„Sæfíflar“: Munur á milli breytinga

Sæfiflar
	; Fjölbreyttar tegundir sæfifla
Vísindaleg flokkun
Ríki:	Dýraríki (Animalia);
Fylking:	Holdýr (Cnidaria);
Flokkur:	Kóraldýr (Anthozoa);
Undirflokkur:	Hexacorallia;
Ættbálkur:	Actiniaria;

Fletta í gegnum breytingarskrá

← Eldri breyting Nýrri breyting →

Efni eytt Efni bætt við

MyndræntWiki-texti

Innfellt

Útgáfa síðunnar 25. janúar 2021 kl. 15:11

Sæfíflar (fræðiheiti: Actiniaria) eru ættbálkur frumstæðra sjávardýra af flokki holdýra. Þeir eru náskyldir kóröllum og marglyttum. Þekktar eru yfir 1000 tegundir sæfífla sem gerir þá að tegundaauðugasta undirhóp holdýra.

Útlit og einkenni

Kóraldýr skiptast í tvo undirflokka: Hexacorallia og Octocorallia, en sæfíflar tilheyra fyrrnefnda flokknum. Sæfíflar eru ólíkir dæmigerðum kóröllum á því að þeir eru stærri og lifa einir og sér en ekki í sambýli eins og kórallar.

Nafn sæfífla dregur nafn sitt af fíflablómum því útlit sæfífla þykir minna á blóm. Á ensku nefnist sæfífillinn „sea anemone“ og dregur nafn sitt af anemónblóminu sem er af sóleyjarætt og getur verið afar litskrúðugt líkt og sæfífillinn. Líkami sæfífilsins er byggður upp af límkenndum diski eða fæti, sívölum líkama og örmum sem mynda hring í kringum op sem starfar sem munnur og yfirleitt líka sem endaþarmur.

Í örmunum eru stingfrumur sem sæfífillinn notar til að lama bráð sína en armarnir bregðast við minnstu snertingu með því að skjóta eiturþráðum í bráðina og armarnir beina bráðinni svo í opið þar sem sérstakt meltingarlífffæri sér um að melta bráðina. Eins og meðal annarra sexukóralla er fjöldi armanna yfirleitt margfeldi af 6. Dæmigerður sæfífill er oftast í kringum 1-5 cm í þvermál og 2-10 cm á lengd en þó geta sæfíflar verið minni en 1 cm að stærð og allt upp í 120 cm í þvermál en stærsti sæfífillinn er risasæfífillinn (Stichodactyla mertensii) en hann getur orðið allt að 1,25 metrar í þvermál sem gerir hann að stærsta núlifandi holdýrinu.

Lifnaðarhættir

Sæfíflar eru algengastir á grunnsævi í suðrænum hlýjum sjó en finnast þó um gjörvallt hafið á öllu dýpi. Þeir festa sig við sjávarbotninn eða aðra fasta hluti í sjónum svo sem steina eða kóralrif. Þó eru til sæfíflar sem festa sig ekki og reika um hafið. Sæfíflar geta hreyft sig með því að renna sér á botninum en mannsaugað getur ekki greint þessa hreyfingu þar sem hún er afar hæg en einnig eru til sæfíflar sem losa sig frá því yfirborði sem þeir voru fastir við.

Flestir sæfíflar eru rándýr. Helstu bráðir þeirra eru krabbar, lindýr og jafnvel smáfiskar en fátt er þó sem sæfífillinn bregður sér ekki til munns. Sæfíflar éta yfirleitt það sem passar í gegnum munnop þeirra. Helstu afræningjar sæfífla eru ýmsir fiskar og sæsniglar. Margir sæfíflar geta notað arma sína til að verja sig eða sent eiturþræði út frá líkama sínum. Til eru tegundir sæfífla sem geta synd frá rándýrum.

Sæfíflar búa yfir mikilli getu til að fjölga sér og geta fjölgað sér bæði með kynæxlun og kynlausri æxlun. Við kynæxlun dæla þeir kynfrumum í sjóinn og frjóvgun þeirra verður þar. Okfruman þroskast síðan í lirfu sem festir sig við hafsbotninn og þroskast þar sem nýr sæfífill. Við kynlausa æxlun myndast aftur á móti nýr einstaklingur með eins konar knappskoti og er afsprengið þá með nákvæmlega sama erfðaefni og foreldrið. Sumar tegundir sæfífla „ganga“ með afkvæmið inni í sér og geta af sér fullmótað afkæmi út um munnopið.

Sæfíflar geta lifað mjög lengi og verða oft 60-80 ára gamlir. Eiginleiki sæfífilsins til að „klóna“ sig gefur honum möguleikann á að lifa nánast að eilífu.

Samlífi

Sumir sæfíflar lifa í samlífi við aðrar dýra- og örverutegundir. Trúðfiskar lifa innan um arma sæfífla því húð þeirra er þakin slími sem virkjar ekki stingfrumur sæfíflanna. Trúðfiskar geta því lifað í skjóli frá rándýrum án þess að vera stungnir. Trúðfiskar éta ýmis sníkjudýr og afræningja sæfífla og iða súrefnis- og næringarríku vatni um sæfífilinn. Samlífi trúðfiska og sæfífla gagnast því báðum aðilum samlífisins.

Annað dýr sem nýtir sér samlífi við sæfífila er kuðungakrabbinn sem setur sæfífla á kuðunginn sinn. Eitur sæfíflanna verndar krabbann frá rándýrum og virkar sem felubúningur á sjávarbotninum. Sæfíflar hagnast einnig á því að lifa á skeljum kuðungakrabba því það veitir þeim aðgang að afgangsfæðu kuðungakrabbans og gefur þeim tækifæri til að makast á sama tíma og kuðungakrabbarnir hittast til að makast sjálfir. Þegar kuðungakrabbar skiptir um skel passar þeir gjarnan upp á að færa sæfífilinn yfir á nýju skelina.

Sumir sæfíflar lifa í samlífi með ljóstillífandi grænþörungum eða skoruþörungum. Þörungurinn fær vernd frá afráni, skjól og aðgang að sólarljósi og í staðinn fær sæfífillinn súrefni og sykrur sem eru aukaafurðir frá ljóstillífun þörungsins.

Sæfíflar og við

Sæfíflar eru vinsælir í fiskabúr enda geta þeir verið mjög fallegir og litskrúðugir og einnig er það talið vera gefandi að sjá sæfífilinn í samlífi með trúðafisknum, bæði sæfíflum og trúðafiskum er gjarnan safnað úr sjónum og hefur þetta mikil áhrif á stofnstærðir beggja dýranna með því að draga úr þéttleika þeirra á nýtingarsvæðunum. Einnig verða sæfíflar sem búa á grunnsævi við strendur fyrir áhrifum frá mengun mannsins.

Á Ítalíu og Spáni er ein tegund sæfífils, Anemonia viridis, notuð til manneldis og telst vera herramannsmatur.

Flestir sæfíflar eru skaðlausir mannkyninu en nokkrar mjög eitraðar tegundir eins og Actinodendron arboreum, Phyllodiscus semoni og Stichodactyla hafa valdið alvarlegum áverkum og geta verið banvænar mönnum.

Tenglar

„Hvað eru sæfíflar?“. Vísindavefurinn. (Skoðað 30.09.2018).
„Sea Anemones“. Sótt 30. september 2018.
„Fact Sheet: Sea Anemones“. Sótt 30. september 2018.
„Sea Anemones“. Sótt 30. september 2018.

Þessi líffræðigrein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.

@@ Lína 11: / Lína 11: @@
 | ordo = '''Actiniaria'''
 }}
-'''Sæfíflar''' ([[fræðiheiti]]: ''actiniaria'') eru frumstæð sjávardýr. Þeir eru náskyldir kóröllum og [[Marglyttur|marglyttum]] en þessi dýr tilheyra fylkingu [[Holdýr|holdýra]]. Nánar tiltekið eru þeir í flokki kóraldýra. Kóraldýr skiptast í tvo undirflokka: hexacorallia og octocorallia, en sæfíflar tilheyra fyrrnefnda flokknum. Sæfíflar eru ólíkir dæmigerðum kóröllum á því að þeir eru stærri og lifa einir og sér en ekki í sambýli eins og kórallar. Þekktar eru yfir 1000 tegundir sæfífla sem gerir þá að tegundaauðugasta undirhóp holdýra.
+'''Sæfíflar''' ([[fræðiheiti]]: ''Actiniaria'') eru [[ættbálkur (flokkunarfræði)|ættbálkur]] frumstæðra sjávardýra af flokki [[holdýr]]a. Þeir eru náskyldir [[kóraldýr|kóröllum]] og [[Marglyttur|marglyttum]]. Þekktar eru yfir 1000 tegundir sæfífla sem gerir þá að tegundaauðugasta undirhóp holdýra.
+== Útlit og einkenni==
+Kóraldýr skiptast í tvo undirflokka: [[Hexacorallia]] og [[Octocorallia]], en sæfíflar tilheyra fyrrnefnda flokknum. Sæfíflar eru ólíkir dæmigerðum kóröllum á því að þeir eru stærri og lifa einir og sér en ekki í sambýli eins og kórallar.
-== Útlit==
 [[File:Sea Anemone (10062178943).jpg|thumb|left|Sæfífill]]
-Sæfífillinn heitir á ensku sea anemone og dregur nafn sitt af anemón blóminu sem er af sóleyjarætt og getur verið afar litskrúðugt líkt og sæfífillinn. Líkami sæfífilsins er byggður upp af límkenndum disk eða fót, sívölum líkama og örmum sem mynda hring í kringum op sem starfar bæði sem munnur og sem endaþarmur.
+Nafn sæfífla dregur nafn sitt af [[fífill|fíflablómum]] því útlit sæfífla þykir minna á blóm. Á ensku nefnist sæfífillinn „sea anemone“ og dregur nafn sitt af [[Anemone|anemónblóminu]] sem er af [[sóleyjarætt]] og getur verið afar litskrúðugt líkt og sæfífillinn. Líkami sæfífilsins er byggður upp af límkenndum diski eða fæti, sívölum líkama og örmum sem mynda hring í kringum op sem starfar sem munnur og yfirleitt líka sem endaþarmur.
-Í örmunum eru stingfrumur sem sæfífillinn notar til að lama bráð sína en armarnir bregðast við minnstu snertingu með því að skjóta eiturþráðum í bráðina og armarnir beina bráðinni svo í opið þar sem  sérstakt meltingarlífffæri sér um að melta bráðina. Fjöldi armanna er yfirleitt margfeldi af 6.
-Dæmigerður sæfífill er oftast í kringum 1-5cm í þvermál og 2-10cm á lengd en þó getur sæfífillinn verið minni en 1 cm að stærð og allt upp í 120 cm í þvermál en stærsti sæfífillinn er risasæfífillinn (''Stichodactyla mertensii'') en hann getur orðið allt að 1,25 metrar í þvermál sem gerir hann að stærsta núlifandi holdýrinu.
+Í örmunum eru [[stingfruma|stingfrumur]] sem sæfífillinn notar til að lama bráð sína en armarnir bregðast við minnstu snertingu með því að skjóta eiturþráðum í bráðina og armarnir beina bráðinni svo í opið þar sem sérstakt meltingarlífffæri sér um að melta bráðina. Eins og meðal annarra [[sexukórall]]a er fjöldi armanna yfirleitt margfeldi af 6. Dæmigerður sæfífill er oftast í kringum 1-5 cm í þvermál og 2-10 cm á lengd en þó geta sæfíflar verið minni en 1 cm að stærð og allt upp í 120 cm í þvermál en stærsti sæfífillinn er [[Stichodactyla mertensii|risasæfífillinn]] (''Stichodactyla mertensii'') en hann getur orðið allt að 1,25 metrar í þvermál sem gerir hann að stærsta núlifandi holdýrinu.
 ==Lifnaðarhættir==
+Sæfíflar eru algengastir á grunnsævi í suðrænum hlýjum sjó en finnast þó um gjörvallt hafið á öllu dýpi. Þeir festa sig við sjávarbotninn eða aðra fasta hluti í sjónum svo sem steina eða [[kóralrif]]. Þó eru til sæfíflar sem festa sig ekki og reika um hafið. Sæfíflar geta hreyft sig með því að renna sér á botninum en mannsaugað getur ekki greint þessa hreyfingu þar sem hún er afar hæg en einnig eru til sæfíflar sem losa sig frá því yfirborði sem þeir voru fastir við.
+Flestir sæfíflar eru [[rándýr]]. Helstu bráðir þeirra eru [[krabbar]], [[lindýr]] og jafnvel smáfiskar en fátt er þó sem sæfífillinn bregður sér ekki til munns. Sæfíflar éta yfirleitt það sem passar í gegnum munnop þeirra. Helstu [[afræningi|afræningjar]] sæfífla eru ýmsir fiskar og sæsniglar. Margir sæfíflar geta notað arma sína til að verja sig eða sent eiturþræði út frá líkama sínum. Til eru tegundir sæfífla sem geta synd frá rándýrum.
-Sæfíflar eru algengastir á grunnsævi í suðrænum hlýjum sjó en finnast þó um gjörvallt hafið á öllu dýpi. Þeir festa sig við sjávarbotninn eða aðra fasta hluti í sjónum svo sem steina eða kóralrif. Þó eru til sæfíflar sem festa sig ekki og reika um hafið. Sæfíflar geta hreyft sig með því að renna sér á botninum en mannsaugað getur ekki greint þessa hreyfingu þar sem hún er afar hæg en einnig eru til sæfíflar sem losa sig frá yfirborði þess sem þeir eru fastir við.
-Helsta bráð sæfífilsins eru krabbar, lindýr og jafnvel smáfiskar en fátt er þó sem sæfífillinn bregður sér ekki til munns, ef það passar í gegnum opið hans, étur hann það. Helstu ógnir sæfífilsins eru allskonar fiskar og sæsniglar. Ef sæfífli er ógnað getur hann notað arma sína til að verja sig og einnig geta þeir sent eitrið sitt í holur á líkamanum sínum og verja sig þannig en þá draga þeir að sér armana og loka munninum/endaþarminum. Einnig eru til tegundir af sæfífli sem synda í burtu frá rándýrum.
-Sæfíflar búa yfir mikilli getu til að fjölga sér og geta fjölgað sér bæði með kynæxlun og kynlausri æxlun. Við kynæxlun dæla þeir kynfrumum í sjóinn og frjóvgun þeirra verður þar. Okfruman þroskast síðan í lirfu sem festir sig við hafsbotninn og þroskast þar sem nýr sæfífill. Við kynlausa æxlun myndast aftur á móti nýr einstaklingur með eins konar knappskoti og er afsprengið þá með nákvæmlega sama erfðaefni og foreldrið. Sumar tegundir sæfífla „ganga“ með afkvæmið inni í sér og geta af sér fullmótað afkæmi út um munnopið.
+Sæfíflar búa yfir mikilli getu til að fjölga sér og geta fjölgað sér bæði með [[kynæxlun]] og [[kynlaus æxlun|kynlausri æxlun]]. Við kynæxlun dæla þeir [[kynfruma|kynfrumum]] í sjóinn og frjóvgun þeirra verður þar. [[Okfruma]]n þroskast síðan í [[lirfa|lirfu]] sem festir sig við hafsbotninn og þroskast þar sem nýr sæfífill. Við kynlausa æxlun myndast aftur á móti nýr einstaklingur með eins konar [[knappskot]]i og er afsprengið þá með nákvæmlega sama [[erfðaefni]] og foreldrið. Sumar tegundir sæfífla „ganga“ með afkvæmið inni í sér og geta af sér fullmótað afkæmi út um munnopið.
 Sæfíflar geta lifað mjög lengi og verða oft 60-80 ára gamlir. Eiginleiki sæfífilsins til að „klóna“ sig gefur honum möguleikann á að lifa nánast að eilífu.
 ==Samlífi==
+Sumir sæfíflar lifa í [[samlífi]] við aðrar dýra- og [[örverur|örverutegundir]]. [[trúðfiskur|Trúðfiskar]] lifa innan um arma sæfífla því húð þeirra er þakin slími sem virkjar ekki stingfrumur sæfíflanna. Trúðfiskar geta því lifað í skjóli frá rándýrum án þess að vera stungnir. Trúðfiskar éta ýmis sníkjudýr og afræningja sæfífla og iða súrefnis- og næringarríku vatni um sæfífilinn. Samlífi trúðfiska og sæfífla [[Samhjálp|gagnast því báðum aðilum samlífisins]].
-Ekki eru öll dýr viðkvæm fyrir árásum sæfíflanna og besta dæmið um það eru trúðfiskar. Ekki er vitað afhverju trúðfiskurinn er ekki áreittur af sæfíflinum en til eru kenningar um það eins og að trúðfiskurinn gefi sjálfur frá sér efni sem sæfífillin geðjast ekki að og önnur er að trúðfiskurinn mjaki sér í arma fífilsins og fái þannig slím á húðina sína sem blekkir fífilinn. Þetta samband þessara ólíklegu vina er báðum aðilum til bóta en á sama tíma og trúðfiskurinn fær skjól hreinsar hann sæfífilinn svo hann eigi auðveldara með að fá súrefni og éta ýmis sníkjudýr.
+Annað dýr sem nýtir sér samlífi við sæfífila er [[kuðungakrabbi]]nn sem setur sæfífla á kuðunginn sinn. Eitur sæfíflanna verndar krabbann frá rándýrum og virkar sem felubúningur á sjávarbotninum. Sæfíflar hagnast einnig á því að lifa á skeljum kuðungakrabba því það veitir þeim aðgang að afgangsfæðu kuðungakrabbans og gefur þeim tækifæri til að makast á sama tíma og kuðungakrabbarnir hittast til að makast sjálfir. Þegar kuðungakrabbar skiptir um skel passar þeir gjarnan upp á að færa sæfífilinn yfir á nýju skelina.
-Annað dýr sem nýtir sér sæfífilinn er kuðungakrabbinn sem setur sæfífilinn á kuðunginn sinn sem aftur verndar hann frá rándýrum.
-Einnig eru til grænþörungar sem lifa í samlífi með sæfíflinum en þá fær þörungurinn vernd frá ráni og skjól frá sólskini og í staðinn fær sæfífillinn súrefni og sykrur sem eru aukaafurðir frá ljóstillífun þörungsins.
+Sumir sæfíflar lifa í samlífi með [[ljóstillífun|ljóstillífandi]] [[grænþörungar|grænþörungum]] eða [[skoruþörungar|skoruþörungum]]. Þörungurinn fær vernd frá afráni, skjól og aðgang að sólarljósi og í staðinn fær sæfífillinn súrefni og sykrur sem eru aukaafurðir frá ljóstillífun þörungsins.
 [[File:Four feet, wings, and fins (1879) (14758655386).jpg|thumb|Kuðungakrabbi með sæfífil sem lífvörð]]
 ==Sæfíflar og við==
+Sæfíflar eru vinsælir í fiskabúr enda geta þeir verið mjög fallegir og litskrúðugir og einnig er það talið vera gefandi að sjá sæfífilinn í samlífi með trúðafisknum, bæði sæfíflum og trúðafiskum er gjarnan safnað úr sjónum og hefur þetta mikil áhrif á stofnstærðir beggja dýranna með því að draga úr þéttleika þeirra á nýtingarsvæðunum. Einnig verða sæfíflar sem búa á grunnsævi við strendur fyrir áhrifum frá mengun mannsins.
+Á Ítalíu og Spáni er ein tegund sæfífils, ''[[Anemonia viridis]]'', notuð til manneldis og telst vera herramannsmatur.
-Sæfíflar eru mjög vinsælir í fiskabúr enda geta þeir verið mjög fallegir og litskrúðugir og einnig er það talið vera gefandi að sjá sæfífilinn í samlífi með trúðafisknum, bæði sæfíflum og trúðafiskum er gjarnan safnað úr sjónum og hefur þetta mikil áhrif á stofnstærð beggja dýranna með því að draga úr þéttleika þeirra á nýtingarsvæðunum. Einnig verða sæfíflar sem búa á grunnsævi við strendur fyrir áhrifum frá mengun mannsins.
+Flestir sæfíflar eru skaðlausir mannkyninu en nokkrar mjög eitraðar tegundir eins og ''[[Actinodendron arboreum]]'', ''[[Phyllodiscus semoni]]'' og ''[[Stichodactyla]]'' hafa valdið alvarlegum áverkum og geta verið banvænar mönnum.
-Á Ítalíu og Spáni er ein tegund sæfífils, Anemonia viridis, notaður til manneldis og telst vera herramanns matur.
-Flestir sæfíflar eru skaðlausir mannkyninu en nokkrar mjög eitraðar tegundir eins og Actinodendron arboreum, Phyllodiscus semoni og Stichodactyla hafa valdið alvarlegum áverkum og geta verið banvænir mönnum.
 {{commonscat|Actiniaria}}
 == Tenglar ==