„Sæfíflar“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Efni eytt Efni bætt við
örfáar breytingar
Hlidar105 (spjall | framlög)
Ekkert breytingarágrip
Lína 4: Lína 4:
| image = Actiniaria.jpg
| image = Actiniaria.jpg
| image_width = 250px
| image_width = 250px
| image_caption = Nokkur dæmi um fjölbreyttar tegundir sæfifla
| image_caption = Fjölbreyttar tegundir sæfifla
| regnum = [[Dýraríki]] (''Animalia'')
| regnum = [[Dýraríki]] (''Animalia'')
| phylum = [[Holdýr]] (''Cnidaria'')
| phylum = [[Holdýr]] (''Cnidaria'')
Lína 11: Lína 11:
| ordo = '''Actiniaria'''
| ordo = '''Actiniaria'''
}}
}}
'''Sæfíflar''' ([[fræðiheiti]]: ''actiniaria'') eru frumstæð fjölfruma sjávardýr af [[Ættbálkur (flokkunarfræði)|ættbálki]] ósamsettra [[kóraldýr]]a. Ólíkt öðrum kóraldýrum lifir hver sæfífill út af fyrir sig en ekki í sambúum eins og önnur kóraldýr. Þekktar eru um 6000 [[Tegund (líffræði)|tegundir]] sæfífla og eru þeir tegundaauðugasti undirhópur [[Holdýr|holdýra]]. Allt tveir þriðju allra holdýra eru sæfíflar.
'''Sæfíflar''' ([[fræðiheiti]]: ''actiniaria'') eru frumstæð fjölfruma sjávardýr. Þeir eru náskyldir kóröllum og [[Marglyttur|marglyttum]] en þessi dýr tilheyra einmitt fylkingu [[Holdýr|holdýra]] og flokki [[kóraldýr]]a. Kóraldýr skiptast í tvo undirflokka: hexacorallia og octocorallia, en sæfíflar tilheyra fyrrnefndri tegundinni. Þessi flokkur dýra er ólíkur dæmigerðum kóröllum á þann hátt þau lifa ein og sér en ekki í stóru sambýli. Þekktar eru yfir 1000 tegundir sæfífla sem gerir þá að tegundaauðugusta undirhóp holdýra.


== Lifnaðarhættir ==
== Útlit==
[[File:Sea Anemone (10062178943).jpg|thumb|left|Sæfífill]]
Þeir finnast á grunnsævi og allt niður á 5000 metra dýpi. Aðallega lifa þeir í hlýjum sjó og eru oft ákaflega litskrúðugir og eins mjög misstórir. Stærstur þeirra er [[risasæfífill]]inn (S''tichodactyla mertensii''), en hann getur orðið allt að 1,25 metrar að lengd og er jafnframt stærsta núlifandi holdýrið.
Sæfífillinn heitir á ensku sea anemone og dregur nafn sitt af anemón blóminu sem er af sóleyjarætt og getur verið afar litskrúðugt líkt og sæfífillinn. Líkami sæfífilsins er byggður upp af límkenndum disk eða fót, sívölum líkama og örmum sem mynda hring í kringum op sem starfar bæði sem munnur og sem endaþarmur.
Í örmunum eru stingfrumur sem sæfífillinn notar til að lama bráð sína en armarnir bregðast við minnstu snertingu með því að skjóta þráðum í bráðina og armarnir beina bráðinni svo í opið þar sem sérstakt meltingarlífffæri sér um að melta bráðina. Fjöldi armanna er yfirleitt margfeldi af 6.
Dæmigerður sæfífill er oftast í kringum 1-5cm í þvermál og 2-10cm á lengd en þó getur sæfífillinn verið minni en 1cm að stærð og allt upp í 120cm í þvermál en stærsti sæfífillinn er risasæfífillinn Stichodactyla mertensii en hann getur orðið allt að 1,25 metrar í þvermál sem gerir hann að stærsta núlifandi holdýrinu.


==Lifnaðarhættir==
Sæfíflar festa sig við sjávarbotninn eða aðra fasta hluti og geta þá sveigt og beygt líkamann. Líkamsbygging þeirra er þannig að þeir minna helst á upprétt blóm og af því draga þeir nafn sitt, en það sem minnir á blóm er fjöldi arma eða anga í kringum eitt munnop, sem jafnframt gegnir hlutverki úrgangslosunar. Fjöldi armanna er yfirleitt margfeldi af tölunni 6, eins og 12 eða 18 sem dæmi. Á hverjum armi eru stingfrumur líkt og hjá [[Marglyttur|marglyttum]] og með þeim veiða þeir, einkum [[Fiskar|smáfiska]]. Þeir grípa þá fiskinn með örmunum, drepa hann með stingfrumunum og nota svo armana til að flytja bráðina að munnopinu. Mörg dýr lifa einnig á sæfíflum, meðal annars fiskar og margar tegundir [[sæsniglar|sæsnigla]]. Ef þeir verða fyrir árás draga þeir að sér armana og loka munnopinu.


Sæfíflar finnast aðallega á grunnsævi í suðrænum hlýjum sjó en finnast þó um gjörvallt hafið á mismiklu dýpi. Þeir festa sig við sjávarbotninn eða aðra fasta hluti í sjónum svo sem steina eða kóralrif. Þó eru til sæfíflar sem festa sig ekki og reika um hafið. Sæfíflar geta hreyft sig með því að renna sér á botninum en mannsaugað getur ekki greint þessa hreyfingu þar sem hún er afar hæg en einnig eru til sæfíflar sem losa sig frá yfirborði þess sem þeir eru fastir við.
Sæfíflar fjölgað sér bæði með [[kynæxlun]] og [[Kynlaus æxlun|kynlausri æxlun]]. Við kynæxlun dæla þeir kynfrumum út í sjóinn og frjóvgun þeirra verður þar. Okfruman þroskast síðan í lirfu sem festir sig við hafsbotninn og þroskast þar sem nýr sæfífill. Við kynlausa æxlun myndast aftur á móti nýr einstaklingur með eins konar knappskoti og er afsprengið þá með nákvæmlega sama erfðaefni og foreldrið.
Helsta bráð sæfífilsins eru krabbar, lindýr og jafnvel smáfiskar en fátt er þó sem sæfífillinn bregður sér ekki til munns, ef það passar í gegnum opið hans, étur hann það. Helstu ógnir sæfífilsins eru allskonar fiskar og sæsniglar. Ef sæfífillinn stendur undir ógn getur hann notað arma sína til að verja sig og einnig geta þeir sent eitrið sitt í holur á líkamanum sínum og verja sig þannig en þá draga þeir að sér armana og loka munninum/endaþarminum. Einnig eru til tegundir af sæfífli sem synda í burtu frá rándýrum.

Sæfíflar búa yfir mikilli getu til að fjölga sér og geta fjölgað sér bæði með kynæxlun og kynlausri æxlun. Við kynæxlun dæla þeir kynfrumum í sjóinn og frjóvgun þeirra verður þar. Okfruman þroskast síðan í lirfu sem festir sig við hafsbotninn og þroskast þar sem nýr sæfífill. Við kynlausa æxlun myndast aftur á móti nýr einstaklingur með eins konar knappskoti og er afsprengið þá með nákvæmlega sama erfðaefni og foreldrið. Sumar tegundir sæfífla „ganga“ með afkvæmið inni í sér og geta af sér fullmótað afkæmi út um munnopið.

Sæfíflar geta lifað mjög lengi og verða oft 60-80 ára gamlir. Eiginleiki sæfífilsins til að „klóna“ sig gefur honum möguleikann á að lifa að eilífu.

==Samlífi==
Ekki eru öll dýr viðkvæm fyrir árásum sæfíflanna og besta dæmið um það eru trúðfiskar. Ekki er vitað afhverju trúðfiskurinn er ekki áreittur af sæfíflinum en til eru kenningar um það eins og að trúðfiskurinn gefi sjálfur frá sér efni sem sæfífillin geðjast ekki að og önnur er að trúðfiskurinn mjaki sér í arma fífilsins og fái þannig slím á húðina sína sem blekkir fífilinn. Þetta samband þessara ólíklegu vina er báðum aðilum til bóta en á sama tíma og trúðfiskurinn fær skjól hreinsar hann sæfífilinn svo hann eigi auðveldara með að fá súrefni og éta ýmis sníkjudýr.

Annað dýr sem nýtir sér sæfífilinn er kuðungakrabbinn sem setur sæfífilinn á kuðunginn sinn sem aftur verndar hann frá rándýrum.
Einnig eru til grænþörungar sem lifa í samlífi með sæfíflinum en þá fær þörungurinn vernd frá ráni og skjól frá sólskini og í staðinn fær sæfífillinn súrefni og sykrur sem eru aukaafurðir frá ljóstillífun þörungsins.
[[File:Four feet, wings, and fins (1879) (14758655386).jpg|thumb|Kuðungakrabbi með sæfífil sem lífvörð]]
==Sæfíflar og við==

Sæfíflar eru mjög vinsælir í fiskabúr enda geta þeir verið mjög fallegir og litskrúðugir og einnig er það talið vera gefandi að sjá sæfífilinn í samlífi með trúðafisknum, bæði sæfíflum og trúðafiskum er gjarnan safnað úr sjónum og hefur þetta gríðarleg áhrif á stofnstærð beggja dýranna með því að draga úr þéttleika þeirra á nýtingarsvæðunum. Einnig verða sæfíflar sem búa á grunnsævi við strendur fyrir áhrifum frá mengun mannsins.

Á Ítalíu og Spáni er ein tegund sæfífils, Anemonia viridis, notaður til manneldis og telst vera herramanns matur.

Flestir sæfíflar eru skaðlausir mannkyninu en nokkrar mjög eitraðar tegundir eins og Actinodendron arboreum, Phyllodiscus semoni og Stichodactyla hafa valdið alvarlegum áverkum og geta verið banvænir mönnum.


{{commonscat|Actiniaria}}
{{commonscat|Actiniaria}}




== Tenglar ==
== Tenglar ==
* {{Vísindavefurinn|2767|Hvað eru sæfíflar?}} (Skoðað 11.11.2012).
* {{Vísindavefurinn|2767|Hvað eru sæfíflar?}} (Skoðað 30.09.2018).
*{{vefheimild|url=https://www.nationalgeographic.com/animals/invertebrates/group/sea-anemones/|titill=Sea Anemones|mánuðurskoðað=30. september|árskoðað=2018}}
*{{vefheimild|url=https://www.mba.ac.uk/fact-sheet-sea-anemones|titill=Fact Sheet: Sea Anemones|mánuðurskoðað=30. september|árskoðað=2018}}
*{{vefheimild|url=https://www.britannica.com/animal/sea-anemone|titill=Sea Anemones|mánuðurskoðað=30. september|árskoðað=2018}}


{{stubbur|Líffræði}}
{{stubbur|Líffræði}}

Útgáfa síðunnar 30. september 2018 kl. 19:49

Sæfiflar
Fjölbreyttar tegundir sæfifla
Fjölbreyttar tegundir sæfifla
Vísindaleg flokkun
Ríki: Dýraríki (Animalia)
Fylking: Holdýr (Cnidaria)
Flokkur: Kóraldýr (Anthozoa)
Undirflokkur: Hexacorallia
Ættbálkur: Actiniaria

Sæfíflar (fræðiheiti: actiniaria) eru frumstæð fjölfruma sjávardýr. Þeir eru náskyldir kóröllum og marglyttum en þessi dýr tilheyra einmitt fylkingu holdýra og flokki kóraldýra. Kóraldýr skiptast í tvo undirflokka: hexacorallia og octocorallia, en sæfíflar tilheyra fyrrnefndri tegundinni. Þessi flokkur dýra er ólíkur dæmigerðum kóröllum á þann hátt að þau lifa ein og sér en ekki í stóru sambýli. Þekktar eru yfir 1000 tegundir sæfífla sem gerir þá að tegundaauðugusta undirhóp holdýra.

Útlit

Sæfífill

Sæfífillinn heitir á ensku sea anemone og dregur nafn sitt af anemón blóminu sem er af sóleyjarætt og getur verið afar litskrúðugt líkt og sæfífillinn. Líkami sæfífilsins er byggður upp af límkenndum disk eða fót, sívölum líkama og örmum sem mynda hring í kringum op sem starfar bæði sem munnur og sem endaþarmur. Í örmunum eru stingfrumur sem sæfífillinn notar til að lama bráð sína en armarnir bregðast við minnstu snertingu með því að skjóta þráðum í bráðina og armarnir beina bráðinni svo í opið þar sem sérstakt meltingarlífffæri sér um að melta bráðina. Fjöldi armanna er yfirleitt margfeldi af 6. Dæmigerður sæfífill er oftast í kringum 1-5cm í þvermál og 2-10cm á lengd en þó getur sæfífillinn verið minni en 1cm að stærð og allt upp í 120cm í þvermál en stærsti sæfífillinn er risasæfífillinn Stichodactyla mertensii en hann getur orðið allt að 1,25 metrar í þvermál sem gerir hann að stærsta núlifandi holdýrinu.


Lifnaðarhættir

Sæfíflar finnast aðallega á grunnsævi í suðrænum hlýjum sjó en finnast þó um gjörvallt hafið á mismiklu dýpi. Þeir festa sig við sjávarbotninn eða aðra fasta hluti í sjónum svo sem steina eða kóralrif. Þó eru til sæfíflar sem festa sig ekki og reika um hafið. Sæfíflar geta hreyft sig með því að renna sér á botninum en mannsaugað getur ekki greint þessa hreyfingu þar sem hún er afar hæg en einnig eru til sæfíflar sem losa sig frá yfirborði þess sem þeir eru fastir við. Helsta bráð sæfífilsins eru krabbar, lindýr og jafnvel smáfiskar en fátt er þó sem sæfífillinn bregður sér ekki til munns, ef það passar í gegnum opið hans, étur hann það. Helstu ógnir sæfífilsins eru allskonar fiskar og sæsniglar. Ef sæfífillinn stendur undir ógn getur hann notað arma sína til að verja sig og einnig geta þeir sent eitrið sitt í holur á líkamanum sínum og verja sig þannig en þá draga þeir að sér armana og loka munninum/endaþarminum. Einnig eru til tegundir af sæfífli sem synda í burtu frá rándýrum.

Sæfíflar búa yfir mikilli getu til að fjölga sér og geta fjölgað sér bæði með kynæxlun og kynlausri æxlun. Við kynæxlun dæla þeir kynfrumum í sjóinn og frjóvgun þeirra verður þar. Okfruman þroskast síðan í lirfu sem festir sig við hafsbotninn og þroskast þar sem nýr sæfífill. Við kynlausa æxlun myndast aftur á móti nýr einstaklingur með eins konar knappskoti og er afsprengið þá með nákvæmlega sama erfðaefni og foreldrið. Sumar tegundir sæfífla „ganga“ með afkvæmið inni í sér og geta af sér fullmótað afkæmi út um munnopið.

Sæfíflar geta lifað mjög lengi og verða oft 60-80 ára gamlir. Eiginleiki sæfífilsins til að „klóna“ sig gefur honum möguleikann á að lifa að eilífu.

Samlífi

Ekki eru öll dýr viðkvæm fyrir árásum sæfíflanna og besta dæmið um það eru trúðfiskar. Ekki er vitað afhverju trúðfiskurinn er ekki áreittur af sæfíflinum en til eru kenningar um það eins og að trúðfiskurinn gefi sjálfur frá sér efni sem sæfífillin geðjast ekki að og önnur er að trúðfiskurinn mjaki sér í arma fífilsins og fái þannig slím á húðina sína sem blekkir fífilinn. Þetta samband þessara ólíklegu vina er báðum aðilum til bóta en á sama tíma og trúðfiskurinn fær skjól hreinsar hann sæfífilinn svo hann eigi auðveldara með að fá súrefni og éta ýmis sníkjudýr.

Annað dýr sem nýtir sér sæfífilinn er kuðungakrabbinn sem setur sæfífilinn á kuðunginn sinn sem aftur verndar hann frá rándýrum. Einnig eru til grænþörungar sem lifa í samlífi með sæfíflinum en þá fær þörungurinn vernd frá ráni og skjól frá sólskini og í staðinn fær sæfífillinn súrefni og sykrur sem eru aukaafurðir frá ljóstillífun þörungsins.

Kuðungakrabbi með sæfífil sem lífvörð

Sæfíflar og við

Sæfíflar eru mjög vinsælir í fiskabúr enda geta þeir verið mjög fallegir og litskrúðugir og einnig er það talið vera gefandi að sjá sæfífilinn í samlífi með trúðafisknum, bæði sæfíflum og trúðafiskum er gjarnan safnað úr sjónum og hefur þetta gríðarleg áhrif á stofnstærð beggja dýranna með því að draga úr þéttleika þeirra á nýtingarsvæðunum. Einnig verða sæfíflar sem búa á grunnsævi við strendur fyrir áhrifum frá mengun mannsins.

Á Ítalíu og Spáni er ein tegund sæfífils, Anemonia viridis, notaður til manneldis og telst vera herramanns matur.

Flestir sæfíflar eru skaðlausir mannkyninu en nokkrar mjög eitraðar tegundir eins og Actinodendron arboreum, Phyllodiscus semoni og Stichodactyla hafa valdið alvarlegum áverkum og geta verið banvænir mönnum.


Tenglar

  • „Hvað eru sæfíflar?“. Vísindavefurinn. (Skoðað 30.09.2018).
  • „Sea Anemones“. Sótt 30. september 2018.
  • „Fact Sheet: Sea Anemones“. Sótt 30. september 2018.
  • „Sea Anemones“. Sótt 30. september 2018.
  Þessi líffræðigrein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.