„Teknetín“: Munur á milli breytinga

Fletta í gegnum breytingarskrá

← Eldri breyting Nýrri breyting →

Efni eytt Efni bætt við

MyndræntWiki-texti

Innfellt

Útgáfa síðunnar 16. febrúar 2018 kl. 09:13

Teknetín


Efnatákn	Tc
Sætistala	43
Efnaflokkur	Hliðarmálmur
Eðlismassi	11000,0 kg/m³
Harka	Ekki vitað
Atómmassi	(98) g/mól
Bræðslumark	2430,0 K
Suðumark	4538,0 K
Efnisástand (við staðalaðstæður)	Fast form
Lotukerfið

Teknetín er frumefni með skammstöfunina Tc og sætistöluna 43 í lotukerfinu. Dimitri Mendeleev sagði fyrir um marga af eiginleikum frumefnis 43, sem hann kallaði ekamangan, löngu áður en það var uppgötvað. Fyrsta gervifrumefnið sem framleitt var, árið 1937, var samsæta teknetíns, Tc-97, og því fékk efnið nafn sitt af gríska orðinu τεχνητος, sem þýðir tilbúið eða framleitt.

Mestallt teknetín sem framleitt er í dag er aukaafurð frá klofningi úrans-235 í kjarnaofnum og er unnið úr eldsneytisstöngum. Engin samsæta teknetíns hefur lengri helmingunartíma en 4,2 milljónir ára (Tc-98), þannig að mæling þess í rauðum risum 1952 ýtti undir kenningu um að stjörnur gætu framleitt þyngri frumefni en járn. Á jörðu finnst teknetín eingöngu í úrangrýti sem afurð sjálfklofnunar, í magni sem er örlítið en samt mælanlegt.

Almenn einkenni

Teknetín er silfurgrár, geislavirkur málmur sem líkist mjög platínu. Oftast kemur það fyrir sem grátt duft. Staða þess í lotukerfinu er á milli reníns og mangans og eiginleikar þess eru, eins og sagt var fyrir um samkvæmt lotureglunni, mitt á milli þessara tveggja frumefna. Þetta frumefni er óvenjulegt meðal léttari frumefnanna sökum þess að það engar stöðugar samsætur og er þar af leiðandi mjög sjaldgæft í náttúrunni.

Málmform teknetíns tærist hægt og rólega í röku lofti. Oxíð þess eru TcO₂ og Tc₂O₇. Algeng oxunarstig þess eru 0, +2, +4, +5, +6 og +7. Það leysist upp í kóngavatni, saltpéturssýru og óblandaðri brennisteinssýru en ekki í saltsýru. Málmform þess er örlítið meðseglað, sem þýðir að segulskaut þess samstillast við ytra segulsvið þrátt fyrir að teknetín sé yfirleitt ekki segulmagnað.

Notkun

Geislalæknisfræði

Tc-99m („m“ gefur til kynna að þetta sé hálfstöðugur systurkjarni, ‚metastable‘' á ensku) er notað sem samsæta í geislalæknisfræði, til dæmis sem geislavirkt sporefni sem lækningatæki geta mælt í líkamanum. Það gegnir því hlutverki vel því það gefur frá sér vel mælanlega 140 keV gammageisla, og hefur stuttan (6,01 klukkustundar) helmingunartíma.

Þegar Tc-99m er blandað saman við tin binst það við rauð blóðkorn og gerir kleift að kortleggja röskun í blóðrásarkerfinu. Tvífosfatjónir með Tc-99m bindast við kalsínset í skemmdum hjartavöðva, sem hjálpar til við að segja til um skemmdir eftir hjartaáfall. Miltað tekur upp brennisteinskvoðulausn af Tc-99m, sem gerir mögulegt að mynda það líffæri.

Hægt er að halda geislavirkri mengun við geislagreiningu í lágmarki. Þótt Tc-99m sé nokkuð geislavirkt (sem gerir kleift að mæla það í litlu magni) hefur það stuttan helmingunartíma og hrörnar því fljótlega í Tc-99 sem er minna geislavirkt. Teknetín er notað þannig að báðar samsætur þess hreinsast nokkuð fljótt úr líkamanum (yfirleitt eftir nokkra daga).

Iðnaður

Tc-99 hrörnar næstum eingöngu við betahrörnun, gefur frá sér betaeindir með stöðuga, veika orku og enga meðfylgjandi gammageislun (Tc-99m gefur aftur á móti frá sér gammageisla en engar betaeindir). Sömuleiðis minnkar þessi útgeislun fremur hægt með tímanum, vegna þess hversu helmingunartími efnisins er langur. Einnig er hægt að vinna það úr geislaúrgangi í mjög hreinu formi, bæði efnafræðilega og sem samsætu. Af þessum sökum er það staðalbetagjafi og notað til að kvarða mælitæki.

Líkt og renín og palladín, er hægt að nota teknetín sem hvata. Í sumum efnahvörfum, eins og til dæmis vetnissviptingu ísóprópanóls, er það mun virkara en bæði hin tvö efnin. Geislavirkni þess kemur þó í veg fyrir það það komi að almennum notum.

@@ Lína 15: / Lína 15: @@
 Efnisástand = Fast form}}
-'''Teknetín''' er [[frumefni]] með skammstöfunina '''Tc''' og er númer 43 í [[lotukerfið|lotukerfinu]].
+'''Teknetín''' er [[frumefni]] með skammstöfunina '''Tc''' og sætistöluna 43 í [[lotukerfið|lotukerfinu]].
-[[Dimitri Mendeleev]] sagði fyrir til um marga af eiginleikum frumefnis 43, sem hann kallaði '''ekamangan''', langt áður en það var uppgötvað. [[1937]] varð samsæta þess, Tc-97, fyrsta gervifrumefnið sem framleitt var og tók þar af leiðandi nafn sitt af [[gríska]] orðinu ''τεχνητος'', sem að þýðir ''tilbúið'' eða ''framleitt''.
+[[Dimitri Mendeleev]] sagði fyrir um marga af eiginleikum frumefnis 43, sem hann kallaði '''ekamangan''', löngu áður en það var uppgötvað. Fyrsta gervifrumefnið sem framleitt var, árið [[1937]], var samsæta teknetíns, Tc-97, og því fékk efnið nafn sitt af [[gríska]] orðinu ''τεχνητος'', sem þýðir ''tilbúið'' eða ''framleitt''.
-Mest allt teknetín sem framleitt er í dag er aukaafurð [[kjarnasamruni|samruna]] [[úran]]-235 í [[kjarnaofn]]um og er unnið úr [[eldsneytisstöng]]um. Engin samsæta teknetíns hefur [[helmingunartími|helmingunartíma]] lengur en 4.2 milljón ár (Tc-98) þannig að mæling þess í [[rauður risi|rauðum risum]] [[1952]] ýtti undir þá kenningu um að stjörnur gætu framleitt þyngri frumefni en járn. Á jörðu finnst teknetín eingöngu í úrangrýti sem afurð [[sjálfklofnunar]]; magn þess er agnarsmátt en samt mælanlegt.
+Mestallt teknetín sem framleitt er í dag er aukaafurð frá [[kjarnasamruni|klofningi]] [[úran|úrans]]-235 í [[kjarnaofn]]um og er unnið úr [[eldsneytisstöng]]um. Engin samsæta teknetíns hefur lengri [[helmingunartími|helmingunartíma]] en 4,2 milljónir ára (Tc-98), þannig að mæling þess í [[rauður risi|rauðum risum]] [[1952]] ýtti undir kenningu um að stjörnur gætu framleitt þyngri frumefni en járn. Á jörðu finnst teknetín eingöngu í úrangrýti sem afurð [[sjálfklofnunar]], í magni sem er örlítið en samt mælanlegt.
 == Almenn einkenni ==
-Teknetín er silfurgrár, geislavirkur [[málmur]] sem líkist mjög [[platína|platínu]]. Það er hins vegar yfirleitt fengið sem grátt duft. Staða þess í lotukerfinu er á milli [[renín]]s og [[mangan]]s og, eins og sagt fyrir samkvæmt [[lotureglan|lotureglunni]], eru eiginleikar þess mitt á milli þessara tveggja frumefna. Þetta frumefni er óvenjulegt meðal léttari frumefnanna sökum þess að það hefur engar stöðugar [[samsæta|samsætur]] og er þar af leiðandi mjög sjaldgæft í náttúrunni.
+Teknetín er silfurgrár, geislavirkur [[málmur]] sem líkist mjög [[platína|platínu]]. Oftast kemur það fyrir sem grátt duft. Staða þess í lotukerfinu er á milli [[renín]]s og [[mangan]]s og eiginleikar þess eru, eins og sagt var fyrir um samkvæmt [[lotureglan|lotureglunni]], mitt á milli þessara tveggja frumefna. Þetta frumefni er óvenjulegt meðal léttari frumefnanna sökum þess að það engar stöðugar [[samsæta|samsætur]] og er þar af leiðandi mjög sjaldgæft í náttúrunni.
-Málmform teknetíns [[tæring|tærist]] hægt og rólega í röku lofti. [[Oxíð]] þess eru Tc[[súrefni|O]]<sub>2</sub> og Tc<sub>2</sub>O<sub>7</sub>. Algeng [[oxunarstig]] þess eru  0, +2, +4, +5, +6 og +7. Það er uppleysanlegt í [[kóngavatn]]i, [[saltpéturssýra|saltpéturssýru]] og óblandaðri [[brennisteinssýra|brennisteinssýru]] en er ekki uppleysanlegt í [[saltsýra|saltsýru]].
+Málmform teknetíns [[tæring|tærist]] hægt og rólega í röku lofti. [[Oxíð]] þess eru Tc[[súrefni|O]]<sub>2</sub> og Tc<sub>2</sub>O<sub>7</sub>. Algeng [[oxunarstig]] þess eru  0, +2, +4, +5, +6 og +7. Það leysist upp í [[kóngavatn]]i, [[saltpéturssýra|saltpéturssýru]] og óblandaðri [[brennisteinssýra|brennisteinssýru]] en ekki í [[saltsýra|saltsýru]].
-Málmform þess er örlítið [[meðseglun|meðseglað]], sem að þýðir að [[tvískaut|segulskaut]] þess samstillast við ytra [[segulsvið]] þrátt fyrir að teknetín sé ekki yfirleitt segulmagnað.
+Málmform þess er örlítið [[meðseglun|meðseglað]], sem þýðir að [[tvískaut|segulskaut]] þess samstillast við ytra [[segulsvið]] þrátt fyrir að teknetín sé yfirleitt ekki segulmagnað.
 == Notkun ==
 === Geislalæknisfræði ===
-Tc-99m („m“ gefur til kynna að þetta sé [[hálfstöðugleiki|hálfstöðugur]] [[systurkjarni]], ''‚metastable‘''' á [[enska|ensku]]) er notað sem samsæta í [[geislalæknisfræði]], til dæmis sem [[geislavirkt sporefni]] sem að læknistæki geta þá mælt í líkamanum. Það gegnir því hlutverki vel því að það gefur frá sér vel mælanlega 140 [[rafeindavolt|keV]] [[gammageisli|gammageisla]], og hefur stuttan 6.01 klukkustunda helmingunartíma.
+Tc-99m („m“ gefur til kynna að þetta sé [[hálfstöðugleiki|hálfstöðugur]] [[systurkjarni]], ''‚metastable‘''' á [[enska|ensku]]) er notað sem samsæta í [[geislalæknisfræði]], til dæmis sem [[geislavirkt sporefni]] sem lækningatæki geta mælt í líkamanum. Það gegnir því hlutverki vel því það gefur frá sér vel mælanlega 140 [[rafeindavolt|keV]] [[gammageisli|gammageisla]], og hefur stuttan (6,01 klukkustundar) helmingunartíma.
-Þegar Tc-99m er blandað saman við [[tin]] binst það við [[rautt blóðkorn|rauð blóðkorn]] og gerir það kleift að kortleggja röskun í [[blóðrásarkerfi]]nu. [[fosfat|Tvífosfatjón]] með Tc-99m bindast við [[kalsín]]set í skemmdum [[hjarta]]vöðva, sem hjálpar til við að segja til um skemmdir eftir [[hjartaáfall]]. [[Brennisteinn|Brennisteinskvoðulausn]] af Tc-99m er hirt af [[milta]]nu og gerir það mögulegt að mynda það [[líffæri]].
+Þegar Tc-99m er blandað saman við [[tin]] binst það við [[rautt blóðkorn|rauð blóðkorn]] og gerir kleift að kortleggja röskun í [[blóðrásarkerfi]]nu. [[fosfat|Tvífosfatjónir]] með Tc-99m bindast við [[kalsín]]set í skemmdum [[hjarta]]vöðva, sem hjálpar til við að segja til um skemmdir eftir [[hjartaáfall]]. [[milta|Miltað]] tekur upp [[Brennisteinn|brennisteinskvoðulausn]] af Tc-99m, sem gerir mögulegt að mynda það [[líffæri]].
-Hægt er að halda [[geislavirk mengun|geislavirkri mengun]] við geislagreiningu í lágmarki. Þó að Tc-99m er nokkuð geislavirkt (sem að gerir það kleift að mæla það í litlu magni) hefur það stuttan helmingunartíma, og hrörnar þar af leiðandi fljótlega í Tc-99 sem er minna geislavirkt. Í því formi sem að það er gefið hreinsast báðar samsætur þess fljótlega út úr líkamanum (yfirleitt eftir nokkra daga).
+Hægt er að halda [[geislavirk mengun|geislavirkri mengun]] við geislagreiningu í lágmarki. Þótt Tc-99m sé nokkuð geislavirkt (sem gerir kleift að mæla það í litlu magni) hefur það stuttan helmingunartíma og hrörnar því fljótlega í Tc-99 sem er minna geislavirkt. Teknetín er notað þannig að báðar samsætur þess hreinsast nokkuð fljótt úr líkamanum (yfirleitt eftir nokkra daga).
 === Iðnaður ===
-Tc-99 hrörnar næstum eingöngu við [[betahrörnun]] og gefur frá sér betaeindir með stöðuga lága orku og enga meðfylgjandi gammageislun (Tc-99m gefur aftur á móti frá sér gammageisla en engar betaeindir). Enn fremur, sökum þess að helmingunartími þess er mjög langur, minnkar þessi útgeislun frekar lítið með tímanum. Það er einnig hægt að vinna það úr geislaúrgangi í mjög hreinu formi, bæði efnafræðilega og sem samsæta. Af þessum sökum er það staðalbetagjafi og notað til að kvarða mælitæki.
+Tc-99 hrörnar næstum eingöngu við [[betahrörnun]], gefur frá sér betaeindir með stöðuga, veika orku og enga meðfylgjandi gammageislun (Tc-99m gefur aftur á móti frá sér gammageisla en engar betaeindir). Sömuleiðis minnkar þessi útgeislun fremur hægt með tímanum, vegna þess hversu helmingunartími efnisins er langur. Einnig er hægt að vinna það úr geislaúrgangi í mjög hreinu formi, bæði efnafræðilega og sem samsætu. Af þessum sökum er það staðalbetagjafi og notað til að kvarða mælitæki.
-Líkt og [[renín]] og [[palladín]], er hægt að nota teknetín sem hvata. Í sumum efnahvörfum, eins og til dæmis [[vetnissvipting]]u [[ísoprópanól]]s, er það mun virkara en bæði hin tvö efnin. Geislavirkni þess er þó hindrun í því að finna almenn not fyrir það.
+Líkt og [[renín]] og [[palladín]], er hægt að nota teknetín sem hvata. Í sumum efnahvörfum, eins og til dæmis [[vetnissvipting]]u [[ísoprópanól|ísóprópanól]]s, er það mun virkara en bæði hin tvö efnin. Geislavirkni þess kemur þó í veg fyrir það það komi að almennum notum.
 [[Flokkur:Frumefni]]