscorides skráði læknisfræðilegt notagildi plöntunnar sem hann nefndi ''rodia riza'' í lyfjaskránni ''De Materia Medica''. Carl von Linnaeus endurnefndi plöntuna latneska heitinu ''Rhodiola rosea'' í bók sinni,<ref name="Brown" /> ''Materia medica'' sem kom út árið 1749.<ref name="Hagstromer">Hagströmerbiblioteket; Materia medica. (e.d.). Sótt 25.9.2014. Sótt frá https://hagstromerlibrary.ki.se/books/17104</ref>
+Skráð saga burnirótar nær langt aftur eða til ársins 77 e.kr. þegar gríski læknirinn Dioscorides skráði læknisfræðilegt notagildi plöntunnar sem hann nefndi ''rodia riza'' í lyfjaskránni ''De materia medica''. Carl von Linnaeus endurnefndi plöntuna latneska heitinu ''Rhodiola rosea'' í bók sinni,<ref name="Brown" /> ''Materia medica'' sem kom út árið 1749.<ref name="Hagstromer">Hagströmerbiblioteket; Materia medica. (e.d.). Sótt 25.9.2014. Sótt frá https://hagstromerlibrary.ki.se/books/17104</ref>
-Árið 1755 var plantan skráð í fyrstu sænsku lyfjaskrána. Árið 1985, rúmum 200 árum seinna, var burnirót viðurkennd sem náttúrulyf í Svíþjóð og lýsrt var því yfir að hún virkaði við þreytu sem örvandi efni. Í margar aldir hefur plantan verið notuð við hefðbundnar lækningar í Rússlandi, Skandinavíu og öðrum löndum. Linnaeus sagði burnirót hafa herpandi eiginleika og vera notaða við kviðslitum, útferð frá leggöngum, móðursýki og höfuðverk.<ref name="Brown" />
+Árið 1755 var plantan skráð í fyrstu sænsku lyfjaskrána. Árið 1985, rúmum 200 árum seinna, var burnirót viðurkennd sem náttúrulyf í Svíþjóð og því lýst yfir að hún virkaði við þreytu sem örvandi efni. Í margar aldir hefur plantan verið notuð við hefðbundnar lækningar í Rússlandi, Skandinavíu og öðrum löndum. Linnaeus sagði burnirót hafa herpandi eiginleika og vera notaða við kviðslitum, útferð frá leggöngum, móðursýki og höfuðverk.<ref name="Brown" />
 Fyrr á öldum var holdsveiku fólki ráðlagt að nota þessa jurt sér til lækninga. Þá var því trúað að te af jurtinni yki hárvöxt ef það væri borið í hársvörð kvölds og morgna þannig að hann yrði rakur.<ref name="Johannsdottir" />
-Plantan var notuð í mismunandi tilgangi eftir heimshluta og menningu. Víkingar notuðu m.a. plöntuna til þess að auka líkamlegan styrk og þol á meðan að kínverskir keisarar sendu menn til Síberíu á eftir “gullnu rótinni” til notkunar til lækninga. Fólk frá mið-Asíu álitu að te úr burnirót væri mjög áhrifaríkt við kvefi og flensueinkennum. Mongólskir læknar notuðu plöntuna við berklum og krabbameini.<ref name="Herbwisdom">Herbwisdom. (e.d.). Rhodiola Benefits & Information (Rhodiola Rosea). Sótt frá http://www.herbwisdom.com/herb-rhodiola.html. Sótt 26. 9.2014 – óritrýnd</ref>
+Plantan var notuð í mismunandi tilgangi eftir heimshluta og menningu. Víkingar notuðu m.a. plöntuna til þess að auka líkamlegan styrk og þol á meðan að kínverskir keisarar sendu menn til Síberíu á eftir „gullnu rótinni“ til notkunar við lækningar. Fólk frá Mið-Asíu áleit að te úr burnirót væri mjög áhrifaríkt við kvefi og flensueinkennum. Mongólskir læknar notuðu plöntuna við berklum og krabbameini.<ref name="Herbwisdom">Herbwisdom. (e.d.). Rhodiola Benefits & Information (Rhodiola Rosea). Sótt frá http://www.herbwisdom.com/herb-rhodiola.html. Sótt 26. 9.2014 – óritrýnd</ref>
 == Ábendingar og notkun ==
@@ Lína 42: / Lína 43: @@
 === Alþýðunotkun ===
-Sem íslensk lækningajurt hefur burnirót helst verið notuð vegna barkandi eiginleika sinna, við bólgu og særindum í meltingarvegi. Einnig var hún notuð við niðurgangi, blóðsótt, bólgu í húð og særindum og útferð úr leggöngum.<ref name="Johannsdottir" /> Síberíubúar hafa notað burnirót til þess að auka líkamlegt þol, vinnugetu og langlífi, við háfjallaveiki og til að meðhöndla þreytu, við þunglyndi, blóðleysi, getuleysi meðal karlmanna, iðrasjúkdóma, taugasjúkdómum, kvefi, flensu, berklaveiki, krabbameini, kviðsliti, móðursýki, útferð úr leggöngum kvenna, tíðateppu, geðklofa, getuleysi, höfuðverk, skyrbjúg, gyllinæð og bólgum.<ref name="Khanum">Khanum, F., Bawa, A. S. og Singh, B. (2005). Rhodiola rosea: A Versatile Adaptogen.''Comprehensive Reviews in Food Science and Food Safety'', 4, 55-61.</ref>
+Sem íslensk lækningajurt hefur burnirót helst verið notuð vegna barkandi eiginleika sinna, við bólgu og særindum í meltingarvegi. Einnig var hún notuð við niðurgangi, blóðsótt, bólgu í húð og særindum og útferð úr leggöngum.<ref name="Johannsdottir" /> Síberíubúar hafa notað burnirót til þess að auka líkamlegt þol, vinnugetu og langlífi, við háfjallaveiki og til að meðhöndla þreytu, við þunglyndi, blóðleysi, getuleysi meðal karlmanna, iðrasjúkdómum, taugasjúkdómum, kvefi, flensu, berklaveiki, krabbameini, kviðsliti, móðursýki, útferð úr leggöngum kvenna, tíðateppu, geðklofa, getuleysi, höfuðverk, skyrbjúg, gyllinæð og bólgum.<ref name="Khanum">Khanum, F., Bawa, A. S. og Singh, B. (2005). Rhodiola rosea: A Versatile Adaptogen.''Comprehensive Reviews in Food Science and Food Safety'', 4, 55-61.</ref>
-Burnirót er einnig notuð til inntöku sem “adaptógen” til þess að hjálpa líkamanum að aðlagast og vinna við mikið álag. Hún hefur verið notuð við meðhöndlun krabbameins, sykursýki, svínaflensu, öldrun, lifrarskemmdum og til að bæta heyrn og ónæmiskerfi.<ref name="NMCD">NMCD. (7. Júlí 2014). ''Natural Medicine Comprehensive Database'' | Rhodiola.</ref>
+Burnirót er einnig notuð til inntöku sem „adaptógen“ til þess að hjálpa líkamanum að aðlagast og vinna við mikið álag. Hún hefur verið notuð við meðhöndlun krabbameins, sykursýki, svínaflensu, öldrun, lifrarskemmdum og til að bæta heyrn og ónæmiskerfi.<ref name="NMCD">NMCD. (7. Júlí 2014). ''Natural Medicine Comprehensive Database'' | Rhodiola.</ref>
 === Hefðbundin notkun ===
@@ Lína 50: / Lína 51: @@
 === Innihaldsefni ===
-Það er ekki til nákvæm efnainnihaldslýsing fyrir burnirót en talið er að mikilvægustu efnin sem hafa adaptógeníska virkni eru týrósól og salídrósíð (rhodiolosíð) og fenýlprópanóíðar glýkósíð (rósín, rósavín og rósarín).<ref name="Herbal" /> Burnirót inniheldur meira en 30 efnasambönd og má skipta gróflega í 5 flokka:
+Það er ekki til nákvæm efnainnihaldslýsing fyrir burnirót en talið er að mikilvægustu efnin sem hafa adaptógeníska virkni séu týrósól og salídrósíð (rhodiolosíð) og fenýlprópanóíðar glýkósíð (rósín, rósavín og rósarín).<ref name="Herbal" /> Burnirót inniheldur meira en 30 efnasambönd og má skipta gróflega í 5 flokka:
-* '''Flavónóíðar''': herbasetín, gossypetín, kaempferól og glýkósíðar þeirra eins og rhodiónín, rhodiónídín, rhodiólgín, rhodiólgidín, rhodalín, rhodalídín,rhodíósín og kaempferól-7-O-alfa-L-rhamnopyranósíð.<ref name="Tolonen">Tolonen, A. (2003). Analysis of secondary metabolites in plant and cell culture tissue of Hypericum perforatum L. and Rhodiola rosea L. ''Oulu: Oulun yliopisto''.</ref>
+* '''Flavónóíðar''': herbasetín, gossypetín, kaempferól og glýkósíðar þeirra eins og ródíónín, ródíónídín, ródíólgín, ródíólgidín, ródalín, ródalídín, ródíósín og kaempferól-7-O-alfa-L-ramnópýranósíð.<ref name="Tolonen">Tolonen, A. (2003). Analysis of secondary metabolites in plant and cell culture tissue of Hypericum perforatum L. and Rhodiola rosea L. ''Oulu: Oulun yliopisto''.</ref>
-* '''Fenýlprópanóíðar''': rósín, rósavín, sakkalísíð 1, vimalín, sinnamýl-O-beta-glúkópyranósíð, 4-methoxý-sinnamýl-O-beta-glúkópyranósíð og sinnamýl alkóhól.<ref name="Tolonenetal">Tolonen, A., Pakonen, M., Hohtola, A. og Jalonen, J. (2003). Phenylpropanoid glycosides from  Rhodiola rosea. ''Chem Pharm Bull'', 51(4), 467-470.</ref>
+* '''Fenýlprópanóíðar''': rósín, rósavín, sakkalísíð 1, vimalín, sinnamýl-O-beta-glúkópyranósíð, 4-metoxý-sinnamýl-O-beta-glúkópýranósíð og sinnamýl alkóhól.<ref name="Tolonenetal">Tolonen, A., Pakonen, M., Hohtola, A. og Jalonen, J. (2003). Phenylpropanoid glycosides from  Rhodiola rosea. ''Chem Pharm Bull'', 51(4), 467-470.</ref>
-* '''Fenýletanóíðar''': hydroxýfenýletýl tyrósól og salídrósíð, sem er glýkósílerað týrósól.<ref name="Panossian">Panossian, A., Wikman, G. og Sarris, J. (2010). Rosenroot ( Rhodiola rosea): Traditional use, chemical composition, pharmacology and clinical efficacy. ''Phytomedicine'', 17(7), 481-493.</ref>
+* '''Fenýletanóíðar''': hýdroxýfenýletýl tyrósól og salídrósíð, sem er glýkósílerað týrósól.<ref name="Panossian">Panossian, A., Wikman, G. og Sarris, J. (2010). Rosenroot ( Rhodiola rosea): Traditional use, chemical composition, pharmacology and clinical efficacy. ''Phytomedicine'', 17(7), 481-493.</ref>
-* '''Rokgjarnar olíur''': Þurrkaðir jarðstönglar innihalda 0.05% ilmolíur með 25,40% mónóterpen vetniskolum (e. hydrocarbons), 23,61% mónóterpen alkóhóla, 37,54% bein-keðju (e. straight chain) alífatíska alkóhóla.<ref name="Herbal" /> Efnasambönd sem finnast í stóru magni eru n-dekanól, geraníól og 1,4-p-mentadíen-7-ól.<ref name="Rohloff">Rohloff, J. (2002). Volatiles from rhizomes of Rhodiola rosea L. ''Phytochemistry'', 59(6), 655-661.</ref> Geraníól ilmar líkt og rósir og er mikið notað í ilmefnaiðnað. Eitt af niðurbrotsefnum þess er rósirídín.<ref name="Panossian" />
+* '''Rokgjarnar olíur''': Þurrkaðir jarðstönglar innihalda 0,05% ilmolíur með 25,40% mónóterpen-vetniskolum (e. hydrocarbons), 23,61% mónóterpen-alkóhól, 37,54% bein-keðju (e. straight chain) alífatísk alkóhól.<ref name="Herbal" /> Efnasambönd sem finnast í miklu magni eru n-dekanól, geraníól og 1,4-p-mentadíen-7-ól.<ref name="Rohloff">Rohloff, J. (2002). Volatiles from rhizomes of Rhodiola rosea L. ''Phytochemistry'', 59(6), 655-661.</ref> Geraníól ilmar líkt og rósir og er mikið notað í ilmefnaiðnað. Eitt af niðurbrotsefnum þess er rósirídín.<ref name="Panossian" />
-* '''Önnur efnasambönd''': Picein, benzyl-O-beta-D-glúkópyranósíð, sterólar, tannínar, gallík sýra og esterar þess.<ref name="Rohloff" />
+* '''Önnur efnasambönd''': Picein, bensýl-O-beta-D-glúkópyranósíð, steról, tannín, gallínsýra og esterar hennar.<ref name="Rohloff" />
-Salídrósíð er til staðar í öðrum plöntutegundum í hærra magni en finnst í burnirót, en það þarf samlegðaráhrif með fenýlprópanóíð glýkósíðum (rósavín, rósín og rósarín) til að ná fram virkni. Samkvæmt sovétskri lyfjaskrá frá árinu 1989 þarf staðlaður úrdráttur af burnirót að innihalda minnst 3% rósavín og 0,8-1% salídrósíð. Þetta er sama hlutfall og fyrirfinnst í burnirót í náttúrunni eða 3:1.<ref name="Brown" />
+Salídrósíð er til staðar í öðrum plöntutegundum í meira magni en finnst í burnirót, en það þarf samlegðaráhrif með fenýlprópanóíð-glýkósíðum (rósavíni, rósíni og rósaríni) til að ná fram virkni. Samkvæmt sovéskri lyfjaskrá frá árinu 1989 þarf staðlaður úrdráttur af burnirót að innihalda minnst 3% rósavín og 0,8–1% salídrósíð. Þetta er sama hlutfall og fyrirfinnst í burnirót í náttúrunni eða 3:1.<ref name="Brown" />
 == Verkun ==
-Burnirót hefur verið kennd við ýmiskonar verkun. Sagt hefur verið að hún eigi að gagnast við streitu, þreytu, þunglyndi, svefnvandamálum, truflun á innkirtla starfsemi, einbeitingaskorti og athyglisbresti. Einnig á hún að hafa hjartaverndandi áhrif, jákvæð áhrif á námsgetu og minni, auk þess sem hún er sögð stuðla að langlífi. Við úrdrátt burnirótarinnar hafa fundist kraftmiklir adaptógenar. Rannsóknir hafa leitt í ljós að þeir vernduðu dýr og menn gegn geðrænum kvillum, líkamlegu álagi og kvefi.<ref name="Khanum" /> Adaptógenísk áhrif hennar eiga að stuðla að jafnvægi í líkamanum og hjálpa líkamanum að aðlaga sig að erfiðum aðstæðum sem gerir honum kleift að áorka meiru.<ref name="Panossian" />
+Burnirót hefur verið kennd við ýmiskonar verkun. Sagt hefur verið að hún eigi að gagnast við streitu, þreytu, þunglyndi, svefnvandamálum, truflun á innkirtlastarfsemi, einbeitingaskorti og athyglisbresti. Einnig á hún að hafa hjartaverndandi áhrif, jákvæð áhrif á námsgetu og minni, auk þess sem hún er sögð stuðla að langlífi. Við úrdrátt burnirótarinnar hafa fundist kraftmiklir adaptógenar. Rannsóknir hafa leitt í ljós að þeir verndi dýr og menn gegn geðrænum kvillum, líkamlegu álagi og kvefi.<ref name="Khanum" /> Adaptógenísk áhrif hennar eiga að stuðla að jafnvægi í líkamanum og hjálpa líkamanum að aðlaga sig að erfiðum aðstæðum sem gerir honum kleift að áorka meiru.<ref name="Panossian" />
-=== ''In vitro'' rannsóknir ===
+=== ''In vitro''-rannsóknir ===
-Þar sem að tilgátur eru um margvíslega verkunarmáta innihaldsefna burnirótar hafa ýmsar rannsóknir verið gerðar á tilraunastofum til að fá betri hugmyndir um líkleg áhrif þeirra í mannslíkamanum. Rannsóknir á úrdráttum úr burnirót hafa sýnt verndandi áhrif gegn hvarfgjörnun oxunarefnum.<ref name="Calcabrini">Calcabrini, C., Bellis, R. D., Mancini, U., Cucchiarini, L., Potenza, L., Sanctis, R. D., Scesa, C. (2010). ''Rhodiola rosea'' ability to enrich cellular antioxidant defences of cultured human keratinocytes. ''Archives of Dermatological Research'', 302(3), 191-200.</ref> Bæði úrdráttur úr burnirót og salídrosíð einangrað úr burnirót sýndu krabbmeinhemjandi áhrif á frumur í rækt.<ref name="Liu">Liu, Z., Li, X., Simoneau, A. R., Jafari, M., & Zi, X. (2012). Rhodiola rosea extracts and salidroside decrease the growth of bladder cancer cell lines via inhibition of the mTOR pathway and induction of autophagy. ''Mol Carcinog'', 51(3), 257-267.</ref>
+Þar sem tilgátur eru uppi um margvíslega verkunarmáta innihaldsefna burnirótar hafa ýmsar rannsóknir verið gerðar á tilraunastofum til að fá betri hugmynd um líkleg áhrif þeirra í mannslíkamanum. Rannsóknir á úrdráttum úr burnirót hafa sýnt verndandi áhrif gegn hvarfgjörnum oxunarefnum.<ref name="Calcabrini">Calcabrini, C., Bellis, R. D., Mancini, U., Cucchiarini, L., Potenza, L., Sanctis, R. D., Scesa, C. (2010). ''Rhodiola rosea'' ability to enrich cellular antioxidant defences of cultured human keratinocytes. ''Archives of Dermatological Research'', 302(3), 191-200.</ref> Bæði úrdráttur úr burnirót og salídrósíð einangrað úr burnirót sýndu krabbameinshemjandi áhrif á frumur í rækt.<ref name="Liu">Liu, Z., Li, X., Simoneau, A. R., Jafari, M., & Zi, X. (2012). Rhodiola rosea extracts and salidroside decrease the growth of bladder cancer cell lines via inhibition of the mTOR pathway and induction of autophagy. ''Mol Carcinog'', 51(3), 257-267.</ref>
-Einnig hefur verið sýnt fram á að vatns og etanól úrdrættir úr burnirót hindri angiotensín-1-converting ensím og alfa-glúkósídasa sem gefur tilefni til að rannsaka frekar áhrif úrdráttana á háþrýsting og týpu-II sykursýki.<ref>Kwon, Y. I., Jang, H. D., & Shetty, K. (2006). Evaluation of Rhodiola crenulata and Rhodiola rosea for management of type II diabetes and hypertension. ''Asia Pac J Clin Nutr'', 15(3), 425-432.</ref>
+Einnig hefur verið sýnt fram á að vatns- og etanólúrdrættir úr burnirót hindri angíótensín-1-converting ensím og alfa-glúkósídasa sem gefur tilefni til að rannsaka frekar áhrif úrdráttanna á háþrýsting og insúlínóháða sykursýki (sykursýki af gerð 2).<ref>Kwon, Y. I., Jang, H. D., & Shetty, K. (2006). Evaluation of Rhodiola crenulata and Rhodiola rosea for management of type II diabetes and hypertension. ''Asia Pac J Clin Nutr'', 15(3), 425-432.</ref>
-Þó að ''in vitro'' tilraunir hafi sýnt fram á margvíslegan verkunarmáta burnirótar þá þýðir það ekki að þau hafi sömu áhrif í mannslíkamanum.
+Þó að ''in vitro''-tilraunir hafi sýnt fram á margvíslegan verkunarmáta burnirótar þýðir það ekki að þau hafi endilega sömu áhrif í mannslíkamanum.
-=== ''In vivo'' rannsóknir (dýratilraunir) ===
+=== ''In vivo''-rannsóknir (dýratilraunir) ===
-Rannsóknir í dýramódelum hafa sýnt fram á andoxunarvirkni innihaldsefna í burnirót.<ref name="Zhou">Zhou, Q., Yin, Z. P., Ma, L., Zhao, W., Hao, H. W., & Li, H. L. (2014). Free radical-scavenging     activities of oligomeric proanthocyanidin from Rhodiola rosea L. and its antioxidant effects in vivo. ''Natural Product Research'', 28(24), 2301-2303.</ref> Einnig að úrdráttur úr burnirót geti lækkað blóðsykur hjá sykursjúkum og örvað ónæmiskerfið.<ref name="NMCD" />
+Rannsóknir í dýramódelum hafa sýnt fram á andoxunarvirkni innihaldsefna í burnirót<ref name="Zhou">Zhou, Q., Yin, Z. P., Ma, L., Zhao, W., Hao, H. W., & Li, H. L. (2014). Free radical-scavenging     activities of oligomeric proanthocyanidin from Rhodiola rosea L. and its antioxidant effects in vivo. ''Natural Product Research'', 28(24), 2301-2303.</ref> og einnig að úrdráttur úr burnirót geti lækkað blóðsykur hjá sykursjúkum og örvað ónæmiskerfið.<ref name="NMCD" />
-Úrdráttur úr burnirót sem var staðlaður þannig að hann innihélt 3% rósavín og 1% salídrósíð sýndi jákvæð áhrif á þunglyndi og kvíða og hafði örvandi áhrif í dýramódelum. Einnig bentu dýrarannsónkir til þess að úrdráttur á burnirót geti aukið námsgetu og bætt minni.<ref name="NMCD" />
+Úrdráttur úr burnirót sem var staðlaður þannig að hann innihélt 3% rósavín og 1% salídrósíð sýndi jákvæð áhrif á þunglyndi og kvíða og hafði örvandi áhrif í dýramódelum. Einnig bentu dýrarannsóknir til þess að úrdráttur úr burnirót geti aukið námsgetu og bætt minni.<ref name="NMCD" />
 === Klínískar rannsóknir (tilraunir á mönnum) ===
 Ýmsar klínískar rannsóknir hafa verið gerðar til að skoða mismunandi virkni burnirótar.
-Fasa III klínísk rannsókn, slembiröðuð og tvíblind þar sem staðlaður úrdráttur (SHR-5) á burnirót var borin saman við lyfleysu og stóð yfir í 6 vikur sýndi að inntaka á úrdrættinum bætti markvist líðan einstaklinga með vægt og meðalalvarlegt þunglyndi. 89 þáttakendum var slemdiraðað í 3 hópa þar sem tveir fengu staðlaða úrdráttin SHR-5 (annar 340 mg/dag en hinn 680 mg/dag) og einn hópur fékk lyfleysu. Báðir íhlutunarhóparnir sýndu marktæk jákvæð áhrif á þunglyndi, svefnleysi og tilfinningalegan óstöðugleika.<ref name=Darbinyan>Darbinyan, V., Aslanyan, G., Amroyan, E., Gabrielyan, E., Malmstrom, C., og Panossian, A. (2007). Clinical trial of Rhodiola rosea L. extract SHR-5 in the treatment of mild to moderate depression. ''Nord J Psychiatry'', 61(5), 343-348.</ref>
+Fasa III klínísk rannsókn, slembiröðuð og tvíblind, þar sem staðlaður úrdráttur (SHR-5) á burnirót var borinn saman við lyfleysu og stóð yfir í 6 vikur, sýndi að inntaka á úrdrættinum bætti markvisst líðan einstaklinga með vægt og meðalalvarlegt þunglyndi. 89 þátttakendum var slembiraðað í 3 hópa þar sem tveir fengu staðlaða úrdráttinn SHR-5 (annar 340 mg/dag en hinn 680 mg/dag) og einn hópur fékk lyfleysu. Báðir íhlutunarhóparnir sýndu marktæk jákvæð áhrif á þunglyndi, svefnleysi og tilfinningalegan óstöðugleika.<ref name=Darbinyan>Darbinyan, V., Aslanyan, G., Amroyan, E., Gabrielyan, E., Malmstrom, C., og Panossian, A. (2007). Clinical trial of Rhodiola rosea L. extract SHR-5 in the treatment of mild to moderate depression. ''Nord J Psychiatry'', 61(5), 343-348.</ref>
-Yfirlitsgrein (e. systematic review) þar sem 13 klínískar rannsóknir voru metnar sýndi óljósar niðurstöður um hvort burnirót geti gagnast sjúklingum með kransæðasjúkdóma. Ósamræmi var á milli skammtastærða og hvernig burnirótin var meðhöndluð áður en hún var gefin sjúklingum. Það hefði þurft að staðla úrdrætti til að fá betri niðurstöður. Einnig var misræmi á milli hvernig rannsóknirnar voru framkvæmdar og því erfitt að bera þær saman. Þótt að einhverjar af rannsóknunum sem voru metnar benda til þess að inntaka á burnirót geti verið gagnleg sjúklingum með kransæðasjúkdóma, bæði samhliða venjulegri meðferð eða eitt og sér, þá þarf að gera betri rannsóknir til að staðfesta virknina.<ref name="Yu">Yu, L., Qin, Y., Wang, Q., Zhang, L., Liu, Y., Wang, T., Xiong, H. (2014). The efficacy and safety of Chinese herbal medicine, Rhodiola formulation in treating ischemic heart disease: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. ''Complement Ther Med,'' 22(4), 814-825.</ref>
+Yfirlitsgrein (e. systematic review) þar sem 13 klínískar rannsóknir voru metnar sýndi óljósar niðurstöður um hvort burnirót geti gagnast sjúklingum með kransæðasjúkdóma. Ósamræmi var á milli skammtastærða og hvernig burnirótin var meðhöndluð áður en hún var gefin sjúklingum. Það hefði þurft að staðla úrdrætti til að fá betri niðurstöður. Einnig var misræmi á milli hvernig rannsóknirnar voru framkvæmdar og því erfitt að bera þær saman. Þótt einhverjar af rannsóknunum sem voru metnar bendi til þess að inntaka á burnirót geti verið gagnleg sjúklingum með kransæðasjúkdóma, bæði samhliða venjulegri meðferð eða ein og sér, þarf að gera betri rannsóknir til að staðfesta virknina.<ref name="Yu">Yu, L., Qin, Y., Wang, Q., Zhang, L., Liu, Y., Wang, T., Xiong, H. (2014). The efficacy and safety of Chinese herbal medicine, Rhodiola formulation in treating ischemic heart disease: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. ''Complement Ther Med,'' 22(4), 814-825.</ref>
-Burnirót er markaðssett á Íslandi sem efni til að auka úthald og einbeitingu og þannig árangur í íþróttum og námi. Samantekt hefur verið gerð yfir klínískar rannsóknir þar sem þessi áhrif eru könnuð. 11 klínískar rannsóknir voru skoðaðar og niðurstaðan sú að ekki eru til nægilega góðar vísindalega sannannir fyrir þessarri verkun.<ref name="Ishaque">Ishaque, S., Shamseer, L., Bukutu, C. og Vohra, S. (2012). ''Rhodiola rosea'' for physical and mental fatigue: a systematic review. ''BMC Complement Altern Med'', 70, 12-70.</ref>
+Burnirót er markaðssett á Íslandi sem efni til að auka úthald og einbeitingu og þannig árangur í íþróttum og námi. Samantekt hefur verið gerð á klínískum rannsóknum þar sem þessi áhrif eru könnuð. 11 klínískar rannsóknir voru skoðaðar og niðurstaðan er sú að ekki séu til nægilega góðar vísindalegar sannanir fyrir þessarri verkun.<ref name="Ishaque">Ishaque, S., Shamseer, L., Bukutu, C. og Vohra, S. (2012). ''Rhodiola rosea'' for physical and mental fatigue: a systematic review. ''BMC Complement Altern Med'', 70, 12-70.</ref>
-Um flestar klínískar rannsóknir sem gerðar hafa verið á burnirót er sömu sögu að segja: Það er mikil hætta á bjaga eða það vantar upplýsingar til að meta gæði rannsóknanna. Þær hafa flestar fáa þáttakendur og því er styrkur þeirra lítill. Einnig gerir misræmi milli úrdátta, preparata, skammtastærða og meðferðartíma erfitt fyrir að meta virkni.
+Um flestar klínískar rannsóknir sem gerðar hafa verið á burnirót er sömu sögu að segja: Það er mikil hætta á bjaga eða það vantar upplýsingar til að meta gæði rannsóknanna. Þær hafa flestar fáa þátttakendur og því er styrkur þeirra lítill. Einnig gerir misræmi milli úrdátta, preparata, skammtastærða og meðferðartíma erfitt að meta virkni.
 Því er ekki hægt að segja að burnirót virki á ákveðin einkenni og kvilla heldur þarf að gera frekari rannsóknir til að staðfesta virknina. Þetta er ástæðan fyrir því að ekki eru neinar skráðar ábendingar byggðar á vísindalegum grunni heldur eru einungis skráðar ábendingar vegna hefðbundinnar notkunnar.
 == Skammtastærð ==
-Hver skammtur skal vera um 144-200mg af þurrkuðum úrdrætti stöngulsins og rótarinnar í einum skammti, einu sinni á dag. Börn og unglingar undir 18 ára skulu ekki nota burnirót þar sem ekki hafa fengist nægilega góðar upplýsingar um áhrif þess á þau.
+Hver skammtur skal vera um 144–200 mg af þurrkuðum úrdrætti stöngulsins og rótarinnar í einum skammti, einu sinni á dag. Börn og unglingar undir 18 ára skulu ekki nota burnirót þar sem ekki hafa fengist nægilega góðar upplýsingar um áhrif þess á þau. Meðferðarlengd skal ekki vara lengur en í 2 vikur samfleytt. Ef einkenni vara lengur, skal hafa samband við lækni.<ref name="EMA" />
-Meðferðarlengd skal ekki vara lengur en í 2 vikur samfleytt. Ef einkenni vara lengur, skal hafa samband við lækni.<ref name="EMA" />
 === Annars konar skammtastærðir: ===
 '''Urtaveig''' (tinktúra; 1:5 25% vínandi): 1-3 ml teknir inn þrisvar á dag.
-'''Seyði''' (1:10): 25-50 ml teknir inn þrisvar á dag.<ref name="Johannsdottir" />
+'''Seyði''' (1:10): 25–50 ml teknir inn þrisvar á dag.<ref name="Johannsdottir" />
 Burnirót frásogast allra best þegar hún er tekin á tóman maga, minnst 30 mínútum fyrir morgunmat og hádegismat. Eins og á við um allar náttúruvörur, skulu sjúklingar tilkynna lækni sínum þegar þeir taka inn burnirót eða aðrar náttúruvörur.<ref name="Khanum" /> Burnirót ætti ekki að nota í meira en 10 vikur í senn þar sem ekki hefur verið sýnt fram á öryggi langtímanotkunar.<ref name="NMCD" />
 == Aukaverkanir ==
-Ekki hafa komið í ljós neinar alvarlegar aukaverkanir sem tengjast notkun á burnirót. Það eru örfáar aukaverkanir sem hafa komið fram en rótin er almennt talin örugg til notkunar og vel þolanleg. Taugaspenna og óróleiki geta fylgt notkun hjá einstaklingum sem eiga tilhneyggingu til að vera kvíðnir og áhyggjufullir. Burnirót getur haft áhrif á svefn og valdið líflegum draumum. Hægt er að komast hjá þessum aukaverkunum með því að taka inn burnirót á morgnanna eða fyrri part dags.<ref name="Khanum" /> Burnirót tekin inn um munn getur valdið svima og munnþurrki.<ref name="NMCD" />
+Ekki hafa komið í ljós neinar alvarlegar aukaverkanir sem tengjast notkun á burnirót. Það eru örfáar aukaverkanir sem hafa komið fram en rótin er almennt talin örugg til notkunar og vel þolanleg. Taugaspenna og óróleiki geta fylgt notkun hjá einstaklingum sem hafa tilhneigingu til að vera kvíðnir og áhyggjufullir. Burnirót getur haft áhrif á svefn og valdið líflegum draumum. Hægt er að komast hjá þessum aukaverkunum með því að taka inn burnirót á morgnanna eða fyrri part dags.<ref name="Khanum" /> Burnirót tekin inn um munn getur valdið svima og munnþurrki.<ref name="NMCD" />
 Skortur er á klínískum rannsóknum sem staðfesta aukaverkanir en eins og áður segir er burnirót talin vera mjög örugg til notkunar.
 == Milliverkanir ==
-Milliverkanir milli innihaldsefna burnirótar og annarra lyfja eru ekki mikið rannsakaðar. Í mónógrafíu frá Lyfjastofun Evrópu hafa ekki verið skráðar neinar milliverkanir við lyf, náttúrulyf, jurtalyf eða mat.<ref name="EMA" />
+Milliverkanir milli innihaldsefna burnirótar og annarra lyfja eru ekki mikið rannsakaðar. Í mónógrafíu frá Lyfjastofnun Evrópu hafa ekki verið skráðar neinar milliverkanir við lyf, náttúrulyf, jurtalyf eða mat.<ref name="EMA" />
-''In vitro'' rannsóknir gefa ástæðu til að skoða hugsanlegar milliverkanir við ákveðin lyf. ''In vitro'' rannsókn sýndi að innihaldsefni hennar hindra CYP3A4 ensímið og p-glýkóprótein.<ref name="Hellum">Hellum, B., Tosse, A., Hoybakk, K., Thomsen, M., Rohloff, J. og Nilsen, O. G. (2010). Potent in vitro Inhibition of CYP3A4 and P-Glycoprotein by Rhodiola rosea. ''Planta Medica'', 76(4), 331-338.</ref> Þetta bendir til þess að burnirót geti milliverkað við lyf sem eru hvarfefni fyrir þessi tvö ensím og þar með hækkað þéttni þeirra lyfja í blóði og aukið líkur á aukaverkunum.<ref name="NMCD" />
+''In vitro''-rannsóknir gefa ástæðu til að skoða hugsanlegar milliverkanir við ákveðin lyf. ''In vitro''-rannsókn sýndi að innihaldsefni hennar hindra CYP3A4-ensímið og p-glýkóprótín.<ref name="Hellum">Hellum, B., Tosse, A., Hoybakk, K., Thomsen, M., Rohloff, J. og Nilsen, O. G. (2010). Potent in vitro Inhibition of CYP3A4 and P-Glycoprotein by Rhodiola rosea. ''Planta Medica'', 76(4), 331-338.</ref> Þetta bendir til þess að burnirót geti milliverkað við lyf sem eru hvarfefni fyrir þessi tvö ensím og þar með hækkað þéttni þeirra lyfja í blóði og aukið líkur á aukaverkunum.<ref name="NMCD" />
-Eins og fyrr hefur komið fram þá er burnirót stundum notuð við þunglyndi, þetta er útskýrt með ''in vitro'' rannsókn á burnirótar úrdrátt á MAO-viðtökum. Það þýðir að burnirót gæti verkað á sömu viðtaka og þunglyndislyfin sem virka á MAO-viðtaka.<ref name="Diermen">Diermen, D. V., Marston, A., Bravo, J., Reist, M., Carrupt, P. og Hostettmann, K. (2009). Monoamine oxidase inhibition by Rhodiola rosea L. roots. ''Journal of Ethnopharmacology'', 122(2), 397-401.</ref>
+Eins og fyrr hefur komið fram er burnirót stundum notuð við þunglyndi, en ''in vitro''-rannsókn á verkun burnirótarúrdráttar á MAO-viðtaka gæti skýrt það, þ.e. vera má að burnirót verki á sömu viðtaka og þunglyndislyfin sem verka á MAO-viðtaka.<ref name="Diermen">Diermen, D. V., Marston, A., Bravo, J., Reist, M., Carrupt, P. og Hostettmann, K. (2009). Monoamine oxidase inhibition by Rhodiola rosea L. roots. ''Journal of Ethnopharmacology'', 122(2), 397-401.</ref>
-Líkt og kemur fram í verkunarkafla þá eru ''in vitro'' rannsóknir sem benda til þess að innihaldsefni burnirótarinnar geti milliverkað við lyf sem hvarfast við p-glýkóprótein og CYP3A4. Því getur burnirót fræðilega séð aukið líkur á aukaverkunum á þeim lyfjum.<ref name="Hellum" /> Því ættu einstaklingar sem eru á annari lyfjameðferð að ráðfæra sig við lækni áður en þeir hefja inntöku á burnirót.
+Líkt og kemur fram í verkunarkafla þá eru ''in vitro''-rannsóknir sem benda til þess að innihaldsefni burnirótarinnar geti milliverkað við lyf sem hvarfast við p-glýkóprótín og CYP3A4. Því gæti burnirót hugsanlega aukið líkur á aukaverkunum af þeim lyfjum.<ref name="Hellum" /> Því ættu einstaklingar sem eru á annarri lyfjameðferð að ráðfæra sig við lækni áður en þeir hefja inntöku á burnirót.
 == Frábendingar ==
-Þeir sem eru með ofnæmi fyrir innihaldsefnum burnirótar skulu að sjálfsögðu ekki nota hana.<ref name="EMA" /> Þar sem að burnirót hefur geðdeyfðaráhrif skulu einstaklingar með geðhvarfasýki, sem eru líklegir til þess að verða manískir (e. manic) við inntöku þunglyndislyfja eða örvandi efna. Plantan virðist ekki milliverka við önnur lyf, en samt sem áður gæti hún aukið áhrif annarra örvandi efna.<ref name=Khanum />
+Þeir sem eru með ofnæmi fyrir innihaldsefnum burnirótar skulu að sjálfsögðu ekki nota hana.<ref name="EMA" /> Þar sem burnirót hefur geðdeyfðaráhrif skulu einstaklingar með geðhvarfasýki, sem eru líklegir til þess að verða manískir (e. manic) við inntöku þunglyndislyfja eða örvandi efna, ekki taka hana inn. Plantan virðist ekki milliverka við önnur lyf, en samt sem áður gæti hún aukið áhrif annarra örvandi efna.<ref name=Khanum />
 == Tilvísanir ==