„Íslenskar mállýskur“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
mEkkert breytingarágrip |
mEkkert breytingarágrip |
||
| Lína 15: | Lína 15: | ||
* '''[[Flámæli]]''' var framburðarbreyting sem varð útbreidd á fyrri hluta [[20. öldin|20. aldar]] á [[Ísland|Íslandi]], sér í lagi á [[Vesturland|Vesturlandi]] og [[Suðurland|Suðurlandi]].<ref name=":02">{{Bókaheimild|titill=Íslenska alfræðiorðabókin|útgefandi=[[Örn og Örlygur]]|ár=1990}}</ref> Sérhljóðin ''i'' og ''u'' lækkuðu í framburði svo að ''vinur'' hljómaði eins og ''venör'' og ''skyr'' hljómaði eins og ''sker'', á meðan sérhljóðin ''e'' og ''u'' hækkuðu í framburði svo að ''spölur'' hljómaði eins og ''spulur''.<ref>{{Vísindavefurinn|1503|Hvað þýðir „hljóðkerfisbreyting” og hvernig er henni háttað í íslensku máli?}}</ref> |
* '''[[Flámæli]]''' var framburðarbreyting sem varð útbreidd á fyrri hluta [[20. öldin|20. aldar]] á [[Ísland|Íslandi]], sér í lagi á [[Vesturland|Vesturlandi]] og [[Suðurland|Suðurlandi]].<ref name=":02">{{Bókaheimild|titill=Íslenska alfræðiorðabókin|útgefandi=[[Örn og Örlygur]]|ár=1990}}</ref> Sérhljóðin ''i'' og ''u'' lækkuðu í framburði svo að ''vinur'' hljómaði eins og ''venör'' og ''skyr'' hljómaði eins og ''sker'', á meðan sérhljóðin ''e'' og ''u'' hækkuðu í framburði svo að ''spölur'' hljómaði eins og ''spulur''.<ref>{{Vísindavefurinn|1503|Hvað þýðir „hljóðkerfisbreyting” og hvernig er henni háttað í íslensku máli?}}</ref> |
||
* '''Tvinnhljóðun''' er nokkuð ný. Þar kemur fram blísturshljóð í |
* '''Tvinnhljóðun''' er nokkuð ný. Þar kemur fram blísturshljóð í orðum eins og ''tjald'' og það borið fram sem „tsjald“ [ʦʰjalt].'''<ref name=":0" />''' |
||
== Tenglar == |
== Tenglar == |
||
| Lína 23: | Lína 23: | ||
== Tilvísanir == |
== Tilvísanir == |
||
<references /> |
<references /> |
||
[[Flokkur:Íslenska]] |
|||
Útgáfa síðunnar 23. janúar 2019 kl. 19:53
Mállýskur eru ekki áberandi í íslensku, Ísland er talið nær mállýskulaust og skiptist ekki greinilega upp í mállýskusvæði. Hins vegar eru til nokkur svæðisbundin framburðarafbrigði.[1]
Svæðisbundin framburðarafbrigði
- Harðmæli þekkist á Norðurlandi, einkum í Eyjafirði og Þingeyjarsveit. Þegar lokhljóðin p, t, og k koma fyrir í miðju orði eða í lok orðs eru þau borin fram með fráblæstri. Orðið vita er þá borið fram „vitha“ [rɪːtʰa] en ekki „vida“ [vɪːta] eins og flestir aðrir landsmenn gera, það kallast linmæli. Harðmæli gerir þó ekki þessi lokhljóð fráblásin ef þau koma á eftir órödduðum hljóðum, allir bera spila fram sem „sbila“ [spɪːla] en enginn „sphila“ [spʰɪːla].[2]
- Raddaður framburður þekkist á austanverðu Norðurlandi og norðanverðu Austurlandi. [2]
- hv-framburður þekkist á Suðurlandi. Flestir Íslendingar bera hvað fram sem „kvar“ [kʰvaːr], en í hv-framburði er orðið borið fram „h(v)ar“ ([xaːr], [xvaːr] eða [xʷaːr]),[2] hljóðið er nokkuð svipað eins og þegar Elvis Presley segir what.
- bð-, gð-framburður þekkist á austanverðu Norðurlandi. Þar kemur fram lokhljóð á undan [ð], hafði er þá borið fram „habði“.[2]
- ngl-framburður þekkist á Norðurlandi. Þar er borið fram lokhljóð í [ngl], líkt og stafsetningin bendir til. Orð eins og dingla er þá borið fram „dín-gla“ [tiŋkla] en ekki „dínla“ [tiŋla].[2]
- rn-, rl-framburður þekkist í Austur-Skaftafellssýslu. Í stað þess að bera barnið fram sem „bardnið“ eða „badnið“, og karlinn fram sem „kardlin“ eða „kadlin“, þá kemur ekkert lokhljóð fyrir og framburðurinn verður „bar-nið“ [parnɪð] og „kar-lin“ [kʰarlɪn].[2]
- Vestfirskur einhljóðaframburður kemur fyrir á Vestfjörðum og notar einhljóð en ekki tvíhljóð á undan sumum nefhljóðum. Orðið banki borið fram sem „ban-ki“ [paɲ̊cɪ] en ekki „bánki“ [pauɲ̊cɪ], orðið lengur er borið fram sem „le-ngur“ [lɛŋkʏr] en ekki „leingur“ [leiŋkʏr].[2]
- Skaftfellskur einhljóðaframburður er það einkenni á framburði, að stafirnir a, e, i, o, u, og ö eru bornir fram sem einhljóð á undan „gi“ (t.d. er orðið „lögin“ borið fram sem „lö-jin“ [ˈlœːjɪn] frekar en „lau-jin“ [ˈlœijɪn], og „snagi“ er borið fram sem „sna-ji“ [stnaːjɪ] en ekki „snæ-ji“ [stnaijɪ]).[2] En þessi framburður er á undanhaldi.
Annar framburðarmunur
- Flámæli var framburðarbreyting sem varð útbreidd á fyrri hluta 20. aldar á Íslandi, sér í lagi á Vesturlandi og Suðurlandi.[3] Sérhljóðin i og u lækkuðu í framburði svo að vinur hljómaði eins og venör og skyr hljómaði eins og sker, á meðan sérhljóðin e og u hækkuðu í framburði svo að spölur hljómaði eins og spulur.[4]
- Tvinnhljóðun er nokkuð ný. Þar kemur fram blísturshljóð í orðum eins og tjald og það borið fram sem „tsjald“ [ʦʰjalt].[2]
Tenglar
- Eiríkur Rögnvaldsson (2013). „Hljóðfræði og hljóðritun“ (PDF).
Tilvísanir
- ↑ Íslenska: í senn forn og ný
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 Eiríkur Rögnvaldsson (2013). „Hljóðfræði og hljóðritun“ (PDF).
- ↑ Íslenska alfræðiorðabókin. Örn og Örlygur. 1990.
- ↑ „Hvað þýðir „hljóðkerfisbreyting" og hvernig er henni háttað í íslensku máli?“. Vísindavefurinn.