Gaffall

Ýmislegir gaflar

Gaffall er mataráhald með handfangi og tindum á einum enda. Gaffall sem mataráhald hefur verið útbreiddastur á Vesturlöndum en á Austurlöndum fjær hafa matarprjónar verið algengari. Í dag eru gaflar miklu algengari í Austur-Asíu. Tilgangur gaflar er að lyfta mat að munninum eða halda honum föstum meðan hann er skorinn. Hægt er að lyfta mat með því að setja hann á tindana, eða stinga tindum í hann. Oft eru tindarnir lítið bognir. Til eru margs konar gaflar og þeir eru gerðir úr alls konar efnum, hin algengustu eru málmur og plast.

Saga

Í Grikklandi hinu forna voru gaflar notaðir til að bera mat fram og mælt er um þá í Hebresku biblíunni. Samt sem áður voru gaflar ekki notaðir víða í Evrópu þar til 10. aldar. Rómaverjar notuðu gafla og mörg dæmi um þá eru sýnd í minjasöfnum um alla Evrópu, nokkur þeirra eru frá 2. aldar e.Kr. Áður en uppfinningur gaflar voru einustu mataráhöld hnífur og skeið. Því borðuðu flestir með höndunum og notuðu skeiðar aðeins þegar nauðsynlegt var. Þeir í aðlinum borðuðu stundum með tveimur hnífum og notuðu skeiðar til að borða súpur og seyði.

Fyrstu gaflarnir voru með aðeins tveimur tindum en á skömmum tíma urðu gaflar með fleiri tindum vinsælir. Tindarnir á þessum göflum voru beinir og svo var ekki hægt að nota þá til að ausa mat upp. Þessa konar gaffall var áætlaður að halda t.d. kjöti föstu meðan á það var skorið, og var líka notaður til að stinga stykki af kjöti og hrista það af óæskilegri sósu eða öðrum vökva. Áður en 11. öld komst gaffall til Ítalíu og þar varð hann mjög vinsæll fyrr en 14. öld. Fyrir árinu 1600 höfðu báðar borgarastéttin og yfirstéttin byrjað að nota gafla. Það var talið kurteist að gestur kæmi með sinn eigin gafal sem var geymdur í lítlu boxi.

Í Norður-Evrópu gekk upptaka gaflar miklu hægar. Thomas Coryat var sú fyrsti sem skýrði frá notkun gaflar á ensku í bindi frá skrifum sínum um ferðar sínar um Ítalíu (1611). Hann taldi gafalinn vera „ókarlmannleg“ tilgerð. Kaþólska kirkjan var sterklega á móti upptöku gaflar og taldi hann „óhóflegur fínleiki“. Ekki fyrr en 18. öld varð gafall vinsæll í Stóra-Bretlandi en samkvæmt sumum heimildum voru gaflar notaðir í Frakklandi, Englandi og Svíþjóð á 17. öld. Boginn gaffall eins og sá sem er nú notaður á meginhluta heims var þróaður í Þýskalandi á miðju 18 aldar. Hönnunin með fjórum tindum varð stöðluð á 19. öld.

Á 20. öld var „skaffallinn“ hugsaður upp, það er að segja áhald sem er annar helmingur gaffall og hinn helmingur skeið. Með þessum nýjum skafli þarf aðeins eitt áhald til að borða (ef þarf ekki hníf). Bakhlið skaflar er skeiðarlöguð og þannig er hægt að ausa mat upp með honum. Skaffall er líka með stuttum tindum eins og gaffall sem má stinga mat með. Handhægt og auðvelt að nota er hann orðinn vinsæll á skyndibitastöðum og í hernum.

Heimildir

• Fyrirmynd greinarinnar var „Fork“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 29. nóvember 2010.

Tenglar

• Dæmi um gafla frá Rómatíma til 17. aldar