„Loki“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Efni eytt Efni bætt við
Undurhundur (spjall | framlög)
→‎Smiðurin: Leiðrétti stafsetningu og málfar.
Merki: Farsímabreyting Breyting frá farsímavef
Undurhundur (spjall | framlög)
→‎Afkvæmi Loka: Leiðrétti stafsetningu og málfar
Merki: Farsímabreyting Breyting frá farsímavef
Lína 24: Lína 24:


== Afkvæmi Loka ==
== Afkvæmi Loka ==
Loki gat þrjú afkvæmi með tröllkonuni, Angurböðu, og eru þau hvert öðru hryllilegra. Miðgarðsormur, risaslangan sem lykur sig um Miðgarð, og [[Fenrisúlfur]], risastór úlfur, eru báðir undan Loka og Angurboðu komnir og eru tvö helstu tortímingaröfl í norrænni goðafræði. Þriðja afkvæmi þeirra er [[Hel]] en hún ríkir yfir undi og dauðum. Einnig á Loki tvo syni með konu sinni Sigyn, þeir heita Váli og Narfi.
Loki gat þrjú afkvæmi með tröllkonuni, Angurboðu, hvert öðru hryllilegra. Miðgarðsormur, risaslangan sem býr í hafinu umhverfis Miðgarð, og [[Fenrisúlfur]], risastór úlfur, eru báðir undan Loka og Angurboðu komnir og eru tvö helstu tortímingaröfl í norrænni goðafræði. Þriðja afkvæmi þeirra er [[Hel]] en hún ríkir yfir Nifl og tekur við sálum þeirra sem ekki deyja hetjulega í bardaga. Einnig á Loki tvo syni með konu sinni Sigyn, þeir heita Váli og Narfi.


== Smiðurin ==
== Smiðurin ==

Útgáfa síðunnar 7. maí 2020 kl. 14:01

Loki er einnig íslenskt karlmannsnafn
Loki Laufeyjarson

Loki Laufeyjarson er afar fyrirferðarmikið goðmagn í norrænni goðafræði. Hann er sonur Laufeyjar og Fárbauta jötuns og er því af jötnaætt. Hann umgengst goðin mikið og blandaði eitt sinn blóði við Óðinn sjálfan. Loki eignaðist þrjú hræðileg afkvæmi með tröllkonunni Angurboðu en kona hans var önnur. Hún hét Sigyn og eignaðist Loki tvo syni með henni.

Það hafa ekki fundist nein ummerki um að hann hafi nokkurs staðar verið tilbeðinn eða dýrkaður, enda hefur sárasjaldan gott úr því að treysta Loka. Loki er slægur og slunginn og er ásum oft til mikils ama. Af hrekkjum sínum og illvirkjum hefur Loki fengið mörg miður hugguleg viðurnefni til að mynda rógberi ásanna, frumkveði flærðanna og vömm allra goða og manna.

Í Eddukvæðum má finna Lokasennu sem segir frá rifrildi Loka við hin goðin og einnig segir hinn færeyski Loka Táttur frá því þegar Loki hjálpar mannfólkinu. Mest er að finna um Loka í Eddu Snorra Sturlusonar.

Loki og gjafir dverganna

Sif hét kona Þórs, og var hún fríð ásýndum. Fallegast þótti hár hennar sem skein eins og skíra gull. Dag einn ákvað Loki að klippa hár Sifjar, sem smá hrekk. Er rann á morgun sá Þór að Sif var sköllótt, þóttist hann vita hver var á bak við það. "LOKI!" kallaði hann. "Sjá hvað þú gerðir! Hvernig dirfistu að klippa hár konu minnar! Á ég nú að eiga hárlausa konu?" Þór var eldmóður. "Hvað með að gefa henni hatt?" spurði Loki. "Ef þú finnur ekki leið til að ná hári Sifjar aftur, þá skal ég brjóta á þér alla liði!" sagði Þór.

Fór Loki þá í Svartálfaheim. Hann vissi að dvergar gætu skapað nýtt hár fyrir Sif, en hann myndi þurfa að sannfæra þá fyrst. Skrapp hann þá til dvergabræðranna er voru synir Ívalda dvergs. "Hafið þið heyrt fréttinar? Æsir munu halda keppni, til þess að sjá hverjir eru bestu smiðirnir og bræðurnir Brokkur og Eitri segja að þið, kveifirnar hafið ekki roð í þá!" sagði Loki. "Það er þeim einfeldingum líkt, að skora á syni Ívalda. þeir hafa ekkert í okkur!" Sögðu synir Ívalda. "Gott og vel, en þið verðið að smíða þrjá hluti, og einn þeirra skal vera langt gullið hár." Því næst fór Loki til dverganna Brokks og Eitra."Þið munu ekki trúa þessu! synir Ívalda segjast vera betri smiðir, þeir segja að þið eigið ekki roð í þá!" sagði Loki. "Ekki roð í þá, ha? Synir Ívalda gætu ekki temprað sinn eigin sprella! En því ættum við að eyða tíma í þá? það er öllum vitað að við erum betri!" Sögðu Brokkur og Eitri. "Nú? mér sýndist synir Ívalda vera þokkalegir! Ég þori að veðja mínum eigin haus að þeir eru betri!" Sagði Loki. Það leist dvergunum á og tóku þeir því áskoruninni.

Nú kallaði Loki saman æsi til að dæma í keppninni. Sá Loki að sonum Ívalda gekk vel, en Brokkur og Eitri voru nú þegar búnir með tvö djásn og þriðja glæsilegasta, mikill og fagur hamar, var næstum því kláraður. Loki vissi að með þessum hamar myndu Brokkur og Eitri sigra og var hann í klandri. Hinnsvegar vissi hann að til að klára hamarin þurfti smiðjan að vera á réttu hitastigi og Brokkur sá til þess með því að pumpa físibelg. Breytti Loki sér í stóra mýflugu og stakk hönd Brokks, en Brokkur hélt áfram að pumpa. Því næst stakk Loki hann á háls, Brokkur rak upp hvalaróp en hélt áfram að pumpa. Að lokum stakk Loki augnlok Brokks svo fast að úr því blæddi og Brokkur neyddist til að hætta að pumpa. Út af hitabreytingunni í Smiðjunni brotnaði handfangið á hamrinum sem Eitri tempraði.

Nú rann upp stundin fyrir Goðin að dæma gjafir dverganna. Fyrst komu synir Ívalda og sýndu verkin sín. Sif var fengið nýtt gullið hár sem skein jafnvel bjartara en það fyrra. Því næst var Óðni fært gullið spót er var nefnt Gugnir og var það búið göldrum. að lokum var Frey fært langskip er gat verið brotið saman þangað til að það var minna en lófi.

Næst stigu Brokkur og Eitri fram með gjafirnar sínar. Óðni færðu þeir gyltan hring er margfaldaðist á átta daga fresti. Frey gáfu þeir gullhertan gölt er gat flogið og aldrei þreyst. Að lokum báru þeir fram mikinn hamar er þeir kölluðu Mjölni og færðu Þór. Með þessum hamri gat Þór kallað fram þrumur og eldingar og var hann þeirrar náttúru fæddur að þegar honum er kastað, snýr hann alltaf til baka í hendur þess sem kastaði. En handfangið var of stutt, af völdum klækjabragða Loka. Æsir voru sammála að Mjölnir væri besta gjöfin. Því sigruðu Brokkur og Eitri og þeir vildu nú Loka höfðinu styttri. En Loki leyndi á bragði "Þið getið átt haus minn, svo lengi sem skaðið engan part háls míns. Ég veðjaði höfði mínu, engu öðru!" sagði hann, og því hélt hann haus. En Brokkur, æfur yfir vanefndunum, saumaði munn goðsins lokaðan. Loki fékk að gjalda fyrir hrekk sinn á endanum, en Æsir fengu mikil djásn.

Afkvæmi Loka

Loki gat þrjú afkvæmi með tröllkonuni, Angurboðu, hvert öðru hryllilegra. Miðgarðsormur, risaslangan sem býr í hafinu umhverfis Miðgarð, og Fenrisúlfur, risastór úlfur, eru báðir undan Loka og Angurboðu komnir og eru tvö helstu tortímingaröfl í norrænni goðafræði. Þriðja afkvæmi þeirra er Hel en hún ríkir yfir Nifl og tekur við sálum þeirra sem ekki deyja hetjulega í bardaga. Einnig á Loki tvo syni með konu sinni Sigyn, þeir heita Váli og Narfi.

Smiðurin

Eitt afkvæmi Loka er en ótalið en það er hinn áttfætti hestur Sleipnir. Er bergrisi einn kom til ásanna og bauðst til að byggja múr í kringum Ásgarð. Hann sagðist vilja fá himintunglin sól og mána að launum og hönd hinnar fögru Freyju. Sagðist hann myndi ljúka verkinu á þremur árstíðum. Leist ásum ekki vel á það tilboð, en kvaðst Loki hafa ráð. Æsir myndu gefa smiðnum tíma eina árstíð, einn vetur, til sumardagsins fyrsta til að klára múrinn. Ef honum tækist ekki að ljúka við múrinn á þeim tíma fengi smiðurinn ekkert að launum. Taldi Loki að smiðurinn myndi þá ná að ljúka við stærstan part múrsins, án þess að klára hann alveg, og það yrði létt verk fyrir goðin að klára hann. Þá fengju þau múrinn ókeypis. Smiðurinn gekkst við tilboði ásanna. Hann mátti enga hjálp fá, en mátti þó nota hest sinn, mikinn fák er hét Svaðilfari, til að bera grjót í múrinn. Hverja nóttu bar hann hlass af steinum. Þannig skorti smiðinn aldrei steina og gat einblínt á byggingu múrsins. Þegar dró nær sumri sá Loki að smiður myndi klára verk sitt og varð þá hræddur mjög. Brá hann sér í líki hryssu svo hann gæti lokkað Svaðilfara, hest smiðsins í burtu. Er smiður sá að hann myndi ekki klára verk sitt rann í hann æði og æsir sáu að hann var jötunn. Kom þá Þór og banaði Þursanum. Seinna kom Loki aftur til Ásgarðs með áttfættan hest, er æsir nefndu Sleipni, en sagði ásum aldrei hvaðan hann kom.

Örlög Baldurs

Loki var sá sem bar ábyrgð á dauða Baldurs. Goðin léku sér að því að kasta hlutum að Baldri því Frigg hafði komið því svo fyrir að ekkert beit á honum. Loki komst þó að því að sá hlutur sem gat skaðað hann var mistilteinn og kom hann því svo fyrir að Höður, hinn blindi ás, fékk mistilteinsknippi í hendurnar og varpaði því, óafvitandi um hvað hann hafði undir höndum, að Baldri svo af hlaust bani. Einnig segir sagan að þegar æsir reyndu að ná Baldri aftur úr Helju með því að fá alla hluti heims til að gráta hann, þá hafi Loki dulbúið sig sem tröllkonuna Þökk en hún var sú eina sem neitaði að gráta. Baldur var því um kyrrt í Helju. Seinna uppgötvaði Váli, sonur Rindar, þriðju konu Óðins, að Höður hafði orðið Baldri að bana. Váli drap Höð vegna þess.

Loki hefur verið borinn saman við bragðarefi í ýmsum þjóðartrúarbrögðum, t.a.m. sléttuúlfinn (Coyote) í trúarbrögðum indíána Norður-Ameríku. Þá hefur honum verið líkt við Hermes, sem blekkti eitt sinn Apollon, slavneska guðinn Veles og hinn kínverska apakonung.